هفت صبح، رامتین لطیفی| در روزهایی که آمریکاییها سال نو میلادی را با عبارتهایی متفاوت جشن میگیرند، از کریسمس و هانوکا گرفته تا تبریکهای خنثی و غیرمذهبی، نگاهی دوباره به وضعیت دین و ایمان در ایالات متحده، تصویری پیچیده و چندلایه را آشکار میکند. کشوری که اعتمادش به سیاست، سیاستمداران و بسیاری از نهادهای رسمی تضعیف شده و حتی «ایمان به سرمایهداری» نیز در آن ترک برداشته، حالا با پرسشی قدیمی روبهروست: آیا ایمان دینی به عنوان رکن اصلی این کشور هم در حال فروپاشی است؟
ثبات ظاهری ایمان در سالهای پرآشوب
دادههای تازه مرکز پژوهشی «پیو» پاسخی غیرمنتظره میدهد. برخلاف تصور عمومی، شاخصهای اصلی دینداری در آمریکا از سال ۲۰۲۰ تاکنون تغییر چشمگیری نکردهاند. حدود ۷۰ درصد آمریکاییها همچنان خود را وابسته به یک دین مشخص معرفی میکنند؛ عددی که در پنج سال گذشته ثابت مانده است. در همین بازه، میزان حضور در مراسم مذهبی دستکم یک یا دو بار در ماه از ۳۳ درصد به ۳۴ درصد رسیده، سهم کسانی که روزانه دعا میکنند تنها دو واحد درصد کاهش یافته و اهمیت «بسیار زیاد» دین در زندگی مردم نیز افتی جزئی داشته است. به بیان دیگر، نه سقوطی رخ داده و نه جهشی.
ثبات کوتاهمدت، افت بلندمدت
اما این ثبات ظاهری به معنای بازگشت ایمان نیست. پژوهشگران «پیو» تأکید میکنند که این آرامش آماری، پس از چند دهه کاهش مداوم دینداری شکل گرفته است. روندی که از دهههای پایانی قرن بیستم آغاز شد و طی آن، هر نسل جدید نسبت به نسل پیشین، کمتر مذهبی بوده است. به همین دلیل، دادههای پنج سال اخیر بیشتر نشانه «توقف موقت سقوط» هستند تا آغاز یک خیزش تازه.
جوانان؛ نه بیدینتر، نه دیندارتر
یکی از بحثبرانگیزترین ادعاهای رسانهای اخیر، سخن گفتن از « احیای مذهبی جوانان، بهویژه مردان جوان» است. اما آمارهای «پیو» این روایت را تأیید نمیکند. بررسی سه موج بزرگ پیمایشهای این مرکز در سالهای ۲۰۰۷، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۳–۲۰۲۴ نشان میدهد جوانان امروز، در مجموع کممذهبتر از همسنوسالان خود در دو دهه قبلاند. در سال ۲۰۰۷، حدود ۷۴ درصد افراد ۱۸ تا ۲۴ ساله با یک دین مشخص هویت داشتند؛ این رقم در ۲۰۱۴ به ۶۳ درصد و امروز به حدود ۵۶ درصد رسیده است. کاهش همزمان باور به خدا، دعا و تعلق مذهبی نشان میدهد که تغییر، ساختاری و نسلی است، نه مقطعی.
افسانه مردان مذهبیتر
برخی گزارشها مدعیاند که شکاف جنسیتی در دینداری جوانان به نفع مردان تغییر کرده است. دادهها اما روایت دقیقتری ارائه میدهند. در تازهترین پیمایش «پیو»، ۵۷درصد زنان ۱۸ تا ۲۴ ساله و ۵۸ درصد مردان همین گروه سنی گفتهاند به یک دین تعلق دارند؛ اختلافی ناچیز که بیش از آنکه از مذهبیتر شدن مردان خبر دهد، نتیجه کاهش دینداری زنان است. به بیان ساده، شکاف کم شده، اما نه به دلیل بازگشت مردان به دین.
نسل جوان؛ نه بیاعتقاد اما کمتر مذهبی
با این حال، تصویر جوانان آمریکایی را نباید یکدست و سادهسازیشده دید. آمارها نشان میدهد جوانترین گروه بزرگسالان، یعنی ۱۸ تا ۲۲ سالهها، از نظر برخی شاخصها دستکم به اندازه افراد اواسط دهه 20 زندگی مذهبیاند. این موضوع نشان میدهد افت دینداری همیشه خطی و یکنواخت نیست و تحت تأثیر تجربههای زیستی، بحرانها و تحولات اجتماعی دچار نوسان میشود. همزمان، سهم آمریکاییهایی که خود را «فاقد تعلق مذهبی» معرفی میکنند، گروهی که به «هیچکدام» مشهورند، به حدود ۳۰ درصد رسیده است. اما این بیتعلقی همیشه به معنای بیباوری کامل نیست. بسیاری از این افراد همچنان به مفاهیم معنوی، تجربههای شخصی، مراقبه یا نوعی معنویت غیرنهادی باور دارند؛ ایمانی فردی، سیال و خارج از چارچوبهای سنتی.
ایمان و سیاست؛ پیوندی که هنوز گسسته نشده
بررسی دین در آمریکا فقط مطالعه باورهای شخصی نیست؛ پای سیاست هم در میان است. دادهها نشان میدهد افراد بسیار مذهبی همچنان یکی از پایگاههای اصلی محافظهکاران و جمهوریخواهاناند، هرچند این الگو در میان سیاهپوستان و برخی اقلیتهای قومی شکل متفاوتی دارد. از همین رو، هر تغییر نسلی در دینداری، بالقوه میتواند پیامدهای سیاسی گستردهای داشته باشد. آمریکای امروز، نه صحنه یک رستاخیز مذهبی است و نه شاهد فروپاشی کامل ایمان. دینداری در کوتاهمدت ثابت مانده اما در بلندمدت مسیر نزولی خود را حفظ کرده است. نسلهای جدید، کمتر از والدین و پدربزرگها و مادربزرگهایشان به نهادهای مذهبی وابستهاند؛ حتی اگر همچنان در جستوجوی معنا، ایمان و نوعی معنویت شخصی باشند.
