زخم‌های خلیج گرگان نبرد نفسگیر با مرگ خاموش
کارشناسان در نشست بررسی بحران خلیج گرگان هشدار دادند: احیای این پهنه حیاتی بدون تغییر‌سیاست‌های‌آبی و مشارکت همه‌جانبه ممکن نیست
هفت صبح| خلیج گرگان، گوهر آبی استان گلستان و یکی از گنجینه‌های ارزشمند ساحل جنوبی دریای خزر، امروز زیر بار خشکسالی، آلودگی، سدسازی بی‌رویه و بی‌توجهی انسانی، روزهای دشواری را سپری می‌کند. این پهنه که زمانی زیستگاه گونه‌های نادر و تکیه‌گاه اکوسیستم منطقه بود، اکنون در آستانه خشکیدگی قرار گرفته است.
کاهش سطح آب دریای خزر، ورود فاضلاب‌های شهری و کشاورزی، رسوب‌گذاری شدید و کاهش آبدهی رودخانه‌های بالادست، زخم‌های عمیقی بر پیکر این خلیج وارد کرده‌اند؛ زخم‌هایی که در صورت تداوم، می‌توانند زنجیره زیستی دریای خزر را از هم بگسلند.
هشدار کارشناسان: بی‌توجهی یعنی مرگ حتمی
در نشستی که به منظور بررسی وضعیت خلیج گرگان برگزار شد، عبدالعظیم فاضل، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، با انتقاد از ضعف مدیریت آبخیزداری، گفت: «بی‌توجهی به منابع بالادست و تغییر کاربری اراضی به سوی کشت‌های پرآب‌بر، تمام تلاش‌های احیایی را بی‌نتیجه خواهد کرد.»
وی، ورود فاضلاب‌های آلوده، ضعف مدیریت حوزه‌های آبخیز، انباشت رسوبات و فقدان سیاست‌های بازدارنده را از عوامل اصلی وخامت اوضاع دانست و پیشنهاد کرد: «مدیریت یکپارچه نهادهای مسئول، احیای حق‌آبه زیست‌محیطی، جلوگیری از ورود آلاینده‌ها، ترویج کشت‌های کم‌آب‌بر و مهار فرسایش خاک باید در اولویت قرار گیرد.»
خلیج گرگان؛ مسئله‌ای فراتر از مرزهای ملی
سیدمصطفی عقیلی‌نژاد، مدیر ماهیان خاویاری استان گلستان، نیز با رویکردی کلان‌تر، بحران خلیج گرگان را یک چالش منطقه‌ای و بین‌المللی دانست. وی با تأکید بر تأثیر تغییرات اقلیمی، خواستار تدوین نقشه راهی جامع شد و گفت: «نیازمند برگزاری کنفرانسی ملی با حضور ذی‌نفعان، دانشگاه‌ها، جوامع محلی و سازمان محیط زیست هستیم.»عقیلی‌نژاد با انتقاد از مصوبات غیرکاربردی مانند ماده ۶۰ برنامه هفتم توسعه، تأکید کرد که بدون تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت بر مبنای واقعیت‌های میدانی، احیای خلیج ممکن نخواهد بود.
راهکارهای عملی جای تحلیل‌های پرهزینه
حسین دهقان، معاون شرکت آب منطقه‌ای استان گلستان، نیز در این نشست، بر ضرورت تدوین سناریوهای عملی بر اساس وضعیت فعلی تأکید کرد و گفت: «تحلیل‌های اقلیمی پرهزینه و غیرقطعی نباید جایگزین اقدامات عملی شوند. باید ذی‌نفعان تخصصی مانند محیط زیست، شیلات و منابع طبیعی به شکل واقعی پای کار بیایند.» دهقان با هشدار نسبت به بزرگ‌نمایی بحران، بر ضرورت استفاده از تجربیات ذخایر ژنتیک برای احیای گونه‌های در خطر انقراض تأکید کرد و گفت:
«هزینه‌های حفظ خلیج در شرایط فعلی بسیار بالاست و باید با تمرکز بر راهکارهای ساده و اجرایی، اقدامات را تسریع کنیم.» وحید خیرآبادی، معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان، از عزم جدی دولت برای نجات خلیج گرگان خبر داد و گفت: «با دستور مستقیم رئیس‌جمهور، طرح‌هایی مانند احداث ایستگاه پمپاژ، ماندآبی و عملیات آب‌گذاری آغاز شده و تاکنون ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار به این پروژه اختصاص یافته است.»
او همچنین به تدوین برنامه ملی تغییر اقلیم و همکاری با پژوهشگاه‌های تخصصی برای مطالعه تبادل آبی در چارچوب برنامه هفتم توسعه اشاره کرد و افزود: «کاهش مصرف آب در بخش‌های شهری، روستایی و صنعتی، لازمه پایداری اقدامات احیایی است.»
سعید شربتی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، در این نشست با نگاهی آینده‌نگر، بر لزوم توجه به روندهای بزرگ‌مقیاس مانند تغییرات اقلیمی و حکمرانی آب تأکید کرد. او هشدار داد: «بی‌توجهی به روند کاهش سطح آب خزر و تغییرات اقلیمی، تصمیماتی مقطعی و ناکارآمد به بار می‌آورد؛ تجربه بندر ترکمن را نباید تکرار کنیم.»
شربتی همچنین از مشارکت ۱۰۰ پژوهشگر در طرحی جامع خبر داد که در آن سناریوهای مختلف، از ۱۲ هزار سال پیش تا ۱۰۰ سال آینده، درباره آینده خلیج گرگان بررسی خواهد شد.سناریوهایی که شامل خشک شدن کامل خلیج، احیای محدود از طریق پمپاژ و سدسازی و یا سرمایه‌گذاری‌های سنگین برای حفظ اکوسیستم خواهند بود.
خلیج گرگان تنها یک پهنه آبی نیست؛ قلب تپنده اکوسیستم خزر است. احیای آن نیازمند عزمی ملی، سیاست‌های علمی و اقداماتی فراتر از شعار است. اگر امروز دست به کار نشویم، فردا برای نجات این میراث دیر خواهد بود.
