بازخوانی ماجرای قیام و سرکوب کلنل پسیان
روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | بعد از عزل سید‌ضیا از نخست وزیری که با فشار احمد شاه و رایزنی انگلیسی‌ها در خرداد ماه ۱۳۰۰ شکل گرفت قوام والی پیشین خراسان که در زندان بود ناگهان از حضیض به اوج می‌رسد و نخست‌وزیر می‌شود. قوام بلافاصله تصمیم می‌گیرد شورش‌های منطقه‌ای ایران را سرکوب کند.
در این میان رضا خان میرپنج بازوی نظامی کودتا هم به عنوان وزیر جنگ در کابینه او باقی ماند. قوام بلافاصله متوجه گیلان و خراسان شد. میرزا کوچک خان و کلنل محمدتقی پسیان. به‌خصوص پسیان که رئیس ژاندارمری خراسان بود و کسی بود که قوام را در دوره بعد از کودتای سوم اسفند به دستور سید ضیا کت بسته عازم تهران کرده بود.
اما در خرداد ۱۳۰۰ ورق برگشته بود. قوام نخست وزیر بود و سید ضیا خانه‌نشین. این بدترین و عجیب‌ترین اتفاق ممکن برای پسیان بود. قوام پیغام و پسغام‌های خود را برای پسیان فرستاد. اما پسیان فرستاده‌های دولت مرکزی را یا به زندان انداخت یا به تهران بازگرداند. او علنا اعلام کرد که حاضر به فرمانبری از قوام نیست.
درباره پسیان این را بدانید که اولین هوانورد آموزش دیده ایرانی است. فرمانده شجاع اهل تبریز که طی سال‌ها اقامت اجباری در آلمان ۳۳ پرواز موفق انجام داده بود. او از سال ۱۲۹۷ و در دولت مشیرالدوله فرمانده ژاندارمری خراسان شد اما اختلافاتش با قوام به عنوان والی خراسان روز به روز بیشتر می‌شد و دست آخر به داستانی ختم شد که برایتان نقل کردیم.
بگذریم. وعده قوام برای تطمیع پسیان و راضی ساختنش به فرمانبرداری از حکومت مرکزی به جایی نرسید. تا آخر قوام خشمگین از یاغیگری کلنل، نیروهایی را تجمیع کرد که مهم‌ترین آنها کردهای قوچان بودند. جنگاورهای ماهری که به فرماندهی سردار معزز قبول کردند علیه نیروهای کلنل پسیان وارد عمل بشوند.
از دیگر متحدان لشگر دولتی به جنگجوهای ایل‌های هزاره و طوایف سریر و سالارخان بلوچ باید اشاره کرد که علیه حکومت خودمختار پسیان وارد عمل شده بودند. در شهریور ۱۳۰۰ کردهای قوچان، شهر‌قوچان و سپس بجنورد را فتح کردند و در مهرماه پسیان در راس نیروهایش عازم نبرد با کردهای قوچان شد. روایت است که خیانت و ترس فرماندهانش موجب شد تا او به محاصره بیفتد و در ۹ مهر سال ۱۳۰۰ در سن ۳۰سالگی کشته شود. قیام او در مجموع هفت ماه به طول انجامید.
او یک انقلابی وطن پرست بود یا یک یاغی تجزیه طلب؟ در آشفتگی خطوط سیاسی و تاریخی آن دوران نمی‌شود به سادگی اظهارنظر کرد. پسیان امروز و از منظر رسمی همچون یک وطن پرست قلمداد می‌شود و حتی در سال ۱۳۷۹ سنگ قبرش توسط سازمان میراث فرهنگی بازطراحی شد. مزار او در کنار مقبره نادرشاه افشار و در باغ نادری است.
