هویت ایرانی در بانک ژنتیک
یک بانک هویتی از ژنتیک ایرانیها درست شده که شامل هویت تعدادی از مجرمان و برخی از اعضای کادر پرواز است
روزنامه هفت صبح| دیروز رئیس سازمان پزشکی قانونی خبر جالبی داد و گفت: در قدم اول برای تشکیل بانک ژنتیک ایرانیان، نمونه ژن‌های کادر پرواز را جمع‌آوری کرده‌اند. اینطور گفته شده که جمع‌آوری ژن‌ها از دسته افرادی که مشاغل پرخطر دارند (مثل همین کادر پرواز) شروع شده و سپس به آتش‌نشانان، نیروهای مسلح، جنگل‌بانان، کارگران معادن و... خواهد رسید.
در اظهارات رئیس سازمان پزشکی قانونی به جمع‌آوری ژنتیک خبرنگاران و مقام‌های عالی‌رتبه هم اشاره شد.. این ماجرا یاد حادثه پلاسکو و تلاش برای شناسایی آتش‌نشانانی که زیر آوار جان خود را از دست دادند را زنده کرد. آن زمان (7سال قبل) هویت تعدادی از جانباخته‌ها با همین آزمایش‌های ژنتیک انجام شد.
یعنی برنامه سازمان پزشکی قانونی برای نمونه‌گیری از ژنتیک «مشاغل پرخطر» به این معناست که اگر اتفاق ناگواری برای آنها افتاد، دیگر راحت‌تر می‌توانند اجساد را پیدا کنند؟ رئیس این سازمان، عباس مسجدی اشاره‌ای به این ماجرا نکرده ولی از یک هدف دیگر آن حرف زده و گفته مهمترین دستاورد بانک ژنتیک این است که با کشف جرم می‌توان زودتر به مجرم رسید. یعنی چطور؟
برای جواب به این سوال باید به عقب برگردیم. اولین‌بار سال 1392 بود که رئیس قوه قضائیه دستور داد باید یک بانک هویتی از ژنتیک ایرانیها درست شود. برای این‌کار یک معاونت زیرمجموعه سازمان پزشکی قانونی تشکیل شد. اول مسیر اینگونه پیش رفت که این معاونت به‌همراه سازمان زندان‌ها قرار گذاشتند تا اطلاعات ژنتیکی مجرمان را جمع‌آوری کنند.
درواقع قرار شد هرکسی با 82عنوان اتهامی مشخص بازداشت شد، آزمایش دهد و اطلاعات ژنتیک او در بانک اطلاعاتی سازمان پزشکی قانونی ثبت شود. از سال1395 که این کار شروع شد تا امروز سازمان زندان‌ها حدود 200هزار نمونه خون از مجرمان گرفته و برای 50درصد از آنها پروفایل هویتی در سامانه بانک اطلاعات هویت ژنتیک ثبت کرده.
رئیس این بانک ژنتیک دی‌ماه گفته بود که بیش از ۴هزار و ۵۰۰ مطابقت کامل ژنتیکی دی‌ان‌ای خون صحنه جرم با دی‌ان‌ای مجرم در سامانه بانک ژنتیک شناسایی کرده‌اند که غالبا هم به مجرمان باسابقه محکومیت تعلق داشته است. اطلاعات موجود در بانک ژنتیک شامل پروفایل مجرمان برحسب اولویت جرایم و همچنین پروفایل‌های کشف شده از صحنه وقوع جرم می‌شود و با تطبیق این دو می‌توان مشخص کرد چه کسی در چه صحنه‌ای مرتکب جرم و جنایت شده است. سازمان پزشکی قانونی هم ادعا می‌کند با این کار می‌تواند در پیشگیری از جرایم و حل پرونده‌های قضایی نقش مهمی ایفا کند.
10 آزمایشگاه ژنتیکی خاص
به گفته سازمان پزشکی قانونی هم‌اکنون آزمایشگاه ژنتیک از این پروفایل‌های ژنتیکی تهیه می‌کنند. آنها با بانک هویت ژنتیک ایران همکاری دارند و پروفایل‌های ژنتیکی را پس از بررسی و صحت‌سنجی در سامانه جامع بانک ژنتیک بارگذاری می‌کنند. حالا چه اتفاقی افتاده که خون مشاغل حساس باید بایگانی شود؟ یکی از مصوبه‌های این بانک ژنتیکی این بود که بعد از فاز اول ثبت اطلاعات مجرمان، جمع‌آوری و بارگذاری اطلاعات ژنتیکی افراد با مشاغل حساس باشد.
هزینه سنگین برای جمع‌آوری ژنتیک اتباع؟
یکی دیگر از توضیحاتی که برای این کار آورده می‌شود، جمع‌آوری اطلاعات اتباع و مهاجران است؛ چراکه تعیین هویت فرزندان حاصل از ازدواج مادران ایرانی با اتباع بیگانه برعهده سازمان پزشکی قانونی کشور گذاشته شده و در حال حاضر بیش از ۸۵هزار فرزند حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیر‌ایرانی در کشور وجود دارد که از مصوبه دولت قبل (1399) تا امروز متقاضی صدور شناسنامه بودند.
برای این کار پزشکی قانونی مکلف شده بود که با تایید پروفایل ژنتیکی آنان شناسنامه صادر کند. این افراد قبلا مدارک هویتی دریافت نمی‌کردند برای همین هم سازمان ثبت‌احوال تصویب کرد که با معرفی یک نسب‌نامه و نتیجه مثبت دی‌ان‌ای می‌توانند از دفاتر مختلف شناسنامه بگیرند. تا 5ماه پیش برای 12هزار کودک حاصل از ازدوج مادر ایرانی و پدر غیر‌ایرانی با همین روش دی‌ان‌ای شناسنامه صادر شد.
آزمایش‌های 4میلیون تومانی ژنتیک
گفت‌و‌گو با یک آزمایشگاه ژنتیک خصوصی در تهران نشان می‌دهد که قیمت این آزمایش‌ها چندان هم ارزان نیست؛ مثلا اگر امروز یک نفر بخواهد برای ارزیابی یا شناخت بیماری آزمایش ژنتیک بگیرد، حدودا 4میلیون تومان باید هزینه کند. ولی چه اتفاقی افتاده که تعداد پروفایل‌های ژنتیکی دولتی اینقدر زیاد شده؟ مدیران آن می‌گویند یک خط تولید کیت‌های تعیین هویت در ایران نوسازی شده. آنها یک نرم‌افزار جدید هم برای جست‌و‌جو درست کرده‌اند که جایگزینی برای نرم‌افزار قبل بانک ژنتیک است.
روش‌های مختلف آزمایش ژنتیک
دکتر داریوش فرهود، پزشک یکی از قدیمی‌ترین کلینیک‌های ژنتیک تهران است. به گفته او روش‌های متفاوتی برای آزمایش ژنتیک وجود دارد. آزمایش ژنتیک را می‌توان از خون، بزاق یا نمونه استخوان تهیه کرد. برای شناسایی دی‌ان‌ای افرادی که فوت کرده‌اند از نمونه استخوان آنها در زیر خاک استفاده می‌کنند. اینطور که از اظهارات او مشخص است، یک مدل پنل کوچک (حدودا 8 تا 9میلیون تومانی) هم وجود دارد که با گرفتن نمونه خون مشخص می‌کند مهارت فرد در چه حوزه‌ای بیشتر است؟ ریاضیات، هنر یا رشته‌های دیگر. همه اینها نشان می‌دهد که بانک هویتی دی‌ان‌ای در بخش خصوصی کار بسیار سخت و هزینه‌بری است و رسیدن به یک بانک اطلاعاتی از همه ایرانیها با این روش خرج و مخارج بسیار زیادی دارد.
نسخه خارجی بانک ژن‌ها
در اخبار پلیس ایران نمونه مشابهی اطلاع‌رسانی نشده که به کمک این بانک اطلاعاتی یک مجرم را بازداشت کرده باشند، اما در پرونده مجرمان خارجی چند نمونه معروف وجود دارد. یکی از مشهور‌ترین آنها «دی آنجلو» مرد آمریکایی بود که در کارنامه‌اش ۱۳فقره قتل و ۵۱ مورد تجاوز بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۶میلادی در کالیفرنیا ثبت شده بود. او چطور بازداشت شد؟ پلیس DNA این مجرم را از صحنه جرم پیدا کرد، اما اطلاعاتی از آن ثبت نشده بود.
سال 2016 اف‌بی‌آی یک اطلاعیه منتشر می‌کند و یک جایزه 50هزار دلاری برای پیدا کردن قاتل کنار می‌گذارد که به یابنده این مجرم بدهد، ولی باز هم به نتیجه‌ای نمی‌رسد. دو سال بعد بستگان دور این قاتل در یک وبسایت معروف دی‌ان‌ای که معمولا از آن برای پیدا کردن شجره‌نامه افراد استفاده می‌شود، داده‌های DNA خود را بارگذاری می‌کنند و اف‌بی‌آی خیلی اتفاقی از همین تبارشناسی فامیل به رگ و ریشه مجرم مورد نظر می‌رسد. این طور بود که این مجرم برای اولین‌بار از طریق تکنیک ردیابی دی‌ان‌ای شناسایی و بازداشت می‌شود.
