هفت صبح، رامتین لطیفی| باید اعتراف کرد هر کسی که امیدوار بود سال ۲۰۲۵ وقفهای باشد بر فرسایش و اضطرابی که سال ۲۰۲۴ بر صحنه جهان تحمیل کرد، ناامید شد. 12 ماه گذشته، دورهای دشوار برای همکاریهای بینالمللی بود؛ دورهای که در آن منازعه، رقابت و بیاعتمادی تقویت شد و نشانههای افول نظم جهانی، به ویژه به هم خوردن سیطره و رهبری آمریکا آشکارتر از همیشه به چشم آمد. حالا که ۲۰۲۵ نفسهای آخرش را میکشد، تنها میتوان امیدوار بود که ۲۰۲۶ غافلگیرکنندهتر و مهربانتر باشد اما پیش از عبور به سال جدید، ۱۰ رویداد مهم جهان را در سال ۲۰۲۵ مرور میکنیم؛ رویدادهایی که بسیاری از آنها همچنان در سال ۲۰۲۶ نیز خبرساز خواهند ماند.
درگیری کامبوج و تایلند
کشورها حتی زمانی که یکی بهمراتب بزرگتر و مجهزتر از دیگری است نیز میتوانند به جنگ کشیده شوند. نمونه بارز آن، درگیریای است که در ماه ژوئیه میان کامبوج و تایلند شعلهور شد. درگیریهای ژوئیه که بدترین تنش میان دو کشور طی دهههای اخیر بود، ریشه در اختلافی مرزی داشت که قدمتش به بیش از یک قرن میرسد. نقطه کانونی این اختلاف، معبد باستانی «پراسَت تا موئن توم» است؛
بنایی تاریخی که در دل جنگلهای رشتهکوه دانگرک و در مرز دو کشور قرار دارد و هر دو دولت مدعی مالکیت آن هستند. اما سیاست داخلی پیچیده و ملتهب در هر دو سوی مرز، این تنش نهفته را به درگیری آشکار تبدیل کرد. دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، وارد ماجرا شد و تهدید کرد در صورت توقف نیافتن جنگ، مذاکرات تجاری با هر دو کشور را متوقف خواهد کرد. در پی این فشار، دو طرف با اکراه به آتشبس تن دادند. توافق رسمی در اواخر اکتبر و در حاشیه اجلاس سالانه آسهآن در کوالالامپور امضا شد اما این توافق پایدار نماند.
انتخاب پاپ لئوی چهاردهم
کلیسای کاتولیک رم تاکنون ۲۶۷ پاپ به خود دیده است. تا پیش از سال ۲۰۲۵، حتی یک نفر از آنها اهل آمریکای شمالی و بهویژه ایالات متحده نبود. این قاعده در ماه مه شکسته شد. در ۲۱ آوریل، پاپ فرانسیس که سالها با بیماری دستوپنجه نرم میکرد، پس از سکته مغزی بهطور ناگهانی درگذشت. او 12 سال رهبری کلیسای کاتولیک را برعهده داشت. پس از مرگ او، کلیسا وارد دورهای موسوم به «فترت» شد؛ دورهای که تا انتخاب پاپ جدید ادامه دارد.
مطابق سنت دیرینه، ۱۳۳ کاردینال واجد شرایط در واتیکان گرد هم آمدند تا در فرآیند رسمی انتخاب پاپ، موسوم به «کنکلاو»، شرکت کنند. سه رأیگیری نخست با خروج دود سیاه از دودکش کلیسای سیستین همراه بود؛ نشانهای از آنکه هیچ نامزدی نتوانسته است دوسوم آرا را کسب کند. اما در رأیگیری چهارم، دود سفید به هوا برخاست. کاردینال «رابرت پرووست» انتخاب شده بود. او که در جنوب شیکاگو متولد و بزرگ شده و فارغالتحصیل دانشگاه ویلانوا است، بیش از دو دهه از عمر خود را در پرو گذرانده بود؛ ابتدا بهعنوان مبلغ مذهبی و سپس بهعنوان اسقف شهر چیکلایو. در سال ۲۰۲۳ به رم رفت و ریاست نهاد انتخاب اسقفها را برعهده گرفت و اندکی بعد به مقام کاردینالی رسید.
او نام «لئوی چهاردهم» را برگزید.
مناقشه دوباره هند و پاکستان
بیل کلینتون در سال ۲۰۰۰ کشمیر را «خطرناکترین نقطه جهان» نامیده بود. این توصیف در سال ۲۰۲۵ بار دیگر معنای خود را نشان داد. تنشهای مزمن میان هند و پاکستان در ماه مه به درگیری نظامی آشکار انجامید؛ تنها دو هفته پس از آنکه پنج تروریست، ۲۶ نفر را در نزدیکی پهلگام در کشمیر تحت کنترل هند کشتند.در سال ۲۰۰۸، هند واکنشی نظامی نشان نداد اما اینبار پاسخ متفاوت بود.
دهلینو آنچه «زیرساختهای تروریستی» خواند را در خاک پاکستان هدف قرار داد. پاکستان در واکنش، حملات موشکی و پهپادی به پایگاههای نظامی هند انجام داد و دو فروند از پیشرفتهترین جنگندههای هند را سرنگون کرد. هند نیز سامانههای پدافند هوایی اطراف شهر لاهور را منهدم کرد. این شدیدترین درگیری دو کشور در نیمقرن گذشته بود، بیآنکه هیچیک برتری نظامی قاطعی به دست آورد. پس از سه روز، آتشبس برقرار شد. دونالد ترامپ مدعی شد که میانجی این آتشبس بوده است؛ ادعایی که رئیس ستاد ارتش پاکستان تأیید و نخستوزیر هند، نارندرا مودی، آن را رد کرد.
تشدید رقابت جهانی هوش مصنوعی
ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۱۷ گفته بود: «هرکس رهبر هوش مصنوعی شود، بر جهان حکومت خواهد کرد.» شاید تاریخ او را نادرست بداند اما دولتها در سال ۲۰۲۵ براساس همین فرض عمل کردند. آمریکا و چین دو قدرت بلامنازع هوش مصنوعی هستند و فاصله دیگر کشورها با آنها چشمگیر است. در ژانویه، شرکت چینی «دیپسیک» با معرفی مدلی که بدون استفاده از تراشههای پیشرفته انویدیا عملکردی همسطح مدلهای آمریکایی داشت، توجه جهان را جلب کرد. هرچند کارشناسان این ادعاها را به چالش کشیدند اما شرکتهای آمریکایی آن را زنگ خطری جدی تلقی کردند. اهمیت تراشهها باعث شد دولت ترامپ ابتدا محدودیتهای صادراتی دولت پیشین را حفظ و سپس تشدید کند. اما تنها دو هفته پیش، ترامپ مسیر خود را تغییر داد و به انویدیا اجازه داد تراشه قدرتمند اچدویست را به چین بفروشد؛ تصمیمی که با انتقادات شدید درباره تهدید امنیت ملی آمریکا روبهرو شد.
ادامه جنگ جهنمی سودان
«جهنم روی زمین» شاید دقیقترین توصیف جنگ داخلی سودان باشد که نزدیک به سه سال از آغاز آن میگذرد. این جنگ میان ارتش سودان به رهبری عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی محمد حمدان، معروف به حمیدتی، جریان دارد. دو طرف که در کودتای ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفته بودند، بعدها به دشمنی خونین رسیدند. هیچکدام به پیروزی قاطع دست نیافتهاند.
ارتش از پورتسودان اداره میشود و کنترل شمال و شرق کشور را در دست دارد، در حالی که نیروهای پشتیبانی سریع بخش اعظم دارفور و مناطق مرکزی و غربی را تصرف کردهاند. مصر، روسیه و ترکیه از ارتش حمایت میکنند و در مقابل، چاد، اتیوپی و امارات به نیروهای پشتیبانی سریع نزدیکاند. هزینه انسانی جنگ فاجعهبار است: تا صدها هزار کشته، بیش از ۱۲میلیون آواره و خطر قحطی گسترده.
طرح صلح غزه با میانجیگری آمریکا
پس از نزدیک به دو سال نبرد بیوقفه و ویرانگر، اسرائیل و حماس در ماه اکتبر به آتشبسی تازه تن دادند. پیش از آن، دولت جو بایدن در ژانویه موفق شده بود آتشبسی موقت برقرار کند که پیامدهای انسانی قابل توجهی داشت: افزایش ورود کمکهای بشردوستانه به غزه و آزادی نزدیک به دو هزار زندانی فلسطینی از زندانهای اسرائیل. اما این آرامش شکننده، در اواسط مارس و پس از اختلاف دو طرف برسر تمدید آتشبس، فروپاشید. دونالد ترامپ در آتشبس اکتبر نقشی محوری ایفا کرد؛ تلاشی که با همراهی قطر، ترکیه و مصر به نتیجه رسید.
فرسایش جنگ اوکراین
جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۵ وارد چهارمین سال خود شد؛ جنگی فرسایشی که نه پیروزی قاطعی برای روسیه به همراه داشت و نه چشمانداز روشنی برای پایان آن ترسیم شد. روسیه حملات موشکی و پهپادی خود را تشدید کرد و بارها شهرهای اوکراین را هدف قرار داد؛ حملاتی که تلفات سنگین غیرنظامی و تخریب زیرساختهای حیاتی را در پی داشت. در ماه مارس، روسیه موفق شد استان کورسک را بازپس بگیرد؛ منطقهای که اوکراین در حملهای غافلگیرکننده در تابستان ۲۰۲۴ تصرف کرده بود.
با این حال، پیشروی روسیه در داخل خاک اوکراین ناچیز بود و در مجموع، مسکو در طول سال کمتر از یک درصد به قلمرو تحت کنترل خود افزود. این دستاورد اندک، بهایی سنگین داشت: حدود هزار سرباز روس در هر روز جان خود را از دست دادند. اوکراین در ماه ژوئن با عملیات محرمانه «تار عنکبوت» توجه جهانیان را جلب کرد؛ حملهای پهپادی در عمق خاک روسیه که پنج پایگاه هوایی را هدف قرار داد. با وجود اثر نمادین، این عملیات نیز معادلات جنگ را تغییر نداد.
حمله نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران
برخی جنگها سالها طول میکشند و برخی تنها چند روز؛ رویارویی اسرائیل و ایران در ژوئن ۲۰۲۵ از نوع دوم بود و به «جنگ ۱۲ روزه» شهرت یافت. این تقابل حاصل سالها تنش انباشته بود. اسرائیل همواره برنامه هستهای و افرایش قدرت نظامی ایران و حمایت کشور از نیروهای مقاومت در منطقه را تهدیدی وجودی میدانست. پس از چند دور عملیات محدود، در ژوئن ۲۰۲۵ اسرائیل با حملات هوایی به تأسیسات هستهای، موشکی، پایگاههای نظامی و مراکز فرماندهی، همراه با ترور شماری از فرماندهان نظامی، سیاستمداران و دانشمندان هستهای، این جنگ را آغاز کرد. ایران با شلیک موشکها و پهپادها به اسرائیل پاسخی کوبنده داد و دشمن را مجبور به خزیدن به پناهگاهها کرد. اما مثل همیشه ارتش آمریکا وارد کار شد و بمبافکنهای این کشور و موشکهای کروزشان به تأسیسات هستهای ایران حمله کردند. آتشبس در ۲۴ ژوئن برقرار شد اما ریشههای این بحران دستنخورده باقی ماندهاند.
تبدیل عناصر نادر به سلاح ژئوپلیتیک چین
سال ۲۰۲۵ ممکن است در آینده بهعنوان نقطه عطفی ثبت شود که چین خود را همتراز ایالات متحده بهعنوان یک ابرقدرت تثبیت کرد. اگر واشنگتن دههها از سلطه مالی خود بهره میبرد، پکن در این سال نشان داد میتواند از برتریاش در زنجیره تأمین عناصر نادر استفاده کند؛ موادی حیاتی برای صنایع پیشرفته و نظامی. چین حدود ۶۰ درصد استخراج و ۹۰ درصد پالایش عناصر نادر جهان را در اختیار دارد.
در آوریل، پس از افزایش تعرفههای آمریکا، پکن صادرات آهنرباها و هفت عنصر نادر را متوقف کرد و ظرف یک ماه، ترامپ ناچار به عقبنشینی شد. در اکتبر نیز با تشدید محدودیتهای فناوری از سوی واشنگتن، چین مقررات تازهای برای صادرات محصولات وابسته به عناصر نادر وضع کرد. در برابر تهدید اختلال جدی در اقتصاد آمریکا، ترامپ اجرای برخی محدودیتها را به تعویق انداخت. چین نیز مقررات اکتبر را یک سال عقب انداخت؛ تعلیقی که بیش از هر چیز، نشان داد «سلاح عناصر نادر» همچنان بالای سر آمریکا باقی مانده است.
ترامپ و پایان نظم آمریکایی
دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۴ وعده داده بود سیاست خارجی آمریکا را دگرگون کند و در ۲۰۲۵ نشان داد بر سر وعدهاش ایستاده است. حتی پیش از تحلیف، از تمایل به خرید گرینلند، تبدیل کانادا به ایالت پنجاهویکم و بازپسگیری کانال پاناما سخن گفت. در روز تحلیف، آمریکا را از توافق اقلیمی پاریس و سازمان جهانی بهداشت خارج کرد، پذیرش پناهجویان را محدود ساخت و کارتلهای مواد مخدر را سازمان تروریستی اعلام کرد. در ماههای بعد، آژانس توسعه بینالمللی آمریکا را تعطیل کرد، نظارت بر نهادهای فدرال را کاهش داد و بدنه دولت را کوچکتر کرد. با اعلام «روز آزادی» در دوم آوریل، تعرفههای ۱۰ تا ۵۰ درصدی بر واردات اعمال شد. ترامپ مدعی شد جنگهای خارجی را پایان داده و ناتو را وادار به افزایش هزینههای دفاعی کرده است.
