داستان محله‌های مشهور یوسف‌آباد، نارمک و ناز‌آباد
روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | از شهریور ۲۰ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یعنی طی ۱۲ سال، ۲۲ دولت در ایران به قدرت رسیدند. حیرت‌انگیز است، اما ظهور ناگهانی و اجباری دموکراسی و بیرون آمدن از فضای یکنواخت دوره رضاشاه موجب سرسام در کشور شده بود. فراکسیون‌های مختلفی در مجلس شکل می‌گرفتند و در میانه سال‌های اشغال، قحطی، اعتصابات کارگری، فتنه تجزیه‌طلب‌ها و بعد هم موج ملی‌گرایی این دولت‌ها بودند که عین برگ خزان بر زمین می‌ریختند.
در این آشوب وضع تهران هم بحرانی بود. طی این ۱۲ سال، ۱۴ شهردار برای تهران منصوب شد. حمله متفقین و از بین رفتن ناگهانی دولت سرکوبگر و قدرتمند رضاشاه موجب شد تا موجی از ناامنی سراسر کشور را فرابگیرد و تهران ناگهان با پدیده کوچ و مهاجرت از اقصی نقاط کشور روبه‌رو شد. به‌خصوص شرایط ناآرام آذربایجان و حضور ارتش روسیه موجب مهاجرت گسترده آذربایجانی‌ها به تهران شد که اکثرا در دو منطقه امیریه و راه‌آهن کلونی‌های آذری‌نشین پدید آوردند.
این مهاجرت ناگهانی و سرسام و بی‌قانونی به فاجعه‌ای مثل بلوای نان منجر شد. زیاده‌خواهی روس‌ها در جمع‌آوری گندم آذربایجان و کردستان و همینطور انبار شدن گندم در سیلوهای مربوط به انگلیس موجب پایین آمدن کیفیت نان شد. نانی که هر روز تحویل مردم داده می‌شد، با خود مخلوطی از خاک‌اره، خرده‌شیشه، سنگ و کلوخ داشت و در نتیجه شورش خونین ۱۷ آذر ۱۳۲۱ را رقم زد. پایان این سال تیفوس هم مصائب مردم تهران را کامل کرد.
تهران در میانه دهه ۲۰ در چند جهت گسترده شده بود. بهترین قسمت شمالی تهران منطقه جلالیه بود که دانشگاه تهران هم در آنجا قرار داشت و همین منطقه بلوار کشاورز فعلی محسوب می‌شد. درواقع یک خط یکنواخت در شمال تهران که منطقه امیرآباد را به جلالیه و حشمتیه در شرق متصل می‌کرد. تپه‌های عباس‌آباد نیز به تدریج مورد توجه اعیان قرار گرفته بود. در این دهه توسعه اصلی تهران در مناطق فیشرآباد و خیابان سپه و خیابان شاه (جمهوری) و شاهرضا (انقلاب فعلی) صورت می‌گرفت.
درواقع قطب نوین تجاری و بازرگانی تهران در این مناطق بود. با آغاز لوله‌کشی آب در سال ۱۳۲۶ در منطقه نزدیک پارک شهر، توسعه تهران سریع‌تر هم شد (لوله‌کشی کامل تهران تا میانه دهه ۴۰ به طول انجامید). سینماها و تئاترهای فعال و کافه‌هایی به سبک فرنگی و رستوران‌ها و هتل‌های کوچک در خیابان‌های لاله‌زار، شاه‌آباد، شاهرضا و پهلوی ظاهر شدند، از جمله دو محوطه تفریحی بزرگ؛ یکی در کنار مهمانخانه شهرداری با انواع بازی‌ها و سرگرمی‌ها و چرخ‌وفلک و سینمای روباز به نام کافه شهرداری و همچنین محوطه تفریحی دیگری به نام بوت‌کلاب با استخر بزرگ دریاچه‌مانندی که محل قایقرانی و حرکت زیردریایی‌های تفننی بود، با انواع غرفه‌های سرگرمی و یک محوطه برای حرکت و مسابقه اتومبیل‌های برقی واقع در خیابان پهلوی.
اولین حرکت برای ایجاد محلات منظم شهری در دوره نخست‌وزیری قوام در سال ۱۳۲۵ شکل گرفت. اراضی سه محله یوسف‌آباد، نازی‌آباد و نارمک، به شکل منظم و در قواره‌های متناسب از سوی دولت بین متقاضیان تقسیم و فروخته شد و از سوی بانک‌ها هم وام‌های بلندمدت کم‌بهره به آنها برای ساخت خانه اعطا شد. مثلا در منطقه نارمک زمین‌ها ۸ هزار قطعه از ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر تقسیم شد و «ضمن دریافت متری ۱۰ ریال پیش‌قسط و ۳۰ ریال اقساط از راه پرسشنامه و قرعه‌کشی به درخواست‌کنندگان واگذار شد.»
این مناطق جدید موجب شد تا دهه ۳۰ محلات جدیدی برای توسعه شهری به تهران اضافه شوند؛ یوسف‌آباد در قسمت شمالی، نارمک در شرق و نازی‌آباد و بعد هم جوادیه در جنوب. این سه، چهار محله بزرگ از ابتدای دهه ۳۰ پروبال گرفتند و در شکل کلی از توسعه و معماری مشابهی برخوردار بودند. جالب اینجاست که در آن سال‌ها تفاوت قیمت خاصی بین اراضی این سه منطقه وجود نداشت.
تجربه این واگذاری و فروش اراضی دولتی موجب شد تا در سال‌های بعد پروژه‌های مشابهی برای مناطقی مثل تهرانپارس، دولت‌آباد، افسریه، مشیریه، تهران‌ویلا، شهرک غرب، دریان‌نو، گیشا، تهران‌نو، شهرآرا، نیروی هوایی، سلطنت‌آباد، خزانه نهم، وحیدیه، دروس، ضرابخانه، ولنجک، فرح‌آباد و مجیدیه هم صورت بگیرد و تهران جدید به شکل هیولاواری توسعه پیدا کند.
