معرفی چهار جزیره و شبه‌جزیره استراتژیک چینی
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| سفر نانسی پلوسی به تایوان باعث شد که باز‌هم توجهات به این منطقه در جنوب شرقی آسیا جلب شود. البته تغییر استراتژی امنیت ملی آمریکا در سال‌های اخیر از خاورمیانه به شرق آسیا و اعتراضات اخیر هنگکنگ نیز می‌تواند به‌عنوان دلایلی برای لزوم توجه به این منطقه ذکر شود. به‌هر‌حال کشور مستقل تایوان از نظر برخی از اعضای جامعه جهانی، منطقه جدایی‌طلب هنگکنگ، منطقه خودمختار ماکائو و منطقه ویژه اقتصادی هاینان که بزرگترین جزیره چین است را در این مطلب به‌عنوان چهار منطقه مهم سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی در دریای چین جنوبی به شما معرفی کردیم.
این که چین پرجمعیت‌ترین کشور جهان است را تقریبا همه می‌دانند اما جالب خواهد بود اگر بدانید که این کشور ۳۴ استان یا منطقه دارد و دقیقا نیمی از این جمعیت یک میلیارد و چهارصد میلیونی در هشت استان قرار هستند: گوانگجو (۱۲۶ میلیون نفر)، شاندونگ (۱۰۱ میلیون نفر)، هنان (۹۹ میلیون نفر)، جیانگسو (۸۴ میلیون نفر)، سیچوآن (۸۳ میلیون نفر)، هبئی (۷۴ میلیون نفر)، هونان (۶۶ میلیون نفر) و چجیانگ (۶۴ میلیون نفر). نکته جالب چیست؟ از این هشت استان، پنج استان دقیقا در ساحل قرار دارند.
چین مجاور با سه دریا است: دریای چین جنوبی، دریای چین شرقی و دریای زرد. در مجاورت این سه دریا هشت استان قرار گرفتند و جالب این است که در این هشت استان هم ۵۷۸ میلیون نفر یعنی بیش از یک‌سوم جمعیت این کشور قرار دارند. بنابراین دریا در این کشور اهمیت زیادی دارد.
حوادث اخیری که در چین رخ داده نیز نشان داد که چقدر چین و جزایر آن برای چین اهمیت دارد. منظور از این حوادث، سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به چین است و افزایش تنش بین این دو قدرت جهانی. همه این‌ها بهانه‌ای شد تا سرنوشت چهار جزیره و شبه‌جزیره در این منطقه به‌خصوص منطقه جنوب غربی چین را با هم مرور کنیم. از شمال شروع کنیم: تایوان، هنگکنگ، ماکائو و البته جزیره هاینانو.
تایوان؛ یک کشور مستقل؟
تایوان یک جزیره بسیار بزرگ در دریای چین جنوبی است و در کمترین مسافت، حدود ۱۱۰ کیلومتر تا سرزمین اصلی چین به‌طور مشخص استان فوجیان فاصله دارد. چرا می‌گوییم تایوان بسیار بزرگ است؟ چون این کشور تقریبا ۳۶هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و به‌اندازه استان آذربایجان غربی است. مقایسه راهگشای دیگر این است که بدانید قشم، بزرگترین جزیره ایران کمتر از ۱۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. جمعیت این جزیره ۲۴ میلیون نفر است.
اما داستان چین و تایوان چیست؟ دعوا به سال ۱۹۴۹ میلادی همزمان با پایه‌گذاری جمهوری خلق چین از سوی مائو تسه‌تونگ، رهبر حزب کمونیست چین برمی‌گردد. در آن زمان، ملی‌گرایان کومینتانگ به رهبری چیانگ کای‌شک، رهبر دولت سرنگون‌شده به جزیره تایوان گریختند و در آنجا دولت «جمهوری چین» را تشکیل دادند. این حکومت مورد شناسایی جهان غرب قرار گرفت و حدود ۲۲ سال، در حقیقت دولت مستقر در تایوان، توسط این کشورها چین دانسته می‌شد و سرزمین چین، منطقه اشغالی. حتی کرسی چین در سازمان ملل در دست نماینده تایوان بود. با این حال از سال ۱۹۷۱ و پس از سفر محرمانه نیکسون به چین، این وضعیت تغییر کرد و کرسی چین نیز به دولتی که در سرزمین اصلی قرار داشت، تعلق پیدا کرد.
با این حال برای برخی از کشورها، از نظر سیاسی تایوان برگی بود برای اینکه در مقابل چین بایستند و از نظر برخی دیگر نیز این کشور یک شریک اقتصادی بود و از این‌رو ارتباط غیررسمی میان اکثر کشورهای جهان با تایوان وجود دارد. همین آمریکا رابطه دیپلماتیک با تایوان ندارد ولی سیاست «ابهام راهبردی» را در این زمینه پیش می‌برد و کنگره آمریکا از تحویل سلاح به تایوان برای دفاع از خود در برابر چین حمایت کرده و آمریکا نزدیکترین متحد تایوان و اولین تامین‌کننده سلاح و تجهیزات نظامی برای این جزیره است.
در واقع آمریکا اگرچه گفته به سیاست چین واحد وفادار است ولی این وفاداری را در عمل نشان نمی‌دهد. سیاست چین واحد چه می‌گوید؟ می‌گوید نمی‌شود یک کشور چین را به رسمیت بشناسد و از آن‌طرف مستقلا با تایوان نیز ارتباط داشته باشد. با این حال آمریکا بدش نمی‌آید که کم‌کم تایوان را به سمت یک کشور مستقل هل بدهد، چرا‌که تایوان تاکنون اعلام استقلال نکرده و چین نیز گفته در این صورت به این کشور حمله نظامی خواهد کرد.
ایران اما از نظر سیاسی به سیاست چین واحد کاملا وفادار است، هرچند که روابط اقتصادی قابل‌توجهی نیز با تایوان دارد و حتی شورای توسعه تجارت خارجی تایوان به‌عنوان یک نهاد اقتصادی در تهران (بلوار نلسون ماندلا) دفتر دارد اما جالب است بدانید که هم حکومت محمدرضا پهلوی از سال ۱۹۷۱ به‌تبع آمریکا و هم حکومت ایران از انقلاب به‌بعد و این‌بار در مخالفت با آمریکا از شناسایی تایوان خودداری کردند.
کمی هم از اقتصاد این کشور بگوییم. تایوان در سال ۱۶۰۵ میلیارد دلار تولید ناخالص دارد و از این نظر جزو بیست کشور برتر جهان است. از نظر توسعه انسانی و شاخص‌هایی مثل بهداشت و آموزش نیز این کشور در رده ۲۳ جهان قرار دارد. با این حال این کشور هم از نظر شاخص جینی و نابرابری اقتصادی وضعیت خوبی ندارد و هم کشور به نسبت گرانی است، به‌‌طوری‌که یک خانواده چهار نفره با اقامت در یک آپارتمان معمولی سه‌خوابه بیرون از شهر باید حدود هر ماه ۳۵۰۰ دلار هزینه کند و این در حالی است که میانگین حقوق هر فرد بعد از کم کردن مالیات نزدیک به ۱۵۰۰ دلار است.
جالب خواهد بود اگر بدانید که بزرگترین شریک تجاری تایوان چین است و ۳۰درصد صادرات تایوان به این کشور و ۲۰درصد واردات تایوان از این کشور است. بزرگترین صنعت این کشور هم صنایع الکترونیکی است و بزرگترین شرکت کشور هم فاکس‌کان یا هون‌های پرسیژن اینداستری که بزرگترین تولیدکننده قطعات رایانه‌ای و الکترونیکی جهان است. این کشور همچنین چهارمین کشور سازنده قایق و یکی از کشورهای شاخص در زمینه صنعت ماهیگیری در جهان است.
هنگکنگ؛ استقلال‌طلبی خفه‌شده
و اما هنگکنگ. فاصله بین جزیره تایوان و شبه‌جزیره هنگکنگ که هر دو در این چند سال به موی دماغی برای چین تبدیل شدند؛ حدود ۶۰۰ کیلومتر است. هنگکنگ چسبیده به سرزمین اصلی چین است و شهر شنجن. با این حال وضعیت سیاسی خاصی دارد. چه وضعیتی؟
هنگکنگ به مدت ۱۵۶ سال تحت تسلط بریتانیا بود. جزیره هنگکنگ در سال ۱۸۴۲ و در پی جنگ بین دو کشور به بریتانیا واگذار شد و چین در ادامه اراضی جدید هنگکنگ را نیز به مدت ۹۹ سال به بریتانیا اجاره داد.
در ۱۹۸۴، مارگارت تاچر، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، اعلامیه‌ای مشترک با دولت چین صادر کرد که با بازگرداندن هنگکنگ به چین در سال ۱۹۹۷ موافقت می‌کرد. اما شروطی هم در نظر گرفته شد، از‌جمله حفظ خودمختاری این ناحیه از دولت مرکزی و حقوق و آزادی‌های اضافه ساکنانش. در عین حال توافق شد که نظام اقتصادی سرمایه‌داری هنگکنگ که با نظام اقتصادی کمونیستی حاکم در چین تفاوت داشت، به کار خود ادامه دهد.
به‌همین خاطر هنگکنگ نظام قضایی و مرزهای خودش را دارد و در آن نسبت به سرزمین اصلی چین از حقوقی نظیر آزادی تجمع، آزادی‌بیان و آزادی مطبوعات محافظت می‌شود. به این سیستم، سیستم «یک کشور، دو سیستم» گفته می‌شود. موافقت‌نامه سال ۱۹۸۴ قرار بود به مدت ۵۰ سال ادامه پیدا کند، یعنی تا ۲۰۴۷ و حالا یک نبرد سخت بین دو گروه وجود دارد که آیا بعد از این زمان باید این منطقه به‌صورت یک منطقه مستقل شناسایی شود یا جزئی از چین. به‌هر حال چین در حال حاضر این منطقه را به‌عنوان یک منطقه ویژه اداری شناسایی می‌کند.و بعد از اعتراضات ۲۰۱۹ - ۲۰۲۰ در هنگکنگ در اعتراض به دخالت چین در امور این منطقه و تلاش برای بستن فضای سیاسی آن، با قوانین امنیتی تلاش کرده تا در مقابل جدایی‌طلبان بایستد.
و اما درباره هنگکنگ چه می‌دانیم. شهری با حدود دو هزار و ۷۵۰ کیلومتر مربع وسعت که تقریبا دو‌برابر جزیره قشم است ولی در این منطقه بسیار کوچک، حدود هفت‌و‌نیم میلیون نفر سکونت دارند. از این‌رو هنگکنگ، چهارمین کشور (یا منطقه خودمختار) شلوغ جهان از حیث تراکم جمعیتی است و در هر کیلومتر مربع آن حدود هفت هزار نفر سکونت دارند. هنگکنگ از نظر اقتصادی سیستم متفاوتی با چین دارد و نظام سرمایه‌داری در آن حاکم است.
تولید ناخالص داخلی این منطقه بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار است که آن را در فهرست پنجاه اقتصاد برتر جهان قرار میدهد. هنگکنگ مرکز مالی شرق آسیا است و بورس اوراق بهادار آن با نزدیک به ۵ هزار میلیارد دلار، هفتمین بورس بزرگ جهان است. همچنین این کشور یکی از مراکز فناوری در جهان است و از این نظر به آن بندر سیلیکون می‌گویند. این کشور از حیث جغرافیایی نیز در نیمه راه شرق و غرب آسیا قرار گرفته و به همین دلیل هفتمین بندر کانتینری پرتردد جهان و شلوغ‌ترین فرودگاه جهان از حیث باربری است.
گردشگری نیز حدود ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این منطقه را تشکیل میدهد. بر اساس آمار سال ۲۰۱۸ یورو مانیتور در یک سال حدود ۲۹ میلیون نفر به این جزیره رفتند و این شهر، بیشترین میزان گردشگر را در میان شهرهای جهان جذب کرده است. با این حال باید در نظر داشت که هنگکنگ شهری به شدت گران است و هزینه زندگی یک خانواده چهار نفره با احتساب اجاره یک آپارتمان سه خوابه بیرون از شهر در آن، حدود ۶۸۰۰ دلار است. همچنین ۹۰ درصد مواد غذایی این شبه جزیره مثل تمام گوشت و برنج آن وارداتی است.
ماکائو؛ خودمختاری به دنبال پول
سومین جزیره‌ای که به آن خواهیم پرداخت، کوچکترین جزیره در میان این چهار جزیره هم هست. ماکائو ۱۱۵ کیلومتر مربع وسعت دارد و تقریبا کمی بزرگتر از جزیره کیش است. جمعیت آن اما ۶۸۰ هزار نفر است و از این نظر، این منطقه را پرتراکم‌ترین منطقه جهان می‌دانند.
این منطقه تا سال ۱۹۹۹ میلادی مستعمره پرتغال بود و آخرین مستعمره اروپایی‌ها در آسیا به شمار می‌آمد. در حال حاضر وضعیت این منطقه از نظر چین، منطقه اداری ویژه است و همانند هنگکنگ اصل یک کشور، دو سیستم بر آن حاکم است. از این رو سیستم حکومتی و اقتصادی این منطقه با چین متفاوت است.
صدای استقلال طلبی تقریبا هیچ وقت در ماکائو شنیده نشده و ساکنین این منطقه اعتماد زیادی به دولت مرکزی چین دارند. شاید دلیل این موضوع نیز مسئله اقتصادی باشد. ماکائو ۴۰ میلیارد دلار در سال تولید ناخالص داخلی دارد و اغلب این پول را از طریق صنعت سرگرمی و گردشگری به دست می‌آورد. صنعت قمار و به طور مشخص کازینوها در این منطقه در سال هفت برابر بزرگتر از صنعت مشابه در لاس وگاس آمریکا است و درآمد آن در سال ۲۰۱۸، ۳۷ میلیارد دلار ارزیابی شده است.
۸۰ درصد از کل درآمد دولت نیز از مالیاتی است که از این بازی‌ها می‌گیرد. حدود ۷۰ درصد توریست‌هایی هم که به این کشور می‌آیند می‌خواهند در کازینو بازی کنند. جالب است بدانید که بازی در کازینو هم در سرزمین اصلی چین و هم در هنگکنگ ممنوع است و از این جهت یک انحصار قانونی در صنعت قمار برای این منطقه به دست آمده است. البته نباید فکر کرد که صنعت قمار در ماکائو یک صنعت چینی است چرا که حتی پیش از حاکمیت چین در این منطقه و به طور مشخص از سال ۱۹۶۲ کازینو در این منطقه قانونی شده است.
این منطقه دارای شاخص توسعه انسانی بسیار بالاو چهارمین نرخ امید به زندگی در جهان است اما طبیعی است که در این منطقه نیز شاهد مشکلاتی هستیم. زمین در دسترس نیست و از این رو کشاورزی وجود ندارد و مواد غذایی به ماکائو وارد می‌شود. همچنین دو سوم کل مساحت این شهر در واقع اراضی است که از دریا خشک شده است. نابرابری شدید نیز در سطح ثروت به چشم می‌خورد و تقریبا یک خانواده چهارنفره با سکونت در یک آپارتمان سه خوابه باید نزدیک به ۵۵۰۰ دلار در ماه هزینه کند در حالی که میزان حقوق هر فرد بعد از کم شدن مالیات نزدیک به ۲ هزار و ۴۰۰ دلار است.
هاینان؛ یک منطقه ویژه اقتصادی
هاینان، بزرگترین و پرجمعیت‌ترین جزیره چین و نیز کوچکترین و جنوبی‌ترین استان این کشور است. این منطقه البته یک مجمع‌الجزایر با حدود ۲۰۰ جزیره است اما ۹۷درصد از آن را یک جزیره بزرگ به‌نام هاینان تشکیل میدهد که از نظر لغوی به‌معنای جنوبی دریا است.
مساحت این استان حدود ۳۴ هزار کیلومتر است و به‌معنای آن است که این جزیره از استان کردستان ما بزرگتر است. این جزیره حدود ۱۲ کیلومتر از استان گوانگ‌دونگ در سرزمین اصلی چین فاصله دارد. حدود ۱۰ میلیون نفر در این منطقه زندگی می‌کنند که اغلب هم از قوم هان هستند که در سرزمین اصلی چین نیز حضور دارند.
این منطقه در طول تاریخ گام‌هایی به سمت استقلال‌طلبی برداشت و از‌جمله آنکه در سال ۱۹۴۴ به یک منطقه ویژه اداری تبدیل شد اما با تسلط جمهوری خلق چین بر این جزیره در دهه ۱۹۵۰ این وضعیت ملغی شد و نهایتا این منطقه توانست به یک استان تبدیل شود. البته چین این روزها طرحی برای تبدیل کل جزیره به یک بندر تجاری آزاد با هدف تبدیل آن به بزرگترین منطقه ویژه اقتصادی در چین دارد که برخی می‌گویند نوعی رقیب‌تراشی برای هنگکنگ است.
اقتصاد این منطقه بر‌عکس سه منطقه قبلی عمدتا در حوزه کشاورزی است و بیش از نیمی از صادرات جزیره نیز در حوزه کشاورزی است. صنعت در این جزیره چندان پا نگرفته و دلیل این موضوع نیز عمدتا به‌خاطر تامین ناکافی برق است. بخش عمده‌ای از ظرفیت تولیدی برق جزیره، آبی است که با بی‌ثباتی روبه‌رو است. با این حال، دولت تلاش دارد این منطقه را به‌عنوان یک مقصد توریستی بین‌المللی معرفی کند و از این نظر سرمایه‌گذاری در آن صورت داده که باعث رشد بخش املاک و مستغلات آن شده است. گفته می‌شود تولید ناخالص داخلی این منطقه این روزها به ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است.
