جهش چند همسری در ایران؛ آماری رسمی پس از دهه‌ها
انگیزه‌های چند همسری از فرزندآوری تا فالوئر؛ مقامات و ممنوعیت‌ها
هفت صبح| معاون امور جوانان وزارت ورزش می‌گوید که امروز 300 هزار مرد دارای چند همسر در کشور وجود دارد. این اولین بار است که آماری رسمی از چند همسری منتشر می‌شود. اگر ما عدد 21 میلیون و 260 هزار مرد متاهل سرشماری سال 1395 را معیار قرار دهیم این عدد یعنی چیزی حدود یک و نیم درصد از کل جمعیت مردان متاهل. برای اینکه تصویر بهتری داشته باشیم باید اینطور گفت که با این حساب در یک جمعیت هزار نفره، 15 مرد حداقل دو همسر دارند. این درحالی است که یک پژوهش قدیمی نشان داده که در سال 1345 از هر هزار مرد، 10 مرد چند همسر داشته است.
این خبر جالب را روز پیش «علیرضا رحیمی» معاون امور جوانان وزارت ورزش داده بود. شهلا کاظمی‌پور، جمعیت شناس به روزنامه هفت صبح می‌گوید که نمی‌توانیم آماری قطعی از چندهمسری داشته باشیم. چراکه رایج‌ترین شکل چند همسری، ازدواج غیررسمی بوده که ثبت نمی‌شود اما تا امروز گمانه‌زنی‌های تقریبی درباره آن وجود داشته.
مثلا یکی از معدود آمارها مربوط به اطلس وضعیت زنان و خانواده است. اطلسی که بر مبنای سال ۹۵ تهیه شده و نشان می‌داد بالاترین درصد زنانی که همسرشان بیش از یک زن دارند، متعلق به استان «سیستان و بلوچستان» و کمترین این زنان متعلق به استان «سمنان» و مازندران هستند؛ به طوری که ۱۴.۹ درصد زنان استان سیستان و بلوچستان شوهرشان بیش از یک همسر داشته و پس از آن استان هرمزگان با نرخ ۷.۰۳ درصد نسبت به سایر استان‌ها در رتبه دوم قرار گرفته است.
این یعنی از هر 100 زن، این تعداد با مردی دارای دو همسر زندگی می‌کردند. درباره محل تولد و سکونت این خانواده‌های چند همسری دیگر چه اطلاعاتی داریم؟ معاون امور جوانان وزارت ورزش درباره این 300 هزار مرد اینطور گفته است: « پدیده چندهمسری عمدتاً در استان‌های خاصی مانند کرمان، سیستان و بلوچستان، گلستان، کردستان و خراسان جنوبی مشاهده می‌شود و در شهرهای بزرگ و مناطق مدرن، استقبال بسیار محدودی از آن شده است.» این استان ها عموما به لحاظ جمعیتی از میزان قابل توجهی از مسلمانان سنی مذهب برخوردارند.
قدیمی‌ترین آمار درباره چند همسری
یکی از اولین منابعی که به بررسی آمار چند همسری پرداخته در سال 1975 در ژورنال انگلیسی ازدواج و خانواده (1975) منتشر شده است. نویسنده مقاله (به نام جمشید مومنی) که دانشجوی دانشگاه تهران (پهلوی وقت) بوده از آمار سرشماری های دو دهه 1335 و 1345 استفاده کرده. بر اساس گزارش سرشماری سال 1345، از هر هزار مرد، 10 مرد چند همسر داشتند. آن زمان در ایران ۴.۸۷۷.۱۷۰ زن متأهل و ۴.۸۳۰.۳۱۶ مرد متأهل وجود داشته است. یعنی ۴۶.۸۵۴ زن متأهل بیشتر از مردان متأهل.
گزارش‌های سرشماری به ما نمی‌گویند که چه تعداد از مردان دو، سه یا چهار همسر داشته‌اند و غیره با این حال، فرض بر این است که این تعداد از مردان چند همسر بیش از دو همسر داشته‌اند. این داده مربوط به زمانی است که جمعیت کشور 25 میلیون و 788 هزار نفر بوده است.
جمعیت کشور یک دهه قبل از این (1335) نزدیک به 19 میلیون نفر بوده اما نسبت مردان چند همسر به مردان تک همسر در این دو دهه تغییری نداشته است و همان 10 مرد به ازای هر هزار مرد است. در این پژوهش همچنین نوشته شده به دلیل بالا بودن تعداد مهاجران بیگانه در شهرهای ساحلی تعداد چند همسری در این مناطق پایین‌تر بوده است.پژوهش دیگری که سال 1399 در فصلنامه علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر منتشر شده نشان می‌دهد که چندهمسری در سال 60 به دلیل شرایط جنگی به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.
انگیزه‌های چند همسری از فرزندآوری تا فالوئر
یک بررسی دیگر در دانشگاه یزد درباره علت ازدواج مجدد و همزمان مردان نوشته که مردان عمدتا با انگیزه تولد فرزند، و عدم سازش زوجین ازدواج مجدد داشته‌اند. اغلب آنها تحصیلات زیر دیپلم و شغل آزاد و در شرایط اقتصادی متوسطی قرار داشتند. در توضیحات روز گذشته معاون امور جوانان وزارت ورزش به دلیل جدیدی هم اشاره شده بود.
او گفته است: « در سال‌های اخیر، گرچه در فضای مجازی و برخی شبکه‌های اجتماعی تبلیغاتی برای چندهمسری انجام شده است، اما به نظر می‌رسد که این روند بیشتر جنبه نمایشی و تجاری دارد تا اینکه واقعاً یک جریان اجتماعی باشد. برخی افراد با استفاده از پدیده چندهمسری، به دنبال جلب توجه، افزایش فالوئر و حتی کسب درآمد از طریق تبلیغات و نمایش سبک زندگی خاصی هستند. این مسئله نه تنها به درک عمومی از نهاد خانواده لطمه می‌زند، بلکه آن را از یک مفهوم عمیق و پایدار به ابزاری برای شهرت و نمایش تبدیل
می‌کند.»
مقامات و ممنوعیت‌ها
در ایران چند همسری یکی از حساس‌ترین حواشی و نقاط ابهام در زندگی مردان سیاستمدار است. جنجالی‌ترین مورد آن به سال 1398 برمی‌گردد. آن زمان فتوایی منتشرشده که بر اساس آن تعدد زوجات در شرایط فعلی جامعه مستحب اعلام شده بود.باشگاه خبرنگاران در آبان ماه نوشت که شنیده شده جمعی در بیت حضور داشتند که یکی از حضار درباره این فتوا و صحت و سقم آن سوال می‌کنند.
رهبری هم این موضوع را رد می‌کند. در وبسایت‌ها اینطور آمده است: «آیت‌الله خامنه‌ای با شنیدن این مطلب برافروخته شده‌اند و متعجب گفته‌اند که اصلا بنده همچین فتوایی ندارم و اصلا همچین چیزی را قبول ندارم؛ چه کسی این را گفته است؟ آقایان حتی به شوخی هم نباید درباره تعدد زوجات حرف بزنند، که باعث دلسردی خانم‌ها می‌شود.» همین موضوع بهانه‌ای می‌شود که رهبری دستور دهد هیچ فردی نباید در بیت همسر دوم داشته باشد.
