رمز ورود جوانان به مرداب عمیق اعتیاد؛ همین یک باره!

شکوفه عصاره-کارشناس ارشد علوم اجتماعی: حقیقت دردناکیست ولی ایران در بحران اعتیاد غوطه‌ور است. آمار سال‌های اخیر به شدت نگران کننده است: سال 1397 میانگین شیوع مصرف مواد مخدر میان نوجوانان 15 تا 18 سال 2.1 درصد رسید و سال بعد، این گرایش ۵ درصد افزایش یافت. سال 1399، آمار مصرف‌کنندگان به حدود 2.8 میلیون نفر رسید و در سال 1400 به ازای هر ایرانی 12 گرم مواد مخدر کشف شد. در سال 1401 بیش از نیمی از معتادان زیر 34 سال بوده اند و سال بعد، میانگین سن اعتیاد به ۱۸ سال کاهش یافت. اکنون در سال 1403، تعداد کل مصرف کنندگان مستمر و غیرمستمر مواد مخدر، حدود 4.4 میلیون نفر برآورد شده که با احتساب خانواده های آنها، حدود 15 میلیون نفر درگیر این معضل‌اند. به بیان دیگر، از هر 17 نفر، یک نفر معتاد است.

 اعتیاد به مواد مخدر، بیماری مزمن و پیچیده‌ای است که با تأثیر بر مغز و رفتار فرد، موجب تغییر در بخش مربوط به قضاوت، تصمیم‌گیری و کنترل رفتار مغز شده و در نهایت به وابستگی جسمی و روانی منجر می‌شود. این وابستگی، فرد معتاد را به سمت رفتارهای اجباری و مخرب سوق می‌دهد. با این حال، جوانان به دلیل عدم آگاهی و تجربه کم، زودتر از دیگران در دام اعتیاد گرفتار می‌شوند. در ابتدا، مصرف مواد مخدر ممکن است تفریح یا راهی برای فرار از فشارهای روزمره به نظر برسد. به تدریج این رفتار از کنترل خارج شده، فرد را به مردابی عمیق و تاریک می‌کشاند که آرام آرام او را می‌بلعد.

از عواقب جدی اعتیاد، افزایش آمار طلاق و جدایی در خانواده‌هاست که خود به بروز مشکلات مالی، عدم اعتماد و درگیری‌های مکرر منجر شده، در نهایت به فروپاشی خانواده‌ها و طلاق منجر می‌شود.

متأسفانه، برخی جوانان خود را اینطور توجیه می‌کنند که مصرف تریاک، حشیش و ماری‌جوانا اعتیادآور نیست. آن‌ ها معتقدند این مواد جنبه دارویی دارند چون ریشه گیاهی دارند. باوری که خطرناک است. تریاک از قدیمی‌ترین مواد مخدر افیونی، دارای خاصیت اعتیادزایی بالایی است و مصرف آن می‌تواند به وابستگی شدید جسمی و روانی منجر شود و بدن نمی‌تواند بدون وجود این ماده به درستی عمل کند و در نتیجه فرد برای کاهش درد به مصرف دوباره آن روی می‌آورد. حشیش و ماری‌جوانا هر دو از گیاه شاهدانه به دست می‌آیند و به وابستگی روانی می‌انجامند. گاهی مشاهده می شود که جوانان به دلیل قانونی شدن مصرف ماری‌جوانا در برخی کشورها، آن را ماده بی‌خطر تلقی می‌کنند اما این ماده  عوارض جدی بر روی سلامت روان و جسم فرد دارد. مصرف‌کنندگان ماری‌جوانا ممکن است تصور کنند که به آن اعتیاد ندارند، اما تمایل ذهنی به مصرف این ماده می‌تواند عوارضی مانند مشکلات خواب، اضطراب و افسردگی را به همراه داشته باشد و فرد به دلیل نیاز عاطفی و ذهنی به آن وابسته می‌شود، حتی اگر علائم جسمی تریاک را تجربه نکند.

در دنیای امروز، رسانه‌ها، به ویژه رسانه‌های اجتماعی، نقش مهمی در شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارهای جوانان دارند و می‌توانند به عنوان یک منبع تأثیرگذار در تصمیم‌گیری‌ آن‌ها عمل کنند. برخی کلیپ‌های طنز و سرگرم‌کننده در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، با انتقال پیام‌های نادرست و عادی‌سازی مصرف مواد مخدر، موجب شده‌اند تا جوانان مصرف مواد مخدری سنتی یا صنعتی را رفتاری عادی و قابل قبول تلقی کنند و در نتیجه به سمت مصرف آن سوق داده شوند.

همچنین برخی فیلم‌های سینمایی و طنز سال‌های اخیر که به طور مکرر با محوریت مصرف موادی مانند کوکائین ساخته می‌شوند، تأثیرات منفی بر ناخودآگاه جوانان دارد. این فیلم‌ها با نمایش لحظات شادی و خوشحالی ناشی از مصرف مواد، به طور غیرمستقیم موجب افزایش میل به مصرف در بین جوانان و عادی‌سازی مصرف مواد مخدر می‌شوند. به بیان دیگر، این رسانه‌ها می‌توانند این باور را به وجود بیاورند که مصرف مواد می‌تواند بخشی بی‌خطر و مهیج از زندگی آن‌ها باشد.

دسترسی آسان به مواد مخدر، بیکاری و شرایط محیطی محل سکونت همچنین ارتباط با دوستانی که درگیر مصرف مواد مخدر -حتی به صورت تفریحی- هستند از جمله عواملی است که می‌تواند جوانان را سوی مصرف مواد مخدر سوق دهند.

در واقع، جوانان به دلیل تمایل به جلب توجه و پذیرش اجتماعی، ممکن است به راحتی تحت تأثیر قرار بگیرند. فشار همسالان (Peer pressure) معمولا می‌تواند عامل قدرتمندی در تصمیم‌گیری‌های جوانان باشد و آن‌ها را سوی رفتارهای پرخطر سوق دهد. این فشار می‌تواند به شکل‌های مختلفی از جمله تمسخر، طعنه یا حتی دعوت به مصرف مواد مخدر بروز کند.

برای مقابله با این بحران، اقدامات فوری در زمینه های پیشگیری، درمان و کاهش آسیب های ناشی از اعتیاد ضروری است. برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها به منظور افزایش آگاهی جوانان در مورد مضرات سوء مصرف مواد و تأثیرات آن بر زندگی، ایجاد فضاهای امن و حمایتی برای جوانان جهت طرح مشکلات بدون ترس از قضاوت، تقویت مهارت‌های اجتماعی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به جوانان جهت مقاومت در برابر فشارهای اجتماعی و همسالان و همچنین حمایت خانواده‌ها و ایجاد ارتباطی سالم و مثبت با فرزندان، از جمله برنامه‌های پیشنهادی جهت حل این معضل اجتماعی، هستند. با افزایش آگاهی و ایجاد فضاهای حمایتی، می‌توان به کاهش آمار وابستگی به مواد مخدر، در نسل جوان کمک کرد و آینده‌ای سالم‌تر برای آن‌ها رقم زد.