۱۶فرمانده که عملیات سپاه را در جنگ راهبری کردند
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | یک: طالب اخبار سیاست اگر باشید، حتما در جریان هستید که این هفته دو فرمانده سابق سپاه یعنی محسن رضایی که در این نهاد فرمانده کل بود و علی شمخانی، که فرمانده سپاه خوزستان بود و تا فرماندهی نیروی دریایی نیز پیش رفت؛ در زمره افراد خبرساز بودند. محسن رضایی برای مراسم روز دانشجو به دانشگاه امام حسین رفته بود و در آنجا از توافق ایران با کرهشمالی صحبت کرده بود و اینکه اگر دولتها، جلوی توان هستهای ایران را نمیگرفتند امروز توان هستهای حتی از توان موشکی جلوتر بود.
شمخانی هم به خاطر بیانیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در حمایت از مصوبه مجلس برخلاف نظر رئیس این شورا یعنی حسن روحانی، یکی دو روزی در صدر خبرها قرار گرفت. این دو خبر برای ما بهانهای شد تا نگاهی کنیم به تبارشناسی فرماندهان سپاه از روز اول تاکنون و ببینیم فرماندهان این نهاد نظامی، چه کسانی که شهید شدند و چه کسانی که باقی ماندند، چه کسانی بودند. البته قرار نیست با یک زندگینامه صرف، طرف باشید.
* دو: ریشههای اکثر فرماندهان سپاه پاسداران در ابتدای تشکیل این نهاد را میتوان در سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی دید. به طور مشخص در یک گروه شبه نظامی در قبل از انقلاب با عنوان منصورون که یکی از هفت گروه کوچک سازمان مجاهدین انقلاب بود. محسن رضایی میرقائد، متولد ۱۳۳۳ در مسجد سلیمان یکی از چهرههای شاخص این نهاد بود. او در بدو پیروزی انقلاب از اعضای تیم حفاظت رهبر انقلاب شد و بعدها، در مرکزیت نیروی جدید نظامی - انقلابی دوران جدید قرار گرفت. رضایی از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۶ فرمانده سپاه بود.
* سه: این فرمانده البته بازوهایی برای انجام عملیاتهای نظامی داشت. شاخصترین مغز متفکر در این نهاد نظامی حسن باقری یا افشردی بود. همو که برادرش الان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح است. متولد ۱۳۳۴ بود در تبریز. خبرنگار روزنامه جمهوری اسلامی بود و اصلا روایت است که اول برای خبرنگاری به جنگ رفته بود و نه فرماندهی. باقری باهوش بود و اهل نقشهخوانی و طرحریزی عملیات. او موسس واحد اطلاعات و عملیات در سپاه است. مغز متفکر هر نوع عملیات نظامی. دریغ که بهمن ۱۳۶۱ خمپاره آمد و در ۲۶ سالگی او را از نیروهای نظامی و بلکه از مردم ایران گرفت.
* چهار: مردهای جنگی سپاه البته بیشتر افرادی بودند که درسهای ابتدایی را در کردستان یاد گرفته بودند. حاج احمد متوسلیان یکی از آنها بود. متولد ۱۳۳۲ در تهران. فرمانده مفقودالاثر لشکر ۲۷ محمد رسولالله تهران. لشکری که مشهورترین لشکر جنگ است آن قدر که حتی خوابگاه استراحت سربازانش در «دوکوهه» هم به یک المان از جنگ تبدیل شد.
حاج احمد با محمدابراهیم همت، متولد ۱۳۳۴، بچه شهررضا در عملیات محمد رسولالله در دی ماه سال ۶۰ همکاری کردند و این لشکر را تاسیس کردند. بعد از آن هم لشکر ۲۷ به فرماندهی حاج احمد یکی از پایههای اصلی مهمترین فتح جنگ بود: آزادسازی خرمشهر در خرداد سال ۱۳۶۱٫ اما دریغ که حاج احمد در روزهای پایانی همان خرداد، به لبنان رفت و دیگر برنگشت و کمتر از یک سال بعد هم، خمپارهای در جزیره مجنون، به گردن محمد ابراهیم همت فرود آمد و او در آنجا به شهادت رسید.
* پنج: از کردستان گفتیم پس باید جای محمد بروجردی را خالی کنیم. بچه بروجرد و متولد ۱۳۳۳٫ او با محسن رضایی همکار بود در مسئولیت تیم حفاظت از امام و عمر جنگی خود را، حتی بعد از انتقال محوریت نظامی به جنوب خوزستان در کردستان گذراند. خرداد ۱۳۶۲ خودروی نظامی او خورد به مین و به شهادت رسید.
* شش: مرد جنگی دیگر آن روزها، بچه کرمان بود. قاسم سلیمانی. متولد اواخر سال ۱۳۳۵ در کرمان. در نوجوانی بنایی میکرد و با همین مهارت رفت کارمند اداره آب شد در کرمان. مدتی بعد، برای یک ماموریت کوتاه به خوزستان جنگزده رفت ولی ماندنی شد. هسته مرکزی لشکری شد به نام ۴۱ ثارالله برای بچههای کرمان. باقی قصه را هم که لابد میدانید. فرماندهی سپاه کرمان و بعد فرماندهی قرارگاه قدس جنوب شرق و بعدا سپاه قدس و در نهایت هم که شهادت، همین دی ماه سال پیش.
* هفت: فرمانده عملیاتی دیگر این جنگ از بچههای سپاه مرتضی قربانی است. متولد ۱۳۳۶ در اصفهان. گرهگشای عملیاتهای نظامی جنگ بود. فرماندهی موسس. بچه اصفهان بود ولی هم لشکر ۲۵ کربلای مازندرانیها را تاسیس کرد و هم لشکر ۵ نصر خراسانیها را (که محمدباقر قالیباف متولد ۱۳۴۰ در طرقبه مشهد بعدها فرمانده آن شد.) مدتی هم فرمانده لشکر ۱۴ امام حسین بود اما این لشکر، فرمانده شاخص دیگری هم دارد که به شهادت رسیده و جزو نیروهای نابغه جنگ است: حسین خرازی، متولد ۱۳۳۶ در اصفهان با شاهکارهایی نظامی در دور زدن و غافلگیری نیروهای عراقی در عملیات فتحالمبین و عبور سریع از کارون در عملیات بیتالمقدس. دست راستش در عملیات خیبر ترکش خورد و قطع شد و خودش در اسفند ۱۳۶۵ در شلمچه شهید شد.
* هشت: بچههای اصفهان فرمانده شهیر و شهید دیگری هم دارند: حاجاحمد کاظمی، فرمانده لشکر ۸ نجف اشرف، متولد سال ۱۳۳۸ در نجف آباد. تنها شهرستان غیرمرکز استانی در ایران که لشکر دارد. با آمار و ارقامی عجیب از ایثارگری در جنگ. دو هزار و ۵۸۳ شهید، ۲۲۰ خانواده که دو فرزندشان شهید شدند و نزدیک چهار هزار نفر جانباز. حاج احمد کاظمی، دی ماه ۱۳۸۴، در سانحه هوایی فالکن ۲۰ در نزدیکی ارومیه به شهادت رسید.
* ۹: تا از اصفهان نرفتیم از «آقا رحیم» هم یاد کنیم. لقبی که بچههای سپاه به سید یحیی صفوی دادهاند. متولد ۱۳۳۱ در لنجان اصفهان. یکی از اعضای ارشد ستاد فرماندهی سپاه جنگ که بعدها فرمانده سپاه هم شد. افراد دیگری نیز در میان سپاهیان بودند که بیشتر، هنر مهارتی خود را در فرماندهی ستادی و قرارگاهی نشان دادند. مهمترینشان: محمدعلی یا همان عزیز جعفری متولد ۱۳۳۶ در یزد و غلامعلی رشید متولد ۱۳۳۲ در دزفول. این سه نفر هنوز هم مقامهای شاخصی در ایران دارند. رحیم صفوی مشاور ارشد رهبر انقلاب است، عزیز جعفری فرمانده قرارگاه فرهنگی سپاه و غلامعلی رشید، فرمانده قرارگاه مرکزی خاتمالانبیا که قرارگاه مشترک فرماندهی ارتش و سپاه است و عالیترین نهاد عملیاتی نظامی در کشور.
* ۱۰: در مرکز ایران، باید یادی هم بکنیم از حاج مهدی زینالدین. متولد ۱۳۳۸ بود در تهران، در خرمآباد بزرگ شده بود ولی در دوران جنگ فرمانده قمیها بود: لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب. آبان ۱۳۶۳ در سردشت، کمین خورد به زینالدین که از کرمانشاه میآمد و به شهادت رسید.
* ۱۱: و بالاخره در غرب، یادی از دو فرمانده شهید لشکر ۳۱ عاشورای ارومیه. مهدی و حمید باکری. اولی متولد سال ۱۳۳۳ و دومی متولد سال ۱۳۳۴ در میاندوآب. هر دو، برادر علی باکری از اعضای سازمان مجاهدین خلق قبل از انقلاب که در آن زمان توسط رژیم شاه به شهادت رسید، بودند. حمید جانشین مهدی بود در لشکر و اسفند ۱۳۶۲ در جزیره مجنون به شهادت رسید. مهدی یک سال بعد در همان جا و هیچ کدام، پیکری ندارند و هر دو مفقودالاثر شدند.
* ۱۲: و دست آخر هم علی شمخانی. متولد ۱۳۳۴ در اهواز و فرمانده سپاه خوزستان. یکی از افراد دیگری که از همان هسته اولیه سازمان مجاهدین انقلاب پا به سپاه گذاشتند. با همکاری مشترک دو خوزستانی دیگر که از آنها یاد کردیم: محسن رضایی و غلامعلی رشید.
* ۱۳: این شانزده نفر، شاخصترین فرماندهان سپاه در جنگ بودند. مسنترینشان رحیم صفوی بوده که متولد ۱۳۳۱ است و جوانترینشان مهدی زینالدین و حاج احمد کاظمی متولد ۱۳۳۸٫ دو نفرشان فقط تهرانی بودند و سه نفر از خوزستان، سه نفر از تبریز و ارومیه و پنج نفر از استان اصفهان (شهیدان همت و خرازی، مرتضی قربانی، عزیز جعفری و رحیم صفوی). ۸ نفر از این جمع در جنگ به شهادت رسیدند (بین سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۵) و دو تن بعد از جنگ. (حاج قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۸ و حاج احمد کاظمی در سال ۱۳۸۴).
* ۱۴: شش نفری که ماندند در دو دسته قابل تقسیم بندی هستند: خوزستانیها و اصفهانیها. محسن رضایی، غلامعلی رشید و علی شمخانی از خوزستانیها (و حتی میتوان گفت از اعضای گروه منصورون) و رحیم صفوی، عزیز جعفری و مرتضی قربانی از اصفهانیها. با متوسط سنی ۶۴ سال. از این جمع محسن رضایی و رحیم صفوی و عزیز جعفری فرمانده سپاه شدند و مرتضی قربانی همچنان فرمانده عملیاتی ماند و حالا بازنشسته است و غلامعلی رشید همچنان ارشدترین فرمانده قرارگاهی ایران است. علی شمخانی هم درست مثل محسن رضایی بیشتر در سطح سیاسی فعالیت کرده و اگر او در مجمع تشخیص مصلحت نظام فعالیت کرده، شمخانی وزیر دفاع و دبیر شورای عالی امنیت ملی شده است.