روز جهانی ماه; چرا یک روز جهانی برای ماه انتخاب شد؟

به گزارش هفت صبح، «روز جهانی ماه» (International Moon Day) که هر ساله در 20 جولای (29/30 تیر) جشن گرفته می‌شود، در حقیقت نقطه عطفی مهم در تاریخ بشریت است. این یادبود روزی است که بشر برای نخستین بار روی ماه گام گذاشت. در سال 1969 میلادی بود که فضاپیمای مأموریت «آپولو 11» (Apollo 11) بر سطح ماه فرود آمد و «نیل آرمسترانگ» (Neil Armstrong) و «باز آلدرین» (Buzz Aldrin) بر روی سطح ماه قدم گذاشتند و برای همیشه ارتباط ما با فضا را دگرگون دادند.

چرا یک روز جهانی برای ماه انتخاب شد؟

روزی که مأموریت آپولو 11 ناسا برای اولین بار با موفقیت انسان را روی ماه فرود آورد، برای همیشه در تاریخ بشر ماندگار شده است. این رویداد به صورت زنده به سراسر جهان مخابره شد و بسیاری از بزرگ‌ترهای امروز، آن را از طریق رادیو یا حتی در تلویزیون‌های قدیمی دنبال می‌کردند. درست همان‌طور که انتظار می‌رود نسل امروز لحظه‌ی گام گذاشتن بشر روی مریخ را دنبال کند.

هیچ کس سخنان معروف نیل آرمسترانگ را فراموش نمی‌کند که هنگام قدم گذاشتن روی ماه گفت: «این یک گام کوچک برای انسان و یک جهش بزرگ برای بشریت است.» این جمله‌ی قدرتمند، حس موفقیت مشترک همه‌ی بشریت را منعکس کرد. شاید حتی مانند دیگر موفقیت‌های بشری، زمانی که به آن فکر می‌کنید، اشک در چشمان شما هم حلقه بزند.

حالا روز جهانی ماه، ادای احترامی به این لحظه‌ی پیشگامانه در تاریخ اکتشافات فضایی و یادآوری دستاوردهای نوآورانه‌ی نسل بشر است. به همین دلیل هم در سال 2021، «سازمان ملل متحد» (UN) به دنبال پیشنهاد «انجمن دهکده ماه» (Moon Village Association) رسما 20 جولای را به عنوان روز جهانی ماه به رسمیت شناخت. این روز اکنون نه تنها به عنوان یک یادآوری تاریخی، بلکه به عنوان بستری برای ترویج همکاری بین‌المللی در مسیر اکتشاف و توسعه‌ی ماه هم نقش دارد.

چرا ماه دوست‌داشتنی است؟

هزاران سال است که ماه با روشنایی بی‌نظیر خود در آسمان و پویایی خاص خود، تخیل انسان را مجذوب خودش کرده است. از اساطیر و حماسه‌های باستان گرفته تا علم مدرن، ماه نمادی از رمز و راز، زیبایی و همیشه الهام‌بخش بوده است. اما شیفتگی ما به ماه حتی فراتر از شعر و رمانتیسم است و ریشه‌های عمیق علمی هم دارد.

جذابیت علمی

از دیدگاه علمی، ماه برای حیات روی زمین ضروری است. این تنها قمر طبیعی زمین، شیب مداری سیاره‌ی ما را تثبیت می‌کند که باعث می‌شود آب‌وهوای سیاره نسبتا پایدار بماند. از سوی دیگر کشش گرانشی ماه باعث ایجاد جزر و مد می‌شود که بر زیست‌بوم‌ها، جریان‌های اقیانوسی و حتی ریتم‌های بیولوژیکی بدن انسان تأثیر می‌گذارد.

مطالعه‌ی ماه همچنین دریچه‌ای را به تاریخ اولیه‌ی زمین باز می‌کند، چون سطح آن در نبود فعالیت‌های زمین‌شناختی، رویدادهای کیهانی را به خوبی حفظ کرده است. چیزی که روی زمین با فعالیت‌های شدید زمین‌شناسی، از بین رفته است.

به جز این، با نگاه به آینده، ماه به عنوان سنگ بنایی برای کاوش‌های اعماق فضا عمل می‌کند و به همین دلیل است که دانشمندان و مهندسان، آن را به عنوان سکوی پرتاب آینده به مریخ و فراسوی آن می‌بینند. همه‌ی این‌ها نشان می‌دهد که ماه نه تنها یک همدم زیبا برای زمین است، بلکه عاملی مهم برای درک جهان و سیاره‌ی خودمان هم به شمار می‌رود.

ارتباط فرهنگی و عاطفی

در فرهنگ‌ها و دوران‌های مختلف، ماه همیشه چیزی بیش از یک جرم آسمانی بوده است و آینه‌ای برای احساسات انسانی محسوب می‌شده است. در شعر و ادبیات، ماه نمادی از اشتیاق، زیبایی، تنهایی، تغییر و زمان است. از غزلیات فارسی گرفته تا اشعار شکسپیر، ماه استعاره‌ای برای عشق، جنون و الهام‌بخشی بوده است.

در اساطیر، بسیاری از تمدن‌های باستانی معتقد بودند که ماه الهه یا خدایی تحت عنوان‌هایی مانند «سلنه» (Selene)، «چاندرا» (Chandra) یا «تسوکویومی» (Tsukuyomi) است که از زمین مراقبت می‌کند. فازهای این جرم آسمان، از هلال گرفته تا ماه کامل، حسی ریتمیک را برمی‌انگیزد و ما را به یاد گذر زمان و چرخه‌ی زندگی می‌اندازد. تا جایی که برخی تقویم‌ها مانند تقویم هجری قمری، کاملا بر اساس آن شکل گرفته‌اند. می‌توان گفت که نگاه کردن به ماه، حس آرامش، شگفتی و ارتباطی را برمی‌انگیزد که گویی به همراهی مشترک میان تمام بشریت چشم دوخته‌ایم.

تجربه‌ی مشترک انسانی

چه از طریق تلسکوپ دیده شود، چه از فراز کوه‌ها طلوع کند و چه در آب آرام منعکس شود، ماه چیزی است که همه روی زمین آن را می‌بینند. برخلاف ماهواره‌های ساخته‌ی دست بشر یا ستارگان دوردست، قمر زمین به ما نزدیک، قابل دسترس و واقعی به نظر می‌رسد و به همین دلیل هم الهام‌بخش رؤیاهای سفر فضایی، کاوش‌های علمی و حتی تأمل وجودی است و روز جهانی ماه علم، روح، حقیقت و احساسات را به هم پیوند می‌دهد.

اهمیت روز جهانی ماه

شاید نیاز چندانی به بیان اهمیت وجود یک روز جهانی برای ماه، تنها قمر زمین نباشد اما در زیر به برخی موارد اشاره می‌کنیم تا بار دیگر نقش مؤثر آن را در توسعه‌ی علم بشری یادآوری کنیم.

بزرگداشت دستاوردهای بشر

فرود انسان بر سطح ماه، چیزی بیش از یک شاهکار تکنولوژیکی بود. این رویداد را می‌توان نمادی قدرتمند از صلح، وحدت و کاوش نسل بشر دانست. بزرگداشت روز ماه، بار دیگر آن توانمندی را که علم، کنجکاوی و عزم راسخ برای بشر به ارمغان آورده است، به ما یادآوری می‌کند.

ترویج آموزش علوم فضا

روز جهانی ماه، دست‌اندرکاران حوزه‌ی آموزش را تشویق می‌کند که نوجوانان و جوانان را به سمت یادگیری نجوم، فیزیک و مهندسی سوق دهند. به این مناسبت، رویدادهایی مانند سخنرانی‌ها، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های عمومی رصد با تلسکوپ در سراسر جهان برگزار می‌شود تا علاقه‌ی عمومی را به حوزه‌های علوم و مهندسی به ویژه علوم فضایی برانگیزند.

برجسته کردن همکاری‌های بین‌المللی

کاوش‌های فضایی را دیگر نمی‌توان محدود به یک کشور یکتا دانست. از «ناسا» (NASA) و «آژانس فضایی اروپا» (ESA) گرفته تا «آژانس فضایی روسیه» (Roscosmos)، «آژانس فضایی کانادا» (CSA)، «آژانس فضایی هند» (ISRO) و «سازمان فضایی چین» (CNSA) و دیگر آژانس‌های فضایی در سراسر جهان، اکنون برای کاوش ماه و فراتر از آن با هم همکاری می‌کنند. روز ماه، این روحیه‌ی همکاری را که برای اکتشاف پایدار و توسعه‌ی ماه ضروری است، ترویج می‌دهد.

برنامه‌ریزی آینده‌ی مأموریت‌های ماه

با توجه به علاقه‌ی مجدد در زمینه‌ی بازگشت به ماه طی «برنامه آرتمیس» (Artemis Program) ناسا و همچنین با حضور شرکت‌های فضایی خصوصی و مشارکت‌های بین‌المللی، روز جهانی ماه به عنوان بستری به موقع برای بحث درباره‌ی چالش‌های اخلاقی، علمی و فناوری مأموریت‌های آینده، از جمله پایگاه‌های قمری و استخراج منابع از ماه، عمل می‌کند.

شیوه‌ی برگزاری روز جهانی ماه

در سراسر جهان، آژانس‌های فضایی، موزه‌ها، مدارس و مراکز علمی روز جهانی ماه را با برنامه‌های متنوعی جشن می‌گیرند که از جمله‌ی مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سخنرانی‌های عمومی و میزگردها با حضور فضانوردان، دانشمندان و مروجان علم، کارگاه‌های آموزشی با موضوع ماه، تجربه‌های واقعیت مجازی از فرود بر ماه، شب‌های رصد تلسکوپی ماه و سیارات، نمایش اجرام باقی‌ماننده‌ی فضایی مانند سنگ‌های ماه و شهاب‌سنگ اشاره کرد.

این رویدادها، علوم فضایی را هر چه بیشتر برای علاقه‌مندان در دسترس و جذاب می‌کنند و بدین ترتیب افراد در هر سنی می‌توانند با میراث فرود بر ماه ارتباط برقرار کنند.