بررسی وضعیت استارتاپ‌ها در سال ۹۸؛ حباب و بلا و...
روزنامه هفت صبح، رضا جمیلی| جمع بندی شرایط استارتاپ ها در سال ۹۸، تپسی ،دیوار ، کافه بازار، چیلیوری ، بامیلو ، اسنپ و… به رسم آخرین‌های سال می‌خواهم در آخرین شماره صفحه استارتاپی روزنامه نگاهی کنم به سال ۹۸ و فرازوفرودهایی که استارتاپ‌ها و کسب وکارهای آنلاین ایران در این سال پشت سر گذاشتند.
استارتاپ‌ها سال ۹۸ را چگونه گذراندند؟ یک گزارش مفصل با کلید‌واژه‌هایی چون تعطیلی استارتاپ‌ها، آبان، کرونا، رمز پویا و البته چند امیدواری حداقلی و یکی دو پیش‌بینی شکننده. راستش در سالی که هر هفته با خبرهایی شوک‌آور به نسبت هفته قبل متحیرتر می‌شدیم شاید بستن پرونده سال، آن‌هم یک هفته قبل از پایان آن ریسک بزرگی باشد و اصولا در این سال صحبت از فرازوفرود کردن کمی مطایبه‌آمیز به نظر برسد چراکه ۹۸ سالی سراسر فراز بود! سالی که مدام در معرض خبرها و حاشیه‌ها و شوک‌های مختلف بودیم و سرازیری‌ها و سقوط‌ها و فرودهایش هم ما را در بالاترین درجه از هیجان احساسات و البته غم و تلخی قرار داد. ۹۸ از معدود سال‌هایی است که شاید تیتر تکراری و دستمالی‌شده «اشک‌ها و لبخندهای سال…» .
به رسم آخرین‌های سال می‌خواهم در آخرین شماره صفحه استارتاپی روزنامه نگاهی کنم به سال ۹۸ و فرازوفرودهایی که استارتاپ‌ها و کسب وکارهای آنلاین ایران در این سال پشت سر گذاشتند. راستش در سالی که هر هفته با خبرهایی شوک‌آور به نسبت هفته قبل متحیرتر می‌شدیم شاید بستن پرونده سال، آن‌هم یک هفته قبل از پایان آن ریسک بزرگی باشد و اصولا در این سال صحبت از فرازوفرود کردن کمی مطایبه‌آمیز به نظر برسد چراکه ۹۸ سالی سراسر فراز بود!
سالی که مدام در معرض خبرها و حاشیه‌ها و شوک‌های مختلف بودیم و سرازیری‌ها و سقوط‌ها و فرودهایش هم ما را در بالاترین درجه از هیجان احساسات و البته غم و تلخی قرار داد. ۹۸ از معدود سال‌هایی است که شاید تیتر تکراری و دستمالی‌شده «اشک‌ها و لبخندهای سال…» برایش کارکردی نداشته باشد چراکه برای پیدا کردن لبخندها باید چراغ به دست بگیرید و پرسان‌پرسان در شهر به راه بیفتید شاید چیزکی نصیب‌تان شود. ۹۸ سالی بود که دلخوشی در آن چندان یافت نمی‌شد.
اما بیایید با خوشبینانه‌ترین حالت ممکن نگاه کنیم به اکوسیستم استارتاپی و حوادث و اتفاقاتی که در این سال از سر گذراند. اکوسیستمی که دو سال پیش پیش‌بینی‌ها این بود که در سالی چون ۹۸ به اوج بلوغ و سرزندگی خود برسد یکی از بدترین و در عین حال سرنوشت‌سازترین سال‌های عمر کوتاهش را تجربه کرد. اما چگونه و چرا این سال برای استارتاپ‌ها سال سرنوشت‌سازی شد؟ بیایید مهم‌ترین‌های این سال را از دریچه نگاه یک آدم خوشبین استارتاپی مرور کنیم.
*** سال حساس شدن مردم به استارتاپ‌ها
الگوی نانوشته‌ای در اقتصاد ایران وجود دارد که وقتی کسب‌وکاری بزرگ شد باید منتظر واکنش‌های تند و انتقادهای عجیب و غریب جامعه نسبت به خودش باشد. در سال ۹۸ همین الگو در مورد استارتاپ‌ها تکرار شد. استارتاپ‌ها که تا قبل از این سوگلی پیر و جوان بودند و تصویری بی‌نقص و معصوم در اقتصاد پر از دوزوکلک ما داشتند، ناگهان هم‌تراز خبیث‌ترین کسب‌وکارهای سنتی قرار داده شدند و با هر گاف و خطایی که می‌کردند آماج حمله‌های ویرانگر و سیل کامنت‌های فضای مجازی و کاربران‌شان می‌شدند. ماجرا هم با برخورد راننده اسنپ با یکی از مسافران دخترش شروع شد که کار تا تحریم اسنپ و ریزش کاربرانش پیش رفت و گفته می‌شود این موج تحریم ضربه سنگینی به این کسب‌وکار زد.
این واکنش‌ها محدود به اسنپ باقی نماند و کسب‌وکارهایی که اطلاعاتشان توسط هکرها لو رفته بود یا متهم به گرانفروشی هم شده بودند شاهد موج‌های عظیمی از نقدهای طوفانی در فضای مجازی بودند. در مرکز سیبل این حمله‌ها هم دیجی‌کالا، بزرگ‌ترین فروشگاه اینترنتی ایران قرار داشت که از وقتی مارکت‌پلیس شده بود خطای همه فروشندگانش به پای او نوشته می‌شد تقریبا ماهی یک هشتگ تحریم علیه‌اش راه افتاد. می‌شود گفت سال ۹۸ ماه عسل استارتاپ‌ها تمام شد و این کسب‌وکارهای رنگی و خوش‌برورو متوجه شدند که اقتصاد، اقتصاد است و مشتری‌های ایرانی با کسی شوخی ندارند.
*** سال شکست‌ها و عصبانیت‌ها و افشاگری‌ها
بیشترین تعداد شکست و تعطیلی استارتاپی در سال ۹۸ اتفاق افتاد. خیلی از استارتاپ‌ها ریز و متوسط بدون مشتری در این سال جمع شدند. اختلاف‌نظر سرمایه‌گذارها و بنیانگذارهای استارتاپی هم منجر به تعدادی دیگر از تعطیلی‌ها شد. برخی سرمایه‌گذارها هم که حوادث و رکود سال ۹۸ را دیدند از تعهداتشان پا پس کشیدند. جبهه‌های تازه‌ای برای عصبیت بنیا‌نگذارها گشودند. بامیلو یکی از بزرگ‌ترین استارتاپ‌های ایران که روزگاری الگو و کعبه آمال بسیاری از استارتاپ‌ها بود بعد از سال‌ها فعالیت در ابتدای سال ۹۸ برای همیشه به کارش پایان داد.
دونیت هم که یک پلتفرم جمع‌سپاری مالی بود بعد از مدت‌ها حاشیه و مشکلاتی که با تیم سرآوا داشت رسما به کار خودش پایان داد. ۹۸ سال از رونق افتادن رویدادهای انگیزشی و استارتاپی هم بود. سالی که مفهوم دورهمی از دورهم جمع شدن‌های بدون برنامه به سمت رویدادهای انتقادی‌تر یا بحث‌های جدی‌تر، کسب‌وکاری‌تر و تخصصی‌تر تغییر کرد. رویدادها بیشتر آموزش‌محور شدند، انتقال تجربه از پنل‌های یکطرفه شفاهی به سمت ارائه‌های تخصصی در سمینارهای نیم‌روزه رفت و سخنران‌های انگیزشی و موفقیت‌های استارتاپی شنونده‌هایشان را از دست دادند و تلاش برای دستگیری از یکدیگر در بین کسب وکارهای بی‌پناه و بی‌سرمایه‌گذار بیشتر شد.
*** سال پایان یافتن بودجه‌های مارکتینگ، سال ادغام!
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های سال ۹۸ این بود که با کمتر شدن هیجان اولیه استارتاپ زدن و سرمایه‌گذاری، پول‌های در گردش این فضا آب رفت. با رفتن سعید رحمانی مرد شماره یک و تاثیرگذار بزرگ‌ترین وی‌سی استارتاپی، کوچک شدن و به حاشیه رفتن سرآوا با تغییرات پی‌درپی، فرارسیدن موج شکست‌ها، روشن شدن عیار برخی ارزشگذاری‌های نجومی و کمتر شدن سرمایه‌گذاری‌ها؛ استارتاپ‌ها برای تبلیغات و مارکتینگ بی‌محابا به در بسته خوردند؛ موضوعی که سبب شد استارتاپ‌هایی که سال‌ها با ترفندها و متدهای مختلف با تنها رقیب خود در آن حوزه رقابت می‌کردند، به این نتیجه برسند که دست از این بازی بیهوده بردارند و هزینه‌های تبلیغاتشان را با ادغام شدن کم کنند. پولی بابت این رقابت‌های پرهزینه خرج نکنند.
یکی از مهم‌ترین این رقابت‌ها، رقابت همیشه داغ تخفیفان و نت‌برگ بود که با یک هپی‌اند به پایان رسید. این دو استارتاپ با هم ادغام شدند و در یک ادغام تقریبا نمادین دیگر در زیرمجموعه سرآوا، ریحون که عملا جز نامی از آن باقی نمانده بود هم در چیلیوری ادغام شد تا تعطیلی‌اش با یک روتوش آبرومند اعلام شود. چند استارتاپ ریز و متوسط دیگر هم به موج ادغام پیوستند و تلاش کردند در بازارهایی که چندان بزرگ نبودند بیش از این پول سرمایه‌گذارهایی را که روزبه روز هم کمتر می‌شدند هدر ندهند. این ادغام‌ها را شاید یکی از نقاط عطف استارتاپ‌ها در سال ۹۸ بتوان نامید. سالی که لجاجت‌ها کمتر و واقع‌نگری‌ها بیشتر شد.
*** حال‌خوب‌ها و قشنگ‌ها و ساکت‌ها
عیبش گفتی؛ حسنش نیز بگو… سال ۹۸ چند بازیگر باهوش و چند بازیگر خوش‌شانس و البته جند بازیگر موثر استارتاپی هم داشت. تپسی را شاید بتوان یکی از خوب‌های سال ۹۸ نامید. استارتاپی که از خطاهای کشنده رقیب قدرقدرتش به بهترین شکل استفاده کرد و سهم بازار بیشتری از حمل‌و‌نقل اینترنتی را گرفت. روی توسعه اپلیکیشن‌اش بهتر از رقیب‌اش کار کرد و در مجموع چهره کاربرپسندتری از برند خودش ساخت. ابرآروان هم که تقریبا بدون رقیب روی ابرها بود و با اینکه کسی ارزشگذاری و سرمایه‌گذاری مجدد فناپ روی آن را زیاد جدی نگرفته بود و شکایت‌های صاحبان سایت‌های ایرانی از آن هم بیش از گذشته شده بود در مجموع در قامت یک استارتاپ سرحال به رشد و پیشتازی‌اش ادامه داد و به نظر هم نمی‌رسد فعلا کسی مزاحم این روزگار خوش ابرآروان باشد.
بلد و نشان هم دو رقیب بازار نقشه توانستند هم از شرایط نیمه دوم سال و هم با توسعه خدماتشان، سهم بیشتری از ویز گرفتند. در حوزه بازی‌های اینترنتی هم خبرهای خوبی به گوش رسید و راه‌اندازی سرویس استریمینگ آپارات‌گیم نشان داد که این بازار از بازارهای مستعد استارتاپی در سال‌های پیش‌روست. آپاراتی که به رکوردهای عجیبی در حوزه رنک الکسا دست یافت و توانست مقام خیره‌کننده سایت هفتاد‌و‌دوم جهان را هم کسب کند! آپاراتی که اگرچه در یک ۲۴ ساعت دامنه‌اش معلق شد اما در کنار چند محصول دیگر سال موفقی را برای هلدینگ صباایده رقم زدند. از جمله رشد فیلیمو که سرویس نمایش خانگی آنلاین یا همان وی‌او‌دی این هلدینگ است و در کنار رقیبش نماوا سال موفقی را با رکوردها و آمارهای خوبی تمام کردند.
اما صباایده در مقام سرمایه‌گذار هم در سال ۹۸ حسابی خبرساز شد. تصاحب ۲۰درصد از سهام دومین بازیگر گردشگری آنلاین کشور یعنی فلایتیو که تا قبل از اتفاقات کرونایی یکی از استارتاپ‌های حال‌خوب سال ۹۸ بود از مهم‌ترین اتفاقات اکوسیستم استارتاپی ایران لقب داده شد. فلایتیو که با یک تیم چابک و کم‌هیاهو به رشدی فراتر از انتظار رسیده بود و سال‌ها بدون جذب سرمایه، سهم بازار بزرگی از گردشگری به‌ویژه در زمینه فروش بلیت پروازهای خارجی را از آن خود کرده بود، ناگهان با یک جذب سرمایه قابل‌توجه از سوی هلدینگی که ظرفیت‌های تبلیغاتی محیطی و دیجیتال زیادی در اختیار داشت به بازیگری مهم‌تر بدل شد.
اما سرمایه‌گذاری دیگر صباایده، خرید مابقی سهام سینماتیکت، بازیگر بدون رقیب بازار بلیت‌فروشی در حوزه سینما بود که سروصدای زیادی میان اهالی فرهنگ و هنر هم به پا کرد. حالا مالکیت ۱۰۰درصدی سینماتیکت از آن صباایده است که با داشتن فیلیمو و آپارات می‌تواند در حوزه محتوای ویدئویی نقش‌آفرینی بیشتری کند. صحبت‌ها و تحلیل‌هایی از ورود جدی‌تر این هلدینگ استارتاپی به حوزه فیلمسازی و سریال‌سازی در سال آینده به گوش می‌رسد که باید منتظر ماند و دید در کنار این تحولات، سرمایه‌گذاری‌های استارتاپی صباایده در سال آینده به چه صورت ادامه خواهد داشت.
کافه‌بازار و هلدینگ هزاردستان هم بر اساس گزارش‌های فصلی که منتشر کرد به رشد خودش ادامه داد و دیوار بیش از گذشته به یکی از استارتاپ‌های موفق این هلدینگ بدل شد. دیواری که با راه‌اندازی سرویس کارنامه وارد بازی همراه‌مکانیک شد و احتمالا باید سال آینده شاهد نقش‌آفرینی بیشتر این اپ در بازار خودرو باشیم. دور از انتظار نیست که با عدد و رقم‌هایی که کافه‌بازار در سال ۹۸ به دست آورد سال ۹۹ این مجموعه استارتاپی وارد حوزه‌های تازه‌ای غیر از خودرو، بازی و نقشه هم شود و حتی در مقام سرمایه‌گذار اتفاقاتی را رقم بزند.
ایران‌رنتر هم که در زمینه وام‌دهی فردبه‌فرد فعالیت می‌کند با جذب سرمایه‌ای که در سال ۹۸ داشت به باشگاه استارتاپ‌های خوشحال پیوست. استارتاپی که اگر مشکلات قانونی حوزه فین‌تک توسط بانک مرکزی برطرف شود شانس رشد بیشتری خواهد داشت. ویرگول هم که یک پلتفرم ایرانی مشابه سایت معروف مدیوم است و سرویس بلاگ‌نویسی را در اختیار کاربرانش می‌گذارد در عصر پیشتازی توئیتر و اینستاگرام عملکرد راضی‌کننده‌ای داشت. اسنپ‌فود را هم با افزایش خریدهای سوپرمارکتی می‌توان یکی از استارتاپ‌های موفق سال ۹۸ دانست.
اپلیکیشنی که توانست بعد از سیطره بر بازار غذای، سهم بازارش از خرده‌فروشی آنلاین را هم بیش از گذشته کند و چراغ خطر را برای دیجی‌کالایی که دیرتر وارد حوزه سوپرمارکت شده، پررنگ‌تر سازد. آپ هم که همیشه جزو خوب‌ها بود سال ساکتی را پشت سر گذاشت و برخلاف پیش‌بینی‌ها نتوانست در حوزه فروش بلیت و سرویس‌های غیرپرداختی‌اش به موفقیتی دست پیدا کند. همکاری‌اش با اسنپ هم زیاد نتایج قابل‌توجهی برایش نداشته؛ حداقل تا اینجا. بگذریم که رمز پویا ضربه سختی به این اپلیکیشن زد و به سیطره‌اش در حوزه پرداخت خدشه جدی وارد کرد.
