مصائب زندگی روزانه با فیلترشکن‌ها
گزارش انجمن تجارت الکترونیک از کندی اینترنت و شیوه های بنیادین فیلترینگ.
روزنامه هفت صبح| کیفیت اینترنت ایران نسبت به شش ماه قبل تغییر محسوسی نداشته و همچنان در وضعیت مضطرب کننده ای قرار دارد. به این معنی که همچنان استفاده از اینترنت برای ایرانی‌ها، بدون فیلترشکن ممکن نیست و خود فیلترشکن هم علاوه بر تحمیل هزینه ماهانه چندهزار میلیاردی موجب آسیب‌پذیری تجهیزات دیجیتال کاربرها، نفوذ و نشت اطلاعات کسب‌وکارها و افزایش آزارهای دیجیتال شده است. این ها مجموعه اطلاعاتی است که انجمن تجارت الکترونیک تهران در دومین گزارش خود ۶ ماه پس از اولین گزارش در این مورد منتشر کرده است.
بر اساس این گزارش اعمال محدودیت‌های گسترده، منجر به تداوم ناامیدی نیروی انسانی، خشم اجتماعی، خروج متخصصان و درنهایت خشکیدن ریشه درخت اقتصاد دیجیتال کشور می‌شود. با توجه به رتبه ایران در شاخص اختلال (47/50)، محدودیت (49/50) و شاخص‌های سرعت (۵۰/۵۰)، ایران در مجموع با کسب ۱۴۶ امتیاز منفی (از مجموع ۱۵۰ امتیاز ممکن) در صدر کشورهای با بدترین کیفیت اینترنت قرار دارد و بار دیگر از عنوان قهرمانی خود در اینترنت بی‌کیفیت دفاع می‌کند. چین با ۱۳۵ و اندونزی با ۱۳۱ امتیاز منفی در رتبه‌های پس از ایران در این فهرست قرار گرفتند.
شاید در حالت عادی بتوان اختلال در شبکه بر اثر حوادث خارج از کنترل را یک امر عادی و اجتناپ‌ناپذیر دانست اما زمانی که یک شرکت به‌تنهایی انحصار اینترنت کشور را در دست داشته باشد، دیگر نمی‌توان به اختلالهای آن به چشم یک اختلال عادی نگاه کرد و مسئولان آن باید بیشتر از همیشه نسبت به حوادثی که بر اثر ضعف‌های طراحی، اجرا و نگهداری شبکه رخ می‌دهد، پاسخگو باشند.
اختلالهای مستمر گروه دوم اختلالهای هستند که اختلالهای تقریباً دائمی شبکه به‌خصوص در ساعت اوج مصرف (۲۰:۰۰ تا ۲۳:۰۰) را شامل می‌شوند.در این گزارش برای سنجش وضعیت اختلال مستمر اینترنت ایران به شکل تجمیعی از تاریخ فروردین تا آبان ۱۴۰۲ صد دامنه اینترنتی (انتخاب‌شده بر اساس SimilarWeb) از صد کشور را از پایگاه داده ooni.com بررسی شده است.
نتایج این بررسی نشان داد که اختلالات (۱۰ تا ۵۰ درصدی) در اینترنت ایران که در اردیبهشت ۱۷ درصد دامنه‌ها را شامل می‌شد با روند رو‌به‌بهبودی در آبان و آذر ۱۴۰۲ به ۱۱ کاهش پیدا کرد؛ روندی که باعث می‌شود به تأثیرگذاری اقدامات و نقدهای کارشناسی و همچنین تلاش وزارت ارتباطات برای بهبود وضعیت کیفیت اینترنت امیدوار شد.
در ادامه این بررسی به ضلع دوم کیفیت اینترنت یعنی محدودیت پرداخته شده است. در این بخش محدودیت اینترنت ایران به چهار سطح «قطع کامل/کنترل‌شده اینترنت»، «فیلترینگ»، «تحریم» و «مقررات داخلی» طبقه‌بندی شده است. این گزارش با اشاره به رتبه ۴۹ ایران در میان ۵۰ کشور ادامه می‌دهد:
ایران، هند و پاکستان سه کشور اول از حیث بیشترین قطعی و اختلال سراسری خودخواسته (سیاسی) اینترنت در نیمه اول سال ۲۰۲۳ قرار گرفتند. ایران با قطع (۱۴ بار)، هند (۹ بار) و پاکستان (۳ بار) به‌ترتیب محدودترین اینترنت‌های جهان در نیمه اول سال ۲۰۲۳ بودند.
در این بررسی به موضوع خسارت جانبی به وب‌سایت‌هایی با محتوای غیرمجرمانه در سیاست فیلترینگ پرداخته شده و با بررسی یک نمونه تصادفی که به‌اشتباه و با «سازوکار غیرشفاف و غیرحرفه‌ای» فیلتر شده است، می‌گوید: «در چنین وضعیتی دسترسی به اینترنت بدون فیلترشکن به شرایطی ناگریز برای کاربران ایرانی تبدیل می‌شود و طبعاً این یعنی تجربه همیشگی اینترنت کند و ناامن.»
در ادامه با اشاره به محدودیت‌های گسترده و بی‌اساس به مواردی از فیلترینگ بی‌منطق و تبعات آن برای کاربران پرداخته شده است:
یک: با فیلترینگ گوگل‌پلی، به روزرسانی خودکار اپلیکیشن‌ها بر روی میلیون‌ها موبایل، تبلت و TV هوشمند متوقف شده است؛ امری که تجهیزات دیجیتال را به‌شدت ناامن و آسیپ‌پذیر می‌کند.
دو: گروهی از کاربران برای نصب اپلیکیشن‌های خود مجبور به نصب مستقیم اپلیکیشن‌ها از وب‌سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی می‌شوند که خلاف فروشگاه اصلی گوگل، کنترل امنیتی ندارند.
سه: ارسال خودکار میلیاردها درخواست از سمت گوشی‌های اندروید به گوگل‌پلی و بی‌پاسخ ماندن آن، باعث کاهش کیفیت شبکه، افزایش مصرف باتری و اختلال در تلفن‌های همراه می‌شود.انجمن تجارت الکترونیک تهران در عین حال می‌گوید نبود سامانه‌ای برای استعلام و اعتراض به وضعیت IP یا وب‌سایت فیلتر‌شده، نقصی جدی است.
در بررسی انجام‌شده از بین ۱۰۰ وب‌سایت برتر دولتی ایران، ۵۷ وب‌سایت از خارج از کشور در دسترس نیستند؛ وب‌سایت‌های مهم کشور از جمله مجلس، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های بزرگ کشور، شاپرک و… بـرای کاربران غیرایرانی در دسترس نیست. پس از بررسی‌ها مشخص شد که عمده خدمات این وب‌سایت‌ها به‌ترتیب شامل نهادها و وزارتخانه‌های دولتی، خدمات عمومی (امور مرتبط با بیمه و آموزش) و مؤسسات مالی و بانکی است.
گزارش تحلیلی کیفیت اینترنت نشان می‌دهد ایران در انتهای جدول شاخص دسترسی به اینترنت قرار دارد و از میان ۷۰ کشور در رتبه ۶۸ است. بررسی وضعیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی همچنین حاکی از صدرنشینی ایران، چین و ترکمنستان در اعمال محدودیت است.
توسعه فیلترینگ در دولت سیزدهم
نکته عجیب‌تر سیاست جدید وزارت ارتباطات در دولت سیزدهم است که به توسعه تجهیزات فیلترینگ در بین اپراتورهای همراه پرداخته و برنامه‌ریزی اجرای آن در اپراتورهای ثابت را هم آغاز کرده است. به عبارتی ترافیک‌های داخل کشور از این پس از تجهیزات فیلترینگ عبور خواهند کرد و قابل پیش‌بینی است اختلالات ذکرشده در شبکه داخلی ایران هم در آینده نزدیک بیشتر نمود پیدا کند.
وب سایت freedom on net در سال ۲۰۲۳ میلادی ۷۰ کشور را از حیث دسترسی به اینترنت (با شاخص‌هایی مانند نقض حقوق کاربران، موانع دسترسی و محدودیت محتوا) بررسی کرد. ایران پس از میانمار و چین در بدترین وضعیت دسترسی آزادانه به اینترنت در بین ۷۰ کشور قرار داشت. البته در زیرشاخص‌های همین بررسی ایران در مولفه رعایت حقوق شهروندان بدترین کشور (با رتبه یک) و در شاخص محدودیت (سانسور) محتوا در اینترنت رتبه چهارم را در میان کشورهای بررسی شده دارد.
ضلع سوم این بررسی، سرعت اینترنت در ایران است و از استقرار ایران در جایگاه آخرین رتبه سرعت اینترنت در میان ۵۰ کشور خبر می‌دهد. طبق این بررسی، وضعیت سرعت اینترنت ایران در پایگاه داده cloudflare، ماه‌های اردیبهشت تا آذر ۱۴۰۲ روندی روبه‌بهبود، اما رشدی حداقلی داشته است.
گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران با انتقاد از قیمت بالای پهنای باند انحصاری شرکت ارتباطات زیرساخت می‌گوید ایران اگرچه اینترنتی ارزان‌تر از برخی کشورهای همسایه (مثل امارات) دارد اما در قیمت این اینترنت، چندین برابر قیمت کشورهای توسعه‌یافته است.
همچنین برپایه این گزارش وضعیت پهنای باند بین‌الملل ایران در پایان دولت دوازدهم، ۸ ترابیت‌برثانیه گزارش شده اما اکنون وزارت ارتباطات گزارش شفافی در این مورد نمی‌دهد. بااین‌حال طبق تخمین کارشناسان اینترنت، این عدد در مهر ۱۴۰۱ به ۳ ترابیت‌برثانیه کاهش و در حال حاضر تنها به ۶ ترابیت‌برثانیه رسیده است.
براین‌اساس، در حال حاضر مردم نه‌تنها باید بابت تجهیزاتی که باعث کاهش کیفیت اینترنت و فیلترینگ آن می‌شود هزینه پرداخت کنند که باید بدون هیچ دلیل کارشناسی و فنی، حداقل دو برابر بیشتر از نیاز اینترنت کشور این هزینه را پرداخت کنند.
