سیاست‌های درستی برای کاهش تلفات نداریم
محمد آقامیری: برای رفت‌وآمد در معابر و آواربرداری، مشکلات عدیده‌ای داریم
هفت صبح| شنبه شب، زلزله‌ای به بزرگی ۴ ریشتر، حوالی ساعت21در منطقه ماهدشت در مرز استان‌های البرز و تهران به وقوع پیوست؛ لرزشی که نه‌تنها ساکنان کرج، فردیس و صفادشت، بلکه برخی شهروندان تهرانی را نیز نگران کرد. این زمین‌لرزه در عمق ۸ کیلومتری زمین ثبت شد و اگرچه خسارت جانی یا مالی نداشت و پایگاه‌های امداد و نجات در تهران و البرز به حالت آماده‌باش درآمدند اما آنچه بیش از لرزش زمین ذهن‌ها را لرزاند، یادآوری احتمال زمین‌لرزه‌ای ویرانگر در پایتخت بود؛ خطری که سال‌هاست در سایه فراموشی و بی‌عملی مانده است.
پایتخت ایران درست بر پهنه‌ای از گسل‌های فعال گسترده شده است. گسل‌های شمال تهران، مشا، ری، نیاوران، ایوانکی و کهریزک، هر یک توانایی لرزاندن زمین با شدتی فراتر از ۷ ریشتر را دارند. بنا بر مطالعات زمین‌شناسی، چرخه بازگشت زلزله‌های بزرگ در تهران حدود ۱۵۰ سال تخمین زده شده، در حالی که اکنون بیش از ۱۸۰ سال از آخرین زلزله بزرگ در این منطقه گذشته است. این آمار به‌تنهایی کافی‌ست تا کارشناسان نسبت به وقوع زلزله‌ای قریب‌الوقوع هشدار دهند.
مهدی زارع، استاد زلزله‌شناسی، اسفندماه سال گذشته هشدار داده بود که تهران در آستانه تجربه زلزله‌ای با بزرگی ۷ ریشتر یا بیشتر قرار دارد؛ این نه یک احتمال، که واقعیتی اجتناب‌ناپذیر است.زارع به مطالعه‌ای در سال ۱۳۹۷ اشاره می‌کند که وقوع زلزله‌ای شدید در تهران را در بازه زمانی ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۹ پیش‌بینی کرده بود. از نگاه او، سوال این نیست که آیا زلزله‌ای خواهد آمد، بلکه این است که چه زمانی خواهد آمد.
نگرانی اصلی، نه‌فقط بزرگی زلزله، بلکه شدت آسیب‌پذیری تهران در برابر آن است. زارع می‌گوید: «در صورت وقوع زلزله‌ای ۷ ریشتری، دست‌کم ۳۰ درصد ساختمان‌های مناطق مرکزی، جنوب و جنوب‌غرب تهران به‌طور کامل فروخواهند ریخت.»
این مناطق، با بافت‌های فرسوده و ساختمان‌های قدیمی، در برابر کوچک‌ترین لرزش نیز ناپایدارند. در کنار آن، قطع زیرساخت‌های حیاتی چون برق، آب، گاز و مخابرات نیز می‌تواند بحران را چندبرابر کند و تلفات انسانی را به‌شدت افزایش دهد.
زلزله دیشب، اگرچه خسارتی نداشت، اما یادآوری تلخی بود از آینده‌ای محتمل و نه‌چندان دور. آینده‌ای که در آن، آماده نبودن به بهای جان هزاران نفر تمام خواهد شد. به گفته کارشناسان، بسیاری از خانه‌های تهران مقاومت لازم در برابر زلزله 7 ریشتری را ندارند. از سوی دیگر ساخت و سازهای بی‌ضابطه در کوچه‌های باریک به نحوی است که اگر هم بخواهیم به خیابان‌ها پناه ببریم باز هم در معرض خطر خواهیم بود. در همین باره سید محمد آقامیری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران در گفت‌وگویی تفصیلی با هفت صبح به خطرات زلزله بزرگ تهران اشاره می‌کند.
در این دوره مدیریت شهری چه اقداماتی برای مقابله با زلزله انجام شده است؟
شهرداری تهران در بحث زلزله مأموریت‌هایی دارد. یکی از این مأموریت‌ها، بحث بافت فرسوده است. کارهای خوبی بر اساس مشوق‌ها انجام شده است. تعداد پروانه‌هایی که در بافت فرسوده داده شده، چهار برابر تعداد پروانه‌های مناطق دیگر است. اتفاق خوبی است که ما به سمت تخریب و نوسازی بافت فرسوده رفته‌ایم. از سوی دیگر، ایمن‌سازی پل‌های شهر مطرح است؛ چرا که در هر پل یک اتوبان از رو می‌گذرد و یک اتوبان از زیر آن. دستور کار ۶۵ بهسازی لرزه‌ای پل‌ها را داشتیم که بخش زیادی از آنها انجام شده و بخش دیگر آن در حال انجام است.
موضوع تاسیسات شهری اهمیت دارد. اینکه گاز خطرآفرین نباشد یا تاسیسات برق و آب در زمان زلزله تخریب نشود. چه اقداماتی برای آن انجام داده‌اید؟
موضوع تاسیسات بسیار مهم است ولی زیر مجموعه وظایف شهرداری نیست و به سازمان‌های دولتی برمی‌گردد. باید اقداماتی در زمینه گاز و سایر تاسیسات انجام دهند. متأسفانه کارهایی که لازم است در زمینه گاز انجام شود، هنوز کامل نشده است. دو مورد انجام شده اما باقی مانده است. در بخش آب اما شهرداری تدابیری دارد؛ از جمله اینکه یک‌سری مخازن در پارک‌ها ایجاد کرده که تعداد قابل توجهی است تا بتوانیم آب آشامیدنی قابل توجهی را ذخیره کنیم.
شهرداری چه مساعدتی برای ایجاد برج‌های تخلیه گاز دارد؟
چند زمین برای برج‌های تخلیه گاز گرفته شده است. باید در ۲۴ نقطه شهر انجام شود. اداره گاز باید زمین‌هایی را پیش‌بینی کند و شهرداری نیز همکاری کند، اما در اصل، اداره گاز باید پیشقدم شود. آنان چند نقطه را شناسایی کرده‌اند اما هنوز اتفاق جدیدی رخ نداده است.
چنانچه زلزله بیاید، چه اتفاقی برای ترددها رخ می‌دهد؟ می‌توان اصلا در شهر تردد داشت؟
پس از زلزله، برای رفت‌وآمد در معابر به مشکل خواهیم خورد. برای آواربرداری، مشکلات عدیده‌ای داریم. کار خوبی سازمان مدیریت بحران انجام داده و بزرگ‌ترین مانور زلزله را اجرا کرده که قابل توجه بوده است، اما کافی نیست.
چقدر برای زلزله بزرگ تهران آماده‌ایم؟
باید تجهیزات گسترده‌ای وارد شود. هشت استان باید تهران را در زمان زلزله پشتیبانی کنند. اما به این‌ها نمی‌توان اکتفا کرد. واقعیت این است که مسئولیت زلزله پایتخت باید به شهردار تهران سپرده شود. اکنون مسئولیت با وزیر کشور است و شهردار تنها جانشین است که این کافی نیست. باید تهران را به عنوان پایتخت ببینند و برای ایمن‌سازی در برابر زلزله و تقویت تاب‌آوری آن بودجه خاص در نظر بگیرند. کارهای زیادی باید انجام شود تا بتوانیم از پیامدهای چنین رویدادی مصون بمانیم.
مترو تهران در زمان زلزله ایمن است؟
بله، در زمان زلزله مترو تهران ایمن است، اما کسی فرصت نمی‌کند خود را به مترو برساند. مترو به‌عنوان پدافند غیرعامل مطرح است، اما اینکه از وقوع زلزله مطلع شویم و خود را به مترو برسانیم، چندان واقع‌بینانه نیست. اگر پس‌لرزه‌ای بیاید و نیاز به اسکان مردم باشد، مترو گزینه خوبی است. به‌جز مترو، پارک‌ها، بوستان‌ها و فضاهای باز ایمن هستند. ما همچنان فضاهای باز را به مردم توصیه می‌کنیم، نه مترو را.
مردم هنگام زلزله و پس از آن چه کنند؟ آیا سیاستی در این زمینه وجود دارد؟
بسیاری از مسائل پیش‌بینی نشده است. اصل سیاست‌گذاری در این باره که اگر زلزله بیاید مردم در خانه بمانند یا شهر را ترک کنند، هنوز مشخص نیست. به نظرم پس از زلزله، شهر باید تخلیه شود تا فضاها و معابر باز شوند و آواربرداری انجام شود. با یک اتفاق ساده، خیابان‌ها قفل می‌شوند. چطور می‌خواهیم ماشین‌های آواربرداری را در خیابان‌ها حرکت دهیم؟
آیا پیش‌بینی برای خروج مردم از شهر و هدایت آنها به بزرگراه‌ها شده است؟
تصور کنید از منزل تا خیابان اصلی برسید، چند ساختمان فرسوده در مسیر وجود دارد تا به بزرگراه‌ها برسیم و بتوانیم از شهر خارج شویم. یک روز اساتید دانشگاه در شورا جمع بودند. از آنها خواستم از در خانه تا بزرگراه‌ها را برای راه گریز از شهر بررسی کنند و بشمارند چند ساختمان ناایمن در مسیرشان هست که اگر فروبریزد، خیابان بسته خواهد شد. آنها تصور کردند و گفتند حتی از اولین کوچه هم نمی‌توانند رد شوند.
بافت فرسوده در همه جای شهر وجود دارد؟
فقط بحث ساختمان‌های فرسوده نیست. ما ساختمان‌های ناپایداری داریم که در سطح شهر پراکنده‌اند و حتی در مناطق برخوردار نیز وجود دارند.
زلزله بعدی، تلنگر خواهد بود یا تراژدی؟
شنبه شب شهروندان نگران زلزله تهران، شب را به صبح رساندند. به گفته مسئولین تجهیزات لازم آواربرداری یا سیاست‌های درست پس از زلزله برای کاهش تلفات نداریم. مدیریت یکپارچه شهری گره کور این اقدامات است. باید یک مدیر برای مقابله با زلزله تهران مسئول باشد. مدیری که قدرت اجرایی داشته و در همه حوزه‌ها اختیارات لازم را داشته باشد. و به این پرسش شما پاسخ دهد اگر باز هم زلزله بیاید برای آن آماده‌ایم؟
هیچ سازهای مانند مترو در زمان زلزله امن نیست
سیدجعفر تشکر هاشمی| مطمئنا ایمن‌ترین نقاط در شهر تهران، تونل‌های مترو و ایستگاه‌های مترو هستند و به نظرم هیچ سازهای در تهران به اندازه آنها در زمان بحران امن نیستند. این نقاط می‌توانند در زمان حوادث تعداد زیادی از مردم را پذیرا باشد.
یکی از ماموریت‌های اساسی سازمان مدیریت بحران این است که تمهیدات لازم در زمان زلزله، نحوه خروج مردم از خانه‌ها و یا راه‌های دسترسی برای تردد در شهر، امداد و نجات و... را پیش‌بینی کند. آنچه در زلزله‌ها نگران‌کننده است این بوده که در اثر ریزش ساختمان‌ها ممکن است خیلی از معابر و بزرگراه‌ها و شریان‌ها مسدود شوند که سازمان مدیریت بحران باید تجهیزات لازم را داشته باشد تا بازگشایی را انجام دهد.
کشورهای مختلف بر اساس اینکه در گسل قرار دارند یا خیر برای زلزله برنامه‌ریزی می‌کنند اما کشورهای زلزله‌خیز در مهم‌ترین گام، بناهایی که جان پناه هستند و ساخته می‌شوند را در مقابل زلزله مقاوم می‌سازند. متاسفانه بخش اعظمی از ساختمان‌های تهران به دلیل فرسوده بودن مقاومت لازم را ندارند و خیلی از بناهای ما به دلیل اینکه نزدیک گسل‌ها و یا روی آن هستند آسیب‌پذیری بالایی دارند اما کشورهای موفق توانسته‌اند بناها را به گونه‌ای بسازند که در مقابل زلزله مقاوم باشند. مقررات ملی ساختمان به گونه‌ای است که اگر رعایت شوند آسیب حداقلی دارند اما به هر حال بناهای قدیمی همچنان آسیب پذیرند.
