چه کسی فکرش را می‌کرد! | فضای رسانه‌ای در‌ اختیار شور‌ و هیجان بازی‌های حساس ورزش زنان

هفت صبح| ‌همین یک دهه پیش هیچ کس فکر نمی کرد که ورزش بانوان در این کشور به چنان رشدی برسد که قهرمانی باشگاه های بانوان در والیبال و بسکتبال وفوتبال به یک اتفاق مهم رسانه ای بدل شود و فضای مجازی را این گونه تحت تاثیر خود قرار بدهد....توجه ویژه به قهرمانان زن یکی دیگر از نشانه‌های ملموس پوست اندازی جامعه ایرانی آن هم در سراسر کشور است. 

اتفاقی که طی هفته گذشته به عینه لمس کردیم.  حالا کم کم ستاره های ورزش زنان به چهره هایی محبوب  بدل شده اند و در فضای مجازی و حتی  صفحه اول روزنامه های پرتیراژ سیاسی راه یافته اند.این هفته مسابقات لیگ برتر ورزش‌های هندبال، فوتبال، والیبال و بسکتبال زنان ایران به پایان رسید. در مسابقات هندبال، تیم شهید چمران لارستان با 12 برد و 25 امتیاز، صدر جدول قرار گرفت. تیم خاتون بم مثل همیشه بالای جدول لیگ برتر فوتبال زنان بود و بدون باخت و با 17 برد و یک مساوی قهرمان این فصل شد. زنان والیبالیست سایپای تهران هم برای سومین بار قهرمان لیگ برتر شدند. 

تیم آکادمی سحر هم که این روزها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌، چهارشنبه شب، با پیروزی میلیمتری در مقابل گروه بهمن، عنوان قهرمانی لیگ برتر بسکتبال زنان را به دست آورد. به این بهانه تصمیم گرفتیم به تاریخچه ورزش زنان در ایران بپردازیم؛ از فراز و نشیب‌های فوتبال زنان گرفته تا وقفه‌های طولانی که زنان هندبالیست، والیبالیست و بسکتبالیست در تیم‌های ملی کردند.

فوتبال زنان ایران، برخلاف فوتبال مردان مسیر پر پیچ و خمی را طی کرده؛ از محدودیت‌ها و بی‌توجهی‌های مسئولان و رسانه‌ها گرفته تا مقاومت‌های فرهنگی در دل جامعه. اما آن‌ها که فوتبال را دوست داشتند، همیشه راهی برای پا به توپ شدن پیدا می‌کردند؛ یا در کوچه و خیابان، یا در میان بازی‌های فوتبال مردان. دهه چهل شمسی زمانی بود که سرانجام فعالیت فوتبال زنان در ایران شکل رسمی به خود گرفت.

باشگاه‌های تهرانی تاج، پرسپولیس، دیهیم و عقاب اولین‌هایی بودند که تیم حرفه‌ای فوتبال زنان را تشکیل دادند. تاج اولین باشگاهی بود که آموزش فوتبال به زنان را شروع کرد و پس از آن زنان در باشگاه‌های دیگری که تشکیل شده بود به عنوان بازیکن شرکت کردند. خیلی از آن‌ها بازیکنان سابق والیبال و بسکتبال بودند. مریم دبیر، پروانه حسینی، فرشته ناصری و شهناز نصرآبادی از جمله بازیکنان پرسپولیس بودند و علی پروین هم کمک مربی آلن راجرز، اولین سرمربی این تیم بود.

کیفیت فنی تیم تاج از سایر تیم‌ها خیلی بالاتر بود به طوری که در سال 1349 در اولین بازی فوتبال باشگاه‌های تهران، تاج، تیم دیهیم را 6 بر صفر برد. با بالا رفتن تعداد تیم‌ها و استقبال دختران، فدراسیون فوتبال ایران تشکیل اولین تیم ملی فوتبال زنان ایران را در دستور کار قرار داد اما اطلاعات درست و روشنی درباره آن وجود ندارد.با این حال در دهه پنجاه فوتبال زنان به سمت خاموشی رفت و هیچ تکاپوی خاصی در آن به چشم نمی خورد. 

بعد از انقلاب ، فوتبال زنان هم مانند باقی رشته‌های ورزشی با وقفه‌ای طولانی روبه‌رو شد. آن‌ها برای حدود 14 سال اجازه بازی در مستطیل سبز را از دست دادند، بالاخره در سال 1371 فوتبال زنان در سالن بسته دانشگاه الزهرا احیا شد. همه چیز از جایی آغاز شد که فدراسیون ورزش بانوان تأسیس شد و خانم‌ها صاحب انجمن‌های ورزشی مختلفی شدند. در تشکیل تیم ملی بانوان، استفاده از ستاره‌هایی مثل آتوسا حجازی (دختر ناصر حجازی) و نیلوفر اردلان که فرزند اسماعیل اردلان بود، شروعی شد برای فوتبال زنان، که البته هنوز فوتسال محسوب می‌شد و خبری از بازی در زمین چمن نبود.

در دوره محمد خاتمی سختگیری‌ها روی فوتبال بازی کردن زنان تا حد چشمگیری کاهش یافت و امکانات بیشتری در اختیار آنان قرار گرفت. فائزه هاشمی که آن زمان رئیس فدراسیون اسلامی ورزش زنان بود، تقش پررنگی در سرپا نگه داشتن ورزش زنان ایران از جمله فوتبال داشت. در دوره ریاست  محسن صفایی فراهانی در فدراسیون فوتبال ،  فوتبال دختران از داخل سالن خارج شد و به فضای باز آمد. در این مدت و قبل از مجاز شدن بازی در زمین چمن، زنان فوتبالیست ایرانی اولین حضور خود را در مسابقات غرب آسیا داشتند و توانستند نایب قهرمان شوند.

تیم ملی فوتبال زنان و همچنین تیم‌‎های باشگاهی هنوز اجازه بازی در ورزشگاه آزادی تهران را پیدا نکرده‌اند. حالا با همه سختی‌ها، تیم ملی فوتبال زنان ایران که به خاطر دو سال دوری از مسابقات از رده‌بندی جهانی خارج شده بود، سه سال است که دوباره به رنکینگ فیفا بازگشته. البته در این مدت فوتبال زنان ایران از سوی کشورهای دیگر هم با محدودیت‌هایی رو‌به‌رو شده بود. مثلا در المپیک 2012 لندن، فیفا پوشیدن حجاب را منع کرد و تیم ایران در دور مقدماتی از این رقابت‌ها حذف شد. پیش از آن هم در سال 2007 فیفا پوشش اسلامی تیم زنان ایران را ممنوع کرده بود.

 کامبک قوی زنان والیبالیست

تیم ملی والیبال زنان ایرانی در بازی‌های همبستگی اسلامی قونیه 2021، مدال برنز گرفت و برای اولین بار پس از انقلاب صاحب عنوان بین‌المللی شد. اما رسیدن به این جایگاه چندان هم آسان نبود. فعالیت والیبال زنان پیش از انقلاب بیشتر از فعالیت زنان فوتبالیست بود.

اولین بار در سال 1342 تیم ملی والیبال زنان مقابل تیم ملی ژاپن که آن زمان قهرمان جهان بود، رفت. در این رشته هم باشگاه تاج بهترین بود و 9 نفر از بازیکنان تیم ملی در آن زمان، عضو این باشگاه بودند. سه ماه بعد از مسابقه با تیم ملی ژاپن، ایران در مسابقات انتخابی المپیک توکیو در دهلی نو شرکت کرد و اولین حضورش در المپیک را رقم زد. زنانی مثل فریده منوچهری، ژاله سیدهادی زاده و پریچهر جمشیدی اعضای تیم ملی 

بودند. 

پس از انقلاب ، والیبال هم به سرنوشت دیگر ورزش‌ها دچار شد و بعد از 30 سال تیم ملی والیبال زنان ایران، مجوز حضور در مسابقات والیبال آسیایی سال 2007 تایلند را به دست آورد. البته ایران در این مسابقات در بین 13 تیم به مقام دوازدهم رسید و تیم ملی بزرگسالان برای مدتی منحل شد. به مرور اما وضعیت والیبال زنان کشور بهتر شد. مثلا در سال 95 تیم ملی زنان با شکست مالدیو قهرمان رقابت‌های انتخابی زنان جهان در منطقه آسیای مرکزی شد. همچنین پس از مدال برنز در بازی‌های قونیه 2021، مرداد ماه امسال تیم ملی زنان موفق شد مقام سوم لیگ ملت‌های والیبال زنان آسیای مرکزی را به دست آورد. 

 4 سال بدون تیم ملی هندبال

اولین مسابقات هندبال در ایران مربوط به اوایل دهه پنجاه و تیم دختران دانش‌آموز است و پیش از انقلاب، آنچنان فعالیت چشمگیری در این ورزش وجود نداشته. هندبال زنان پس از انقلاب در سال 1370 مجدد شروع به کار کرد. در این سال‌ها تیم ملی هندبال زنان فراز و فرودهای خود را تجربه کرد. مثلا در سال 97، پس از مسابقات قهرمانی آسیا در ژاپن، به مدت 4 سال تیم ملی تشکیل نشد.

سرانجام در سال 1400 با انتخاب خدیجه قانع به عنوان سرمربی، فعالیت تیم ملی دوباره از سر گرفته شد. این تیم تا به حال به بازی‌های المپیک راه پیدا نکرده اما در مسابقات قهرمانی جهان شرکت کرده است. در سال 2021 برای اولین بار این تیم توانست در بازی‌های قهرمانی هندبال زنان آسیا به مقام چهارم برسد و جواز شرکت در مسابقات قهرمانی هندبال زنان جهان را به دست آورد. هرچند که در این مسابقات نتوانست نتیجه خوبی بگیرد و از بین 32 تیم، در رتبه 31 

قرار گرفت. 

36 سال دوری از مسابقات بین‌المللی بر سر حجاب

بسکتبال زنان ایران برای اولین بار، قبل از انقلاب اسلامی و در سال 1344 تشکیل شد. فریدون شریف‌زاده که پایه‌گذار بسکتبال در ایران بود، تیم ملی زنان را برای افزایش ارتباطات اجتماعی و فرهنگی با ترکیه، راهی این کشور کرد و در سه شهر کینه، بلو و استانبول بازی‌های دوستانه انجام شد.

اولین تیم ملی ایران شامل ۱۲ دختر بسکتبالیست از باشگاه‌های شریف، تهران‌جوان، تاج، انجمن و آرارات بودند. اولین حضور ایران در مسابقات قهرمانی آسیا هم به سال 52 باز می‌گردد که در کره جنوبی برگزار شده بود.  از بازیکنان این تیم می‌توان به ژنیک شهبازیان، دیانا آوانسیان، سهیلا روحانی، زیبا افلاطون و اولین آواکیان اشاره کرد. بعد از انقلاب به دلیل حجاب اسلامی، تیم ملی زنان از حضور در مسابقات بین‌المللی محروم شد اما سرانجام در سال 93، یعنی بعد از 36 سال فدراسیون جهانی بسکتبال فرصتی دو ساله برای حضور آزمایشی زنان ایرانی در مسابقات بین‌المللی داد.

بالاخره در سال 98 پس از قبول کردن فدراسیون، تیم ملی زنان توانست در مسابقات بسکتبال غرب آسیا شرکت کند. آخرین پیروزی چشمگیر تیم ملی بسکتبال زنان مربوط به مرداد ماه سال 1402  است که موفق شدند به فینال رقابت‌های کاپ دسته دوم آسیا صعود کنند.