پشت پرده جان باختن صدها نفر در حج

صدها نفر در طول زیارت حج در عربستان سعودی جان خود را از دست داده‌اند که اکثر آنها به دلیل گرمای شدید و افزایش دمای بیش از ۵۱ درجه سانتیگراد بوده است. پیش از این خبرگزاری فرانسه به نقل از یک دیپلمات عرب گزارش داد که ۶۵۸ مصری در جریان حج امسال جان باخته‌اند و اندونزی نیز اعلام کرد که بیش از ۲۰۰ نفر از اتباع این کشور جان باخته‌اند و هند نیز از مرگ ۹۸ نفر از زائران خود خبر داد.

پاکستان، مالزی، اردن، ایران، سنگال، تونس، سودان و اقلیم کردستان عراق نیز کشته‌شدگان را حج امسال تایید کرده‌اند. وال استریت ژورنال گزارش داده که ایالات متحده نیز اعلام کرده تعدادی از آمریکایی‌ها در حج امسال جان باخته‌اند و از سوی دیگر گروهی از مفقودین حج نیز گزارش شده‌اند که دوستان و اقوام در حال جستجوی آن‌ها در بیمارستان‌ها هستند.

عربستان سعودی می‌گوید حدود ۱.۸ میلیون نفر در مراسم حج ۲۰۲۴ شرکت کرده‌اند. حج زیارت سالانه مسلمانان است و همه مسلمانانی که توانایی مالی و جسمی دارند باید حداقل یک بار در عمر خود زیارت را تمام کنند.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، بیش از نیمی از کسانی که جان خود را از دست دادند، زائران ثبت نام نشده یا غیرقانونی بودند و از طریق کانال‌های غیررسمی به حج ملحق شدند و به همین دلیل به امکانات خنک کننده مانند چادرها و اتوبوس‌های تهویه مطبوع دسترسی نداشتند.

روز جمعه اردن اعلام کرد که مسئولان چندین آژانس مسافرتی را که سفر غیررسمی زائران مسلمان به مکه را تسهیل می‌کردند، بازداشت کرده است. مصر نیز در حال انجام تحقیقات مشابهی است.

عربستان سعودی در سال‌های اخیر تدابیر ایمنی را در مراسم حج افزایش داده است، اما همچنان به دلیل نبود شرایط مناسب به ویژه برای زائران ثبت نام نشده، با انتقاداتی مواجه است.

گرمای شدید

گمان می‌رود که موج گرمای بی‌سابقه در عربستان سعودی عامل اصلی مرگ و میر بالا باشد. علیرغم هشدارهای وزارت بهداشت عربستان برای پرهیز از قرار گرفتن در معرض گرما و از دست دادن آب بدن، بسیاری از زائران قربانی استرس گرمایی و گرمازدگی شدند.

«عایشه ادریس» زائر نیجریه‌ای در گفت‌وگو با شبکه خبری بی بی سی جهانی می‌گوید: «فقط به رحمت خدا زنده ماندم، زیرا هوا فوق العاده گرم بود. مجبور بودم از چتر استفاده کنم و مدام خودم را با آب زمزم خیس کنم». یکی دیگر از زائران بنام نعیم نیز گفت: «ارتباط با مادرم ناگهان قطع شد. ما روزها را به جستجو گذراندیم، اما متوجه شدیم که او در جریان حج از دنیا رفته است».

زائران به دلیل گرمای ناآشنا، فعالیت بدنی شدید، فضاهای باز وسیع با خطراتی مواجه هستند و بسیاری از حجاج نیز سن و سال بالایی دارند و درگیری بیماری‌هایی هستند. با این حال، مرگ و میر ناشی از گرما در مراسم حج، پدیده جدیدی نیست و به چند دهه گذشته نیز باز می‌گردد.

کارل-فریدریش شلوسنرـ از تحلیلگر آب و هوایی به خبرگزاری رویترز گفته است: «حج برای بیش از یک هزار سال در آب و هوای گرم برگزار شده، اما بحران آب و هوا این شرایط را تشدید می‌کند». تحقیقات او نشان می‌دهد که با افزایش ۱.۵ درجه سانتی‌گراد دمای جهانی بالاتر از سطح قبل از صنعتی شدن، خطر گرمازدگی در حج می‌تواند تا پنج برابر افزایش یابد.

ازدحام بیش از حد و مسائل بهداشتی

بر اساس چندین روایت، سوء مدیریت مقامات سعودی نسز شرایط را وخیم‌تر کرده و منجر به بحران در بسیاری از مناطق تعیین شده برای زائران شده است. برخی زائران اعلام کرده‌اند که محل اقامت و تأسیسات به خوبی مدیریت نمی شد و چادرهای شلوغ فاقد امکانات سرمایشی و بهداشتی کافی بودند.

آمنه ۳۸ ساله اهل اسلام آباد می‌گوید: «در گرمای مکه در چادرهای ما کولر نبود و کولرهایی که نصب شده بودند بیشتر اوقات آب نداشتند».

زائران غیرقانونی

برای انجام حج، زائر باید برای ویزای ویژه حج اقدام کند، اما برخی از افراد تلاش می‌کنند تا علی‌رغم تلاش مقامات سعودی، بدون داشتن اسناد و مدارک لازم به حج پنج روزه بروند.

زائران غیرقانونی اغلب از مواجه با ماموران اجتناب می‌کنند، حتی زمانی که به کمک نیاز دارند. اعتقاد بر این است که این موضوع «حج غیررسمی» در افزایش مرگ و میر نقش دارد و مقامات آنها را عامل برخی از ازدحام بیش از حد چادرها می‌دانند.

رئیس کمیسیون ملی حج و عمره اندونزی نیز درباره مرگ و میر بالای حجاج این کشور گفت: «ما گمان می‌کنیم کسانی که از ویزای غیر حج استفاده می‌کنند، به مناطق حج نفوذ کرده‌اند».

«سعد القرشی» مشاور کمیته ملی حج و عمره عربستان به بی‌بی‌سی گفته بود هر کسی که ویزای حج نداشته باشد تحمل نمی‌شود و باید به کشورش بازگردد. وی خاطرنشان می‌کند: زائران غیرقانونی با استفاده از کارت‌های نوسوک شناسایی می‌شوند که در اختیار زائران رسمی قرار می‌گیرد و حاوی بارکد برای ورود به اماکن مقدس است.

اگر کسی در حج جان خود را از دست بدهد، چه می‌شود؟

وقتی حاجی در حال ادای حج جان خود را از دست بدهد، مرگ او به هیئت حج اعلام می‌شود. آنها از مچ بند یا شناسه‌های گردن برای تأیید هویت استفاده می‌کنند. بعد از آن گواهی پزشک می‌گیرند و عربستان گواهی فوت صادر می‌کند.

بر این اساس، نماز میت در مساجد مهمی مانند مسجد الحرام در مکه یا مسجد النبی (ص) در مدینه برگزار می‌شود. جسد شسته شده، کفن شده و در سردخانه‌هایی که توسط دولت سعودی ارائه شده است، منتقل می‌شود و تمام هزینه‌ها بر عهده عربستان است.

مراسم تدفین‌ها ساده، بدون سنگ قبر و گاهی با اجساد متعدد در یک مکان است. کتاب گورستان فهرستی از افرادی که در کجا دفن شده‌اند را نشان می‌دهد، بنابراین خانواده‌ها می‌توانند در صورت تمایل از قبور دیدن کنند.