ملاقات با همای سالخورده
درباره این که چرا دیده شدن کرکس افسانه‌ای اتفاق عجیبی نیست...
روزنامه هفت صبح| تلقی عموم ما از همای سعادت پرنده‌ای کوچک بود با رنگ‌های آبی و یا سبز و نوک زرد و چیزی بین طوطی و مرغ عشق ! اما معلوم شد که این بار هم اساطیر و افسانه‌های ایرانی بسیار پیچیده‌تر و عمیق تر از تصورات ما هستند.
دیدن فیلمی از پرنده «همای سعادت» با آن منقار نوک تیز، پرهای مشکی، قرمز و زرد و گردن و ساق پای درشت، بسیاری از کاربران ایرانی شبکه‌های مجازی را روز شنبه شوکه کردو به شوق آورد. فیلمی که در آن «هما» با چهره‌ای زیبا، اما ترسناک و هیبت عظیمی بال می‌زند، پرنده‌های دیگر را از اطراف لاشه یک حیوان دور می‌کند و بالای سر لاشه می‌نشیند.
در منطقه کوهستانی در طالقان. این تصویر دقیقا نقطه مقابل چیزی بود که بسیاری از ایرانی‌ها از «همای سعادت» تصور می‌کردند. نه اسم «هما» به این پرنده درشت‌هیکل می‌آمد و نه با آن هیبت شبیه به موجودی بود که بتواند پیام‌آور سعادت و خوشبختی باشد.
این ویدئو باعث شد که خیلی از افراد تصور کنند همای سعادت بعد از سال‌ها به سمت‌شان آمده و پیام خاصی برایشان دارد. با این‌حال بررسی‌های هفت صبح نشان می‌دهد همان جایی که این فیلم ضبط شده، حدود 13همای سعادت زندگی می‌کنند. کجا؟ دامنه‌های جنوبی البرز در محدوده طالقان. 500 کیلومتر مربع از این منطقه، شعاع پرواز آنهاست.
اگر در آسمان صاف طالقان، سرتان را بالا بگیرید هر لحظه ممکن است یکی از آنها را ببینید. برای همین است که فعالان محیط زیستی و مردم این شهر از این همه واکنش به فیلم حیرت کرده اند و می‌گویند:«اگر قرار بود همای با خودش سعادت بیاورد، مردم طالقان امروز خوشبخت‌ترین آدم‌ها بودند؛ نه اینکه برای کشاورزی و آشامیدن لنگ یک قطره آب باشند.»
همای سعادت پرنده نایابی نیست
همای سعادت آنقدرها هم نایاب نیست، اما از زمان ساخته شدن تخت جمشید و بعدها در شاهنامه فردوسی و کتاب شاعران دیگر به‌عنوان پرنده خوش‌یمن در ذهن ایرانی‌ها به تصویر کشیده و در حافظه تاریخی ما حک شده است. برای همین بود که فیلم بال‌زدن این پرنده که با نام کرکس ریش‌دار یا مرغ استخوان‌دار هم شناخته می‌شود به موضوع اول شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد. همه رسانه‌ها هم این ویدئوی یک دقیقه و 18ثانیه‌ای را آپلود کردند و این اتفاق را به‌عنوان یک حادثه نادر جلوه دادند، اما دو مردی که این فیلم را در برف و بوران ضبط کرده بودند، حرف دیگری می‌زنند.
چه کسی فیلم اخیر همای سعادت را ضبط کرد؟
سیدرضا عبادی و محسن شکراللهی که هر دو از فعالان محیط زیست هستند، آن روز حوالی همین منطقه در طالقان گشت می‌زدند تا اینکه متوجه می‌شوند یک پرنده همای بالای سر لاشه گرازی که گرگ شکار کرده بود، پرواز می‌کند.
شکراللهی که پرنده‌نگار است چهارمتری لاشه یک سه پایه دوربین می‌گذارد، دوربین را به‌همراه یک پاوربانک روی آن می‌گذارد و دکمه رکورد (ضبط) را می‌زند. آنها از محدوده دور می‌شوند؛ چرا که اگر پرنده متوجه حضور انسان بشود، دیگر به لاشه نزدیک نخواهد شد. حدود دو ساعت بعد این دو مرد به نقطه اول برمی‌گردند و موفق می‌شوند فیلم را از چنین فاصله نزدیکی ثبت کنند.
همای سعادت طالقان در ژست‌های مختلف
در صفحه اینستاگرامی رضا عبادی، فعال و همیار سازمان محیط زیست چندین فیلم دیگر از لحظات مختلف همای با ژست‌های متفاوت منتشر شده است. او ویدئوهای مختلفی از پرواز عاشقانه این پرنده با جفتش، از جوجه‌های همای و از لحظه عجیب پرت‌کردن استخوان هم فیلمبرداری کرده. اگر تا امروز مغز استخوان خورده باشید می‌توانید درک کنید که چرا این مرغ به جای خوردن گوشت، عاشق استخوان است. برای همین هم طبق توضیحات این فعال محیط زیست او استخوان را از فاصله دور پرت می‌کند تا استخوان خرد شود و بتواند آن را بخورد.
این دو فعال محیط زیستی بهمن ماه ویدئو را در صفحه اینستاگرامی به اسم سوفار منتشر می‌کنند. حدود دو هفته بعد یک کاربر توئیتر آن را آپلود می‌کند و خبر می‌دهد که پرنده همای سعادت بالاخره به ایران آمده است. با این حال عبادی، می‌گوید از زمانی که بچه بوده این پرنده را بالای سر آسمان طالقان دیده، اما اشتباه این کاربر توئیتری باعث سوءتفاهم بسیاری از کاربران می‌شود.
اشتباه دوم
در همین فاصله که همه از آمدن همای سعادت روی شانه‌های ایران ذوق‌زده شده بودند، یک تصویر دست به دست شد که نشان می‌داد، دو محیط‌بان با تیراندازی به این پرنده آن را گیر انداخته‌اند، اما این یکی هم باز تصویر اشتباهی بود. این ماجرا مربوط به دو سال قبل و مربوط به یک همای دیگر در محدوده زنجان بوده که محیط‌بان‌ها آن را درمان و آزاد کردند.
رد پای همای سعادت در حافظه ایرانیان
اگر چهره این پرنده به نظرتان اساطیری می‌رسد احتمالا به‌خاطر این است که او ما را به یاد پرسپولیس و سرستون‌های تخت جمشید می‌اندازد. از قضا اخیرا تصویری از لحظه اکتشاف یکی از تندیس‌های هما در دل خاک منتشر شده.
عکسی که به سال 1310 برمی‌گردد. این اکتشاف نتیجه کار موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو بود که یک باستان‌شناس آلمانی و تیمش را برای حفاری و مرمت به تخت جمشید فرستاد. در یکی از این سفرها این باستان‌شناس 500قطعه نگاتیو عکس تهیه کرد و به دولت ایران داد که احتمالا این عکس هم یکی از آنهاست. البته روایت دیگری وجود دارد که می‌گوید این تندیس هما نیست، بلکه شیر دال، یعنی ترکیبی از بدن شیر و سر عقاب است. هخامنشیان شیردال را «نگهبانی در برابر اهریمن، جادو و دروغ» می دانستند و این سرستون‌ها هم نمادی از شیر دال هستند.
به غیر از این در ادبیات هم جایگاه ویژه‌ای به این پرنده استخوان‌خوار داده شده. در یک مجله ادبی درباره «همای» اینطور نوشته شده که وقتی پادشاهی می‌مرد سایه این پرنده بر سر هر کسی می‌افتاد او را سعادتمند می‌دانستند و حتی پادشاه می‌کردند. در اسطوره‌ها، هما پرنده خوش‌یمنی بوده.
در اوستا هما، هومیا یا هوما یا هومیه یا هومایه به معنای خجسته است و در شاهنامه اینطور نقل شده که نقش درفش هخامنشیان، تصویری از همین پرنده همای بوده. برای همین نه فقط کاربران شبکه‌های اجتماعی، بلکه جبهه‌های سیاسی هم از آن ویدیو به نفع خود تبلیغ کردند. مثلا برداشت‌های یک گروه گره خورده بود به انتخابات مجلس و تفسیر جبهه مقابل هم معانی ضمنی و تلویحی خود را درباره ظهور سعادت و خوشبختی برای ایرانیان داشت.
چند ویژگی دیگر از این کرکس استخوان‌خوار
احتمالا یکی دیگر از علت‌های این همه افسانه‌بافی این است که آشیانه این مرغ سعادت آنقدر دور از دسترس است که کمتر به چشم انسان‌ها دیده می‌شود. رضا عبادی نکات جالبی درباره پرنده‌های همای سعادت به هفت صبح می‌گوید. به گفته او هما در دخمه‌ها، درزها و شکاف‌های کوه زندگی می‌کند.
آنها وقتی بالغ می‌شوند پرهای سینه خود را به دیواره‌های قرمز کوه می زنند تا ترسناک‌تر به نظر برسند؛ درست مثل همین پرنده‌ای که عکس آن امروز همه جا وایرال شده. بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد که همای حتی در خطر انقراض هم قرار ندارد. این پرنده حدود شش کیلوگرم است و وقتی بال‌های خود را باز می‌کند، فاصله بین دو بال تا حدود دو متر و 80سانتی متر هم می رسد.
همای بالغ پرهای زرد رنگی دارد که نشان می‌دهد احتمالا پرنده مورد نظر ما در ویدئوی معروف هم یک پرنده بالغ بوده. پرنده بالغی که شاید در افسانه‌ها خوش‌یمن و نادر باشد، اما یک پرنده معمولی از دسته کرکس‌ها و لاشه‌خوارهاست که برخلاف پرنده‌های دیگر تمام طول سال یک جا می‌ماند و علاقه‌ای به کوچ کردن از یک نقطه به نقطه دیگر را ندارد.
