جنگ با غبار | ایران در محاصره ۳۰۴ میلیون هکتار کانون گرد و غبار داخلی و خارجی
براساس آمار بیشتر حجم گرد و غبار واردشده به کشور از کانون‌های خارجی تامین می‌شود
هفت صبح| برآوردها نشان می‌دهد حدود ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گرد و غبار خارجی و ۳۴ میلیون هکتار داخلی کشور را در بر گرفته و هر سال با کاهش بارندگی و شدت خشکسالی توفان‌های ریزگردی نقاط مختلف به ویژه غرب و جنوب غرب را درگیر می‌کند، حال سوال این است که کشور از کانون داخلی آسیب بیشتری می‌بیند یا خارجی، اما در هر صورت قطعا مقابله با این معضل نیازمند عزم منطقه‌ای و جهانی است.
گرد و غبار به عنوان پدیده‌ای نوظهور چند سالی است که کشور را درگیر کرده است، از طرفی ایران به عنوان کشوری خشک و نیمه خشک مستعد بروز چنین پدیده‌ای است.حال که در سال‌های اخیر خشکسالی هم دامن کشور را گرفته و رها نمی‌کند، موجب تشدید این پدیده شده است، در واقع گرد و غبار یکی از معضلات زیست محیطی و بهداشتی در ایران است که به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور تاثیرات قابل توجهی دارد، این پدیده به دلایل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی، خشکسالی، از بین رفتن پوشش گیاهی و فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی ناپایدار و ساخت و ساز بی‌رویه به وجود می‌آید.
تداوم بروز این پدیده بر بخش‌های مختلفی از جمله بهداشت، محیط زیست و اقتصاد کشور تاثیر منفی بر جای می‌گذارد، به عنوان مثال تنفس هوای آلوده به گرد و غبار می‌تواند باعث بروز مشکلات تنفسی، آلرژی و بیماری‌های قلبی و عروقی شود، یا اینکه گرد و غبار موجب کاهش کیفیت خاک، تخریب زیستگاه‌های طبیعی و ایجاد تغییرات در اکوسیستم‌های محلی شود، در بخش اقتصاد هم می‌تواند بر روی کشاورزی، صنعت و گردشگری اثر منفی بر جای بگذارد، به اعتقاد کارشناسان حل این بحران نیازمند همکاری میان دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و جوامع محلی به منظور مدیریت منابع طبیعی و بهبود شرایط زیست‌محیطی است.
سهم پررنگ همسایه‌ها
از طرف دیگر کشورهای اطراف هم دست کمی از ایران ندارند و تمام آنها زمینه بروز این پدیده را حتی با شدت بیشتری نسبت به ایران دارا هستند به طوری که در کشورهای همسایه ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گرد و غبار شناسایی شده که ۱۲۲ میلیون هکتار آن به تنهایی در ۲ کشور عربستان و عراق واقع شده است.
در چند سال گذشته ایران اقدامات منطقه‌ای و بین‌المللی گسترده‌ای در راستای شناسایی کانون‌های خارجی انجام داده که موفق به شناسایی ٨ کانون گرد و غبار در خاورمیانه شد که با وزش باد، گرد و غبار ناشی از این کانون‌ها به سمت ایران گسیل می‌شود، کانون اول در عربستان، کانون دوم در امارات، کانون سوم شمال عربستان، کانون چهارم جنوب عراق، کانون پنجم شمال عراق، کانون ۶ ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و کانون ٧ و ٨ افغانستان و پاکستان و بخشی هم در ایران است که در این میان سهم عربستان و عراق از همه بیشتر است.
کانون‌های گرد و غباری ۲۷۰ میلیون هکتاری اطراف کشور از شمال شرق گرفته تا شرق، جنوب و جنوب غرب، کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه را شامل می‌شود، علاوه بر این ۳۴میلیون هکتار هم وسعت کانون‌های داخلی است اما سوال این است که بیشترین آسیب از کدام یک از کانون‌های داخلی یا خارجی متوجه ایران می‌شود؟ البته با مرور توفان‌های گرد و غباری که در چند سال گذشته کشور ما را فرا گرفت می‌توان دریافت که کانون‌های خارجی بیشترین تاثیر را دارند.
به عنوان مثال پدیده گرد و غباری که هفته گذشته استان‌های غربی و جنوب غربی کشور را درگیر و حتی به تعطیلی کشاند، از کشورهای عربستان و عراق وارد ایران شده بود، شواهد نشان می‌دهد که توفان‌های گرد و غباری با منشا خارجی همواره شدت بیشتری نسبت به توفان‌های گرد و غبار با منشا داخلی دارد که زحمت زیادی برای کشور ایجاد می‌کند بر این اساس می‌طلبد که کشورهای دارای این کانون‌ها توجه بیشتری به مقوله مهار آنها داشته باشند.
همه چیز زیر سر این دو کشور است
البته ایران در چند سال گذشته اقدامات منطقه‌ای و بین‌المللی زیادی در راستای مقابله با گرد و غبار و همکاری با کشورهای منطقه انجام داده است که دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار دراین باره به ایرنا گفت: تاکنون نشست‌ها و کنفرانس‌های منطقه‌ای و بین‌المللی متعددی برگزار شد، چند قطعنامه در مجمع عمومی سازمان ملل، یک قطعنامه در مجمع محیط زیست سازمان ملل، یک قطعنامه هم در اسفندماه سال گذشته در اجلاس مقابله با بیابان‌زایی ملل متحد داشتیم، همه این کارها انجام شده اما واقعیت این است که شرایط تغییرات اقلیم، کم بارشی و نامناسب بودن پوشش گیاهی در صحاری که دور تا دور کشور ما را فرا گرفته، موضوع گرد و غبار را تشدید کرده است.
علی محمد طهماسبی بیرگانی با اشاره به اینکه منشا توفان گرد و غبار هفته گذشته که غرب کشور را درگیر کرده بود از کشورهای عربستان و عراق بود، افزود: عربستان ۹۰ میلیون هکتار کانون گرد و غبار دارد البته این وسعت جزو بیابان‌های تاریخی این کشور است و همواره در تاریخ زمین‌شناسی غبارخیز بودند البته اکنون با توجه به نقش انسان در تخریب طبیعت، تغییرات اقلیمی و از بین رفتن پوشش گیاهی، هم شدت و هم تکرار وقوع توفان‌های گرد و غبار در آنها شدت و افزایش یافته است.
وی با تاکید بر اینکه در بخش اجرایی امکان دخالت ما در کشورهای دیگر وجود ندارد، افزود: به طور مداوم کارها را پیگیری می‌کنیم، به عنوان مثال با مسئولان کشور عراق که بسیار هم از آن متاثر هستیم بارها و بارها جلسه گذاشتیم و شدت توفان‌ها را به آنها تاکید کردیم اما اینکه خودمان به آن کشورها برویم و نسبت به اجرای کارها اقدام کنیم قطعا امکانش وجود ندارد، البته خیلی تلاش کردیم این کارها در حد پایلوت انجام شود، در بخش برون مرزی فقط می‌توانیم مسائل را پیگیری کنیم تا کشور دارای کانون گرد و غبار نسبت به مهار آن اقدام کند.
وی ادامه داد: در عراق حدود ۳۲ میلیون هکتار مناطق غبارخیز با شدت خیلی زیاد وجود دارد، بسیاری از استان‌های عراق از مرز اردن گرفته تا مرز سوریه، نواحی شمال و جنوبی و در مجموع تمام عراق یک منطقه غبارخیز با شدت بسیار بالا است، اقدامات ما در حد رایزنی و پیگیری است، سطح به حدی وسیع است که این کشور را هم دچار مشکل کرده است از این رو در حد پایلوت‌های کوچک کارهایی را شروع کردند اما گستردگی و شرایط طوری است که آنها هم قادر به کنترل نیستند.
طهماسبی در پاسخ به اینکه جریانات گرد و غباری آنقدری که کشور ما را درگیر می‌کند موجب اذیت آنها هم می‌شود یا نه گفت: زمانی که در عراق توفان‌های گرد و غبار رخ می‌دهد گاهی شدت به حدی است که منجر به فاجعه می‌شود، سال گذشته توفانی در عراق رخ داد که ۳ تا ۴ نفر جانشان را از دست دادند، شاید تا پیش از این برای آنها چندان مهم نبود اما بعد از آن به خودشان آمدند و متوجه شدند که باید کاری انجام دهند، تا پیش از آن یعنی دهه‌های ۸۰ و ۹۰ که موضوع را پیگیری می‌کردیم برای آنها اولویت نداشت، حالا که دولتشان تا حدودی تثبیت و مستقر شده به این موضوعات می‌پردازند.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار تاکید کرد: در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی به طور مداوم موضوع گرد و غبار را یادآوری می‌کنیم حتی بنا به پیشنهاد ایران یک روز ( ۲۱ تیر) به عنوان روز جهانی گرد و غبار به تصویب سازمان ملل رسید، تمام این فعالیت‌ها برون مرزی است اما اقدام اجرایی باید توسط همان کشور صورت بگیرد.
وی ادامه داد: علاوه بر کانون‌های خارجی، کانون‌های داخلی هم داریم اما بیشترین آسیب را از کانون‌های خارجی می‌بینیم، در کشورهای اطراف ما از شمال شرق گرفته تا شرق، جنوب و جنوب غرب، کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه تقریبا ۲۷۰ میلیون هکتار کانون غبارخیز وجود دارد که براساس برآورد سال ۱۳۹۸ که البته اکنون در حال بازنگری آن هستیم، از این ۲۷۰ میلیون هکتار حدود ۱۴۶ میلیون تن رسوب تولید و به اطراف گسیل می‌شود که بخش عمده‌ای از آن وارد کشور ما می‌شود.
وی ادامه داد: همچنین نزدیک به ۵۵۰ کیلوگرم در هکتار ذرات زیر ۱۰ میکرون به اطراف گسیل می‌شود، این در حالیست که برای کشور ما این عدد ۱۲۲ کیلوگرم است و وسعت کانون‌های داخلی گرد و غبار هم ۳۴ میلیون هکتار است بنابراین، این اعداد نشان می‌دهد که گستره و غلظت توده و میزان ماندگاری از کانون‌های خارجی است یعنی عمده مشکلات ما برون مرزی است، البته گاهی هم یک جریان محلی نیز مشکل ایجاد می‌کند اما آن چیزی که فراگیر می‌شود و تمام غرب و جنوب غرب، بخشی از جنوب و مرکز را درگیر می‌کند کانون‌های برون مرزی است.
بودجه ۳۵۰ میلیارد تومانی
طهماسبی با اشاره به اینکه بودجه مقابله با گرد و غبار در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۵۰ میلیارد تومان تعیین شده بود، گفت: در داخل کشور اقدامات خوبی برای مقابله با گرد و غبار انجام شده است اما به تنهایی کافی نیست باید کشورهای اطراف هم پای کار بیایند تا توان مقابله با این پدیده بالا برود.وی درباره بروز پدیده گرد و غبار هفته گذشته در غرب و جنوب غرب کشور توضیح داد: حجم توده بسیار غلیظ بود اما عمدتا درشت دانه بودند که در این شرایط این توده‌ها سریع‌تر ترسیب (ته‌نشین) می‌شوند.
وی گفت: تمام داستان برون مرزی بود به همین دلیل هم گستره‌اش زیاد بود هم غلظت شدیدی داشت، معمولا توده‌های گرد و غباری از جنوب عربستان در زمستان شکل می‌گیرد که امسال اتفاق نیفتاد، در هر صورت وقتی توده‌ای از عربستان حالا چه در جنوب یا شمال این کشور وارد می‌شود، بیشتر جنوب غرب کشور ما را درگیر می‌کند و غلظت بسیار زیادی دارد، کانون ۹۰ میلیون هکتاری گرد و غبار عربستان از شمال تا جنوب آن کشیده شده که بزرگترین توده غبار خیز جهان بعد از شمال آفریقا است، عربستان به‌رغم اینکه این وضعیت را دارد رخدادهای کمتری ایجاد می‌شود، هر وقت هم تغییر فصل داریم یا ناگهان توده‌های گرما و سرما با همدیگر با سرعت تغییر می‌کنند و اختلاف فشار پیش می‌آید و سرعت لحظه‌ای باد بالا می‌رود گرد و غبار شکل می‌گیرد.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار تاکید کرد: برای مقابله با پدیده گرد و غبار در داخل کشور اقدامات خوبی انجام شده اما از آنجا که این یک پدیده جهانی و فرامرزی است باید تمام کشورهای درگیر به ویژه کشورهای دارای کانون‌های وسیع گرد و غبار در کنار این به مقابله با این پدیده بپردازند تا اثرات منفی آن بر سلامت، اقتصاد و محیط زیست کمتر شود.
بزرگترین توده غبار خیز جهان
طهماسبی درباره علت گردوغبار هفته گذشته گفت: تمام داستان گردوغبار هفته گذشته در جنوب و غرب کشور، برون مرزی بود به همین دلیل هم گستره‌اش زیاد بود هم غلظت شدیدی داشت، معمولا توده‌های گرد و غباری از جنوب عربستان در زمستان شکل می‌گیرد که امسال اتفاق نیفتاد، در هر صورت وقتی توده‌ای از عربستان حالا چه در جنوب یا شمال این کشور وارد می‌شود، بیشتر جنوب غرب کشور ما را درگیر می‌کند و غلظت بسیار زیادی دارد، کانون ۹۰ میلیون هکتاری گرد و غبار عربستان از شمال تا جنوب آن کشیده شده که بزرگترین توده غبار خیز جهان بعد از شمال آفریقا است.
