روایت دردناک از انقراض یک گنجینه سبز

هفت صبح| بهار که از راه می‌رسد، ایلام با طبیعت بی‌بدیلش، دشت‌ها و کوه‌هایش را با رنگ و عطر گیاهان دارویی رنگ‌آمیزی می‌کند. یکی از این گیاهان که سال‌هاست در سفره‌های مردم ایلام و حتی در سفرهای گردشگری رنگ و بوی خاصی دارد، گیاه «کنگر» است. اما حالا این گیاه بی‌نظیر که یک زمان در دل کوه‌های زاگرس می‌روید، با تهدید جدی از سوی دست‌اندازی‌های انسان و برداشت بی‌رویه روبه‌روست. نگرانی‌ها از انقراض کنگر به شدت افزایش یافته و این گیاه به گنجینه‌ای در چنگال انقراض تبدیل شده است.

کنگر کوهی؛ از داروخانه طبیعت تا خطر انقراض

کنگر، گیاهی که از دیرباز در غذاهای ایلامی همچون خورش کنگر، بورانی و دمنوش‌ها مصرف می‌شده، نه تنها طعم دلپذیرش، بلکه خواص درمانی شگفت‌انگیزی دارد. این گیاه، با وجود ساقه‌های ضخیم و برگ‌های خاردار، در دل کوه‌های ایلام می‌روید و به‌عنوان یک داروی طبیعی برای تقویت سیستم گوارش، قلب و کبد شناخته می‌شود. این گیاه، که تا حدودی در طب سنتی کشورهای مختلف شناخته شده است، از گذشته تا به امروز نقشی اساسی در سلامت مردم داشته است.

اما در کنار تمامی مزایای این گیاه، برداشت‌های بی‌رویه و تجاری که بدون در نظر گرفتن اصول محیط‌زیستی انجام می‌شود، باعث شده است که کنگر دیگر نتواند به رشد طبیعی خود ادامه دهد. در حالی که این گیاه در گذشته به‌راحتی در دشت‌ها و کوه‌های ایلام می‌رویید، حالا باید نگران این باشیم که نسل آن در آینده‌ای نه‌چندان دور از بین برود.

با شروع فصل بهار، ایلام تبدیل به بهشتی طبیعی می‌شود که هر گوشه‌اش مملو از گیاهان دارویی است. اما افزایش تقاضا برای گیاهان دارویی و نیاز بازار به این محصولات، باعث شده تا برداشت‌های غیراصولی و تجاری از گیاهان مختلف، از جمله کنگر، روند طبیعی رشد آن‌ها را مختل کند. بسیاری از افراد، بدون اینکه آگاهی کافی از روش‌های برداشت و نگهداری گیاهان داشته باشند، تنها به فکر سود سریع هستند و این مسئله باعث تهدید جدی برای این گونه‌های طبیعی می‌شود.

 یک بحران طبیعی که باید جدی گرفته شود

کارشناسان محیط‌زیست بارها هشدار داده‌اند که اگر این روند بی‌رویه ادامه یابد، در آینده نزدیک ممکن است بسیاری از گیاهان دارویی ایلام، از جمله کنگر، به‌طور کامل از بین بروند. به گفته علی فرضی‌نژاد، مدیر مرکز خدمات تخصصی گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی استان ایلام، برداشت غیراصولی به‌ویژه زمانی که قسمت‌های ساقه و ریشه گیاه قطع می‌شود، باعث می‌شود که گیاه فرصت بذرآوری نداشته باشد و چرخه رشد آن مختل شود. در نتیجه، رشد کنگر در مناطقی چون ایلام، چرداول و دیگر نقاط این استان به‌شدت کاهش یافته است.

 حفظ این گنجینه مسئولیت همه ماست

برای نجات کنگر از خطر انقراض، آموزش مردم و فرهنگ‌سازی در خصوص شیوه‌های برداشت اصولی، به شدت ضروری است. باید همگان بدانند که اگر بخش‌هایی از گیاهان برای بذرآوری باقی بماند، می‌توان از تداوم رشد آن‌ها در فصول آینده اطمینان حاصل کرد. علاوه بر این، پیشنهاداتی همچون تولید کنگر به‌صورت گلخانه‌ای و جمع‌آوری بذر به‌جای برداشت بی‌رویه، می‌تواند راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از نابودی این گیاه باارزش باشد.

ایلام، سرزمین طبیعتی بی‌کران و پر از گنجینه‌های طبیعی است. این سرزمین نه تنها میزبان کنگر است، بلکه بسیاری از گیاهان دارویی دیگر نیز در آن می‌رویند که همگی به‌نوعی نماد سلامت و شفا هستند. از آنجایی که کنگر یکی از مهم‌ترین این گیاهان است، وظیفه داریم تا با مراقبت از آن و رعایت اصول برداشت، این گنجینه را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. این تنها یک مسئولیت محیط‌زیستی نیست، بلکه یک وظیفه فرهنگی و اجتماعی است که باید در دل هر ایلامی و ایرانی جای بگیرد.

در حالی که ایلام به‌عنوان یک مقصد طبیعی برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته می‌شود، باید به این نکته توجه کنیم که اگر کنگر و دیگر گیاهان دارویی را از دست بدهیم، نه تنها طبیعت ایلام آسیب می‌بیند بلکه از میراثی بزرگ و مفید برای سلامت بشری نیز محروم خواهیم شد.