فرضیه‌های جدید درباره علت شلیک به هواپیما
روزنامه هفت صبح | با گذشت شش روز از سقوط هواپیمای تهران - کی‌یف، دلایل مختلفی درباره علت بروز خطای غیرعمدی شلیک به هواپیما مطرح می‌شود. با مشخص شدن دلیل رسمی سقوط هواپیمای اوکراینی حالا دلایل جدیدی درباره علت آن مطرح می‌شود. این دلایل را مرور می‌کنیم.
* یک: اختلال در سیستم باعث اشتباه شد
* نصرالله پژمانفر، نماینده مردم مشهد در مجلس: «در حالی سپاه مسئولیت این خطا را برعهده گرفته که هنوز گزارش‌ها در زمینه سقوط هواپیما تکمیل نشده و این قبول مسئولیت فقط براساس شواهد عینی است و نه گزارش‌های کارشناسی تیم تحقیقات. هنوز هم کسی نمی‌تواند رسماً بگوید دلیل این اتفاق خطای فردی بوده چون گمانه‌زنی‌های دیگری هم وجود دارد که یکی از آنان اختلال در سیستم الکترونیکی است. کسی هنوز نمی‌تواند صددرصد بگوید عامل انسانی تنها مسئله است چراکه تحقیقات این را ثابت نمی‌کند.»
* آزمایشگاه پژوهشی فضای سایبر دانشگاه تهران: «از سوی دیگر بررسی تجهیزات جنگ سایبری ارتش آمریکا نظیر هواپیماهای «آواکس» و «ریوِت جوینت» حاکی از آن است که موارد مذکور اساساً به‌منظور چنین اقداماتی طراحی، تولید و به‌کارگیری شده است و این تجهیزات در اغلب منازعات نظامی از سوی ارتش جنایتکار آمریکا مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
به نظر می‌رسد این بار نیز آمریکا در قالب یک عملیات نظامی سایبری با چنین اقدامی باعث شده که هواپیمای مسافربری به‌عنوان موشک کروز در سامانه پدافند شناسایی شده و مورد هدف واقع شود. به‌طور دقیق‌تر علت وقوع عملیات فریب فرماندهی و کنترل که ریشه در دانش سایبرنتیک دارد، استفاده تمامی کشورها از استانداردهای بین‌المللی در حوزه محاسبات، ارتباطات و کنترل است که موجب می‌شود به‌رغم طراحی و تولید سامانه‌های پدافند موشکی توسط کشورهای مختلف، حفره فنی برای ایالات متحده آمریکا ـ که طراح استانداردهای بین‌المللی و پروتکل‌های مربوطه است ـ همواره باز و دسترس‌پذیر باشد.
به‌عبارت دیگر اگر تمامی اجزای یک سامانه پدافند موشکی و به‌طور کلی هر سامانه مبتنی بر C4I به‌صورت کاملاً بومی طراحی و تولید شود اما از استانداردهای بین‌المللی (پروتکل‌های عمومی) برای عملکرد آن استفاده گردد، ظرفیت تهدیدپذیری سامانه به میزان چشمگیری افزایش می‌یابد. بر این اساس در شرایط مشابه هر کاربر انسانی همان اقدامی را انجام خواهد داد که در سانحه اصابت موشک به هواپیمای مسافربری اوکراین واقع شد .
زیرا این خطا نه به‌دلیل اشتباه در تصمیم‌گیری بلکه به‌دلیل اعمال عملیات فریب فرماندهی و کنترل بر سامانه پدافند موشکی واقع شده است.» لازم به توضیح است که پس از بروز سانحه سقوط، متخصصان هوافضای دانشگاه شریف در خصوص رد ادعای اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی بیانیه‌ای صادر کرده و اعلام کرده بودند به هیچ عنوان امکان برخورد موشک به هواپیما وجود ندارد.
* دو: امکان اختلال سیستمی وجود ندارد
* سایت فوربس در بخشی از گزارش مفصل خود نوشت:حداکثر برد موشک‌های این سیستم پدافندی ۷ و نیم مایل است و اگر هواپیما در رادار آن دیده شده باشد، اپراتورها یک دقیقه و ۵۳ثانیه فرصت تصمیم‌گیری داشته‌اند. در صورتی که از روی سامانه پدافندی عبور کرده باشد، سربازان باید ۳ دقیقه و ۳۹ ثانیه فرصت می‌داشتند… رادار باید بوئینگ ۷۳۷-۸۰۰ را در مسیر پروازی معمول از فرودگاه به سوی شمال غرب نشان می‌داده است.
در صورتی که این هواپیما به کشور وارد شده بود، توضیح اشتباه گرفته شدن آن آسان‌تر بود… بر اساس گزارش فوربس، پرواز پی‌اس ۷۵۲ در حال اوج گرفتن به ارتفاع ۸ هزار پا و با سرعتی نسبتا کم ۲۷۵ گره بوده است. این هواپیما در حال ترک منطقه و صعود به ارتفاع متوسط بوده و تلاش نمی‌کرده که ردی از خود گم کند و این درست مطابق یک عملیات معمول است. تصمیم‌گیری پیچیده برای سربازانی که اپراتوری ضدهوایی را برعهده داشتند احتمالا در پی اعلام آماده باش فوق‌العاده بوده است.
* یک خلبان در توئیتر نوشت: «تمام هواپیماهایی که قرار است در حریم هوایی ایران پرواز یا از آن عبور کنند، دارای کدهای مشخصی هستند که به آنها (اسکواک‌کد) گفته می‌شود. این کدها در حافظه سیستم هوشمند سامانه مرکزی پدافندی تعریف شده‌اند. علاوه بر آن افسران و کارمندان کنترل راداری همه آنها را در اختیار دارند. یکی از اولین اقدامات خلبانان در هنگام شروع پرواز و قبل از استارت‌زدن به هواپیما، ست‌کردن اسکواک‌کدها روی دستگاهی به نام تراسپاندر است که در تمام هواپیماها وجود دارد.
این کد قبل از استارت توسط برج در اختیار خلبان قرار داده می‌شود. خلبانان موظفند این کد را در ترانسپاندر خود ست کنند. به‌محض اینکه این کد ست شد، همان شماره به‌عنوان هویت هواپیما روی صفحه اسکوپ رادارهای مرکز کنترل ترافیک و مراکز کنترل راداری نظامی ظاهر می‌شود. از این به بعد در سامانه هوشمند مرکز کنترل راداری و رادارهای سراسر کشور، به‌عنوان پرنده‌های خودی شناخته و به‌طور اتوماتیک از کتگوری تهدید خارج می‌شوند یعنی سامانه پدافندی کشور دیگر کاری به آنها ندارد.
خلبانان هواپیمای اوکراینی هم این کد را قبل از پرواز ست کرده بودند چون رویه مکالمات این‌گونه است که خلبان بعد از دریافت کد از برج مراقبت، دوباره آن را تأیید می‌کند که اگر اشتباهی شده باشد، مسئول برج مراقبت تصحیح کند بنابراین امکان خطای سامانه راداری و پدافندی ایران غیرممکن به نظر می‌رسد.»
* سه: حاصل تنش روانی بود
* علی مطهری به سایت عصر ایران گفت: «در حال حاضر در مورد خود حادثه هم ابهاماتی وجود دارد که ما هنوز اطلاعات درستی دریافت نکرده‌ایم. اینکه چطور نیروهای مسلح با سازمان هواپیمایی کشور هماهنگ نبودند که پروازها در آن شرایط لغو شود، سپاه پاسداران می‌گوید ما اطلاع داده‌ایم و سازمان هواپیمایی می‌گوید به ما مطلبی اعلام نشده است.
اینکه وقتی گفته شده است از سمت بندرعباس موشک کروز به سمت کشور پرتاب شده و این خبر منتفی شده است چرا خبر منتفی شدن را به سامانه ندادند؟ باید به اپراتور اطلاع داده می‌شد که بداند موشک کروزی در کار نیست، خبر آمدن کروز را گفته‌اند اما خبر منتفی شدن آن را نگفته‌اند .اینها همه نقص است و نباید نادیده گرفته شوند.»
* سردار رسول سنایی‌راد، معاون سیاسی دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا گفت: «این اشتباه در شرایطی اتفاق افتاد که تنش و بحران از سوی آمریکا بر ما تحمیل شده بود که در نهایت به صورت سهوی به وقوع پیوست و منجر به وقوع چنین حادثه‌ای شد. در همان ابتدا خبر وقوع حادثه به مقامات ذی‌ربط داده شد اما بررسی آن طول کشید.
از ابتدای ماجرا تمامی گروه‌های داخلی و خارجی حق دسترسی به حادثه و لاشه هواپیما را داشتند اما ابهاماتی وجود داشت که باید بررسی‌های بیشتری صورت می‌گرفت. این اتفاق ناگوار حاصل تنشی بود که بر کشور وارد شده بود؛ ما شرمنده خانواده‌های جانباختگان این حادثه هستیم اما نباید فراموش کرد که این حادثه در شرایطی اتفاق افتاد که تنش و فشاری از سوی آمریکایی‌ها بر ما تحمیل شده بود.»
*** خلبان‌ها در اولین شلیک موشک کشته شدند
تیم تحقیق اوکراین اعلام کرد: «لاشه باقی‌مانده هواپیمای سقوط کرده اوکراینی در آشیانه‌ای در تهران بازسازی شده و ۴۵متخصص اوکراینی پس‌از سه‌ساعت بررسی خوردن موشک را تایید کردند و نوع موشک را هم حدس زدند. موشک کنار کابین خلبان ترکیده و بدنه کابین با ترکش سوراخ‌سوراخ شده و کادر پرواز در جا کشته شده‌اند.»
