همه چیز درباره تغییرات ناگهانی و مشکوک برنامه به افق فلسطین
روزنامه هفت صبح، احمد رنجبر| «در پارکینگ منفی 2 چه می‌گذرد»؛ این تیتر یک جلد روزنامه هفت‌صبح در تاریخ 9 آبان است. آن گزارش اختصاص داشت به برنامه جریان‌ساز «به افق فلسطین» که کاشف به‌عمل آمده بود سازمان اوج پشت آن قرار دارد. موفقیت برنامه یک مسئله بود و اینکه تیم سازنده با حداقل امکانات اتفاقی خاص رقم زده‌اند مسئله‌ای مهم‌تر. چند روز پیش‌تر همزمان با پخش اولین قسمت برنامه، هفت‌صبح تحلیلی منتشر و «به افق فلسطین» را اعاده حیثیت تلویزیون در ماجرای جنگ غزه تعبیر کرد.
روز شنبه اما خبر عجیبی رسانه‌ای شد: «تغییر تیم سازنده به افق فلسطین و حذف سازمان اوج». حالا مشخص می‌شود چه اختلاف ریشه‌داری در جبهه خودی حاکم است. اتفاق اخیر سر فصل تدوین پرونده‌ای شده که نیمی از آن مرور ماجراهای رخ داده برای «به افق فلسطین» است. آیا گروه جدید یا بهتر است بگوییم سیاست‌گذاری تازه تلویزیون اجازه تداوم جریان‌سازی به این برنامه می‌دهد؟ نیم دیگر پرونده بازخوانی سرنوشت برنامه‌های مشابه است.
پیش از آن بخشی از روایت رئیس صداوسیما را بخوانید که به تسنیم گفته است:«دوستان در حال بررسی‌اند توضیحات بیشتری بدهند، اما ما استقبال می‌کنیم از هرگونه خلاقیت، نوآوری و برنامه‌هایی که با هدف تبیین دقیق و روشن به‌روزشده آرمان‌های انقلاب اسلامی و در رأس آنها یکی از مهمترین‌های آن که فلسطین باشد روی آنتن بیاید و ما استقبال کنیم.»
چرا آمد/ برای جبران کاهلی سیما
ماجرا چه بود: جنگ غزه مهم‌ترین اتفاق جهانی است. روزی که نزاع میان فلسطین و اسرائیل بالا گرفت، تلویزیون سردرگم بود! برنامه‌های شبکه‌ها به شکل عادی ادامه داشتند و حتی شبکه خبر کار اطلاع‌رسانی را آن‌طور که باید انجام نمی‌داد. عجیب‌تر آنکه در یک برنامه تلویزیونی کارشناسی حضور داشت که تحلیل او ضد مسئله فلسطین بود! این میزان کاهلی صدای اعتراض رسانه‌ها را بلند کرد. مثلا فرهیختگان نوشت:
«اساسا تلویزیون ایران در جریان این رویداد مهم، هیچ تولید محتوایی انجام نداد؛ چه خبری و چه تحلیلی و خودش در جایگاه انعکاس دست دوم اخبار و تحلیل‌ها قرار گرفت. از آنجایی که قطر مدت‌هاست حامی مالی فلسطین و به‌طور خاص باریکه غزه است، انگیزه شبکه الجزیره از این پوشش قوی را به‌راحتی می‌شود درک کرد اما همین انگیزه به‌طور طبیعی می‌بایست در صدا‌و‌سیمای جمهوری اسلامی هم وجود داشته باشد.»
چه اتفاقی رقم خورد: در چنین شرایطی برنامه «به افق فلسطین» حدود یک ماه پیش سر از شبکه افق در آورد؛ آن هم بدون اطلاع‌رسانی قبلی. المیرا شریفی‌مقدم در قسمت اول در تشریح ماموریت برنامه گفت:«این برنامه‌ای است برای پاسخ به ناگفته‌ها» و اینگونه به شکل تلویحی رویه تلویزیون مورد نقد قرار گرفت. شروع توفانی بود اما بیم آن می‌رفت که در ادامه ابتر شود. با این حال برنامه جای خود را باز و بازتر کرد.
چطور بود / جمع کاربلدها
ماجرا چه بود: در روزهای ابتدایی کسی نمی‌دانست «به افق فلسطین» چه خاستگاهی دارد. کمی که گذشت سازمان هنری رسانه‌ای اوج به‌عنوان متولی این برنامه معرفی شد. در ادامه نوبت به رونمایی غیر‌رسمی از عوامل رسید: محمدرضا شهیدی‌فرد مغز متفکر برنامه بود؛ کسی که در مقام مجری، تهیه‌کننده و برنامه‌ساز صاحب تجربه‌ای ارزشمند و کارنامه‌ای درخشان است. مهدی عرفاتی هم از چهره‌های با‌سابقه رسانه‌ای محسوب می‌شود که سردبیری «به افق فلسطین» را برعهده داشت. محمدرضا رضائیان کارگردان برنامه بود که او نیز تجربه همکاری با محصولات موفق زیادی را در کارنامه دارد.
جلوی دوربین المیرا شریفی‌مقدم حضور داشت که مدتی است معاونت سیاسی را کنار گذاشته و در شبکه دو مشغول شده است. او کنار سید‌حسین حسینی قرار گرفت و این ترکیب از همان ابتدا نتیجه خوب خود را نشان داد.
چه اتفاقی رقم خورد: همراهان هفت‌صبح خاطرشان هست که بلافاصله پس از پخش «به افق فلسطین» تحلیلی نوشتیم و از آن به‌عنوان یک اتفاق خوب یاد کردیم. ساختار استاندارد برنامه و نیز محتوای متفاوت آن خبر از یک اتاق فکر کاربلد می‌داد. در ادامه نیز کیفیت «به افق فلسطین» حفظ شد؛ با حضور مهمان‌هایی از طیف‌های مختلف، ارتباط زنده تصویری با خبرنگاران در دل بحران و تاکید بر اقناع مخاطب در باب فلسطین.
چگونه پیش رفت / فرصتی برای ممنوع‌ها
ماجرا چه بود: این‌هم از عجایب تلویزیون است که فقط در مواقع خاص فرصت را در اختیار «همه» قرار می‌دهد. اشاره درست را محمد قوچانی در همان قسمت اول داشت که از سر دلسوزی رویه تلویزیون را نقد کرد و در عین حال امیدوار بود شبکه‌های سیما به‌طور مستمر میزبان نماینده طیف‌های مختلف فکری و سیاسی باشند. علاوه‌بر برنامه اصلی، دو برنامه دیگر هم در باکس‌های دیگر شبکه افق پخش شدند که یکی اختصاص به بررسی مستندهای ساخته شده با موضوع فلسطین داشت و دیگری از منظر رسانه‌ای ماجرا را واکاوی می‌کرد.
چه اتفاقی رقم خورد: واقعیت این است که تحول تلویزیون محقق نمی‌شود مگر با ایجاد چند‌صدایی. «به افق فلسطین» نمونه تازه این اتفاق بود که همزمان پذیرای محمد قوچانی شد و حسین شریعتمداری. کسانی که مدت‌های زیادی است در تلویزیون جایی ندارند هم به برنامه آمدند، مثل سید‌محمد‌علی ابطحی، آذری جهرمی و… ترکیب مهمان‌ها متنوع‌تر بود: علی ربیعی، علی لاریجانی، سعید لیلاز، علی مطهری، احمد مسجدجامعی، علی‌اکبر رائفی‌پور، علی‌اکبر صالحی، محسن رضایی، منوچهر متکی، وحید یامین‌پور، حتی خود پیمان جبلی و… . علاوه بر آنها کارشناسان سیاسی و چهره‌های فرهنگی هم سهم داشتند؛ مثل منوچهر محمدی، ابوالقاسم طالبی، صفار هرندی، محمود کریمی و…
چرا تغییر کرد / پس‌لرزه جهرمی؟
ماجرا چه بود: روایت متقنی از چرایی تغییر تیم «به افق فلسطین» و به‌عبارت بهتر حذف سازمان اوج رسانه‌ای نشده است. با این حال کانال خبری چندثانیه نوشت: «حضور آذری‌جهرمی وزیر سابق ارتباطات برای تیم سازنده برنامه به افق فلسطین دردسرساز شد.» او در این برنامه کنایه‌ای به فیلترینگ زد که بازتابی گسترده در رسانه‌های داخلی و خارجی داشت. کانال روزپلاس هم خبر داد: «محمدجواد ظریف مهمان روز شنبه این برنامه بود که ناگهان حضور وی نیز منتفی شد.» براساس تجربه می‌توان حدس زد تلویزیون تاب یک گروه موفق را نداشته و خواسته است سکان را خود در اختیار بگیرد! سخت‌گیری‌ها درباره مهمان و جلوگیری از حضور ظریف روی آنتن زنده آدرس مهمی است.
چه اتفاقی رقم خورد: عصر روز شنبه ابتدا فرهیختگان خبر تعویض گروه سازنده را منتشر کرد: «برنامه «به افق فلسطین» که از روزهای ابتدایی جنگ اخیر روی آنتن شبکه افق می‌رود و توانسته بود با ادبیات و نگاهی جدید مخاطبان زیادی جذب کند، به یکباره دچار شوک شد.» مهدی عرفاتی سردبیر برنامه نیز نوشت: «شبکه افق تصمیم گرفت برنامه «به افق فلسطین» از شنبه ۲۰ آبان‌ماه با گروه دیگری ادامه پیدا کند. تیم طراح و تهیه برنامه در سازمان اوج به این تصمیم احترام می‌گذارد.» پس از آن مهرداد معظمی مدیر روابط عمومی سازمان هنری رسانه‌ای اوج همین متن را در توئیتر شخصی خودش منتشر کرد.
واکنش‌هایی که داشت / سیما سیبل شد
ماجرا چه بود: چیزی نگذشت که رسانه‌ها از طیف‌های مختلف علیه تلویزیون هم‌صدا شدند. مثلا تسنیم اشاره کرد: «به‌‌رغم موفقیت این برنامه و بازخوردهای مثبتی که نسبت به آن وجود داشت، امروز خبر رسید که مسئولان شبکه افق با عوامل این برنامه خداحافظی و اعلام کرده‌اند که خودشان این مسئله را با تیم دیگری پیگیری می‌کنند!» اعتماد این اتفاق را «بدعت جدید صداوسیما» دانست و فرارو نوشت: «این‌بار هم کنترل دست جبلی نبود!»
چهره‌های مختلف نیز در قالب توئیت به این اتفاق واکنش نشان دادند که برخی را مرور می‌کنیم. محمدعلی ابطحی: «باز هم معلوم شد که مملکت به‌صورت خالص مال آن‌جور حزب‌اللهی‌هاست که خانمه می‌گفت.» سید‌محمود رضوی: «این غم بزرگی است که بگویند؛ شبکه وابسته به یک نهاد انقلابی، سازمان برنامه‌ساز همان نهاد را تحمل نکرد!» محمدجواد آذری‌جهرمی: «ظاهرا موج خالص‌سازی به ساحلِ خالص‌ترین شبکه صداوسیما هم رسید!»
چه اتفاقی رقم خورد: علاوه بر موضع رئیس صداوسیما که در ابتدای گزارش به آن اشاره شد، مهم‌ترین واکنش را روابط عمومی شبکه افق داشت: «تغییر ناخواسته تیم تولید برخلاف میل سازمان و شبکه افق بوده و به آن احترام می‌گذارد.» توضیحات تکمیلی هم فاقد شفاف‌سازی است. تازه، این ایراد به افق و تلویزیون وارد است که چرا نتوانسته یک تیم موفق را نگه دارد.
ادامه تک و پاتک / پاسخ شفاف و پرنکته
ماجرا چه بود: در حال تکمیل پرونده بودیم که وسط حساسیت بازی پرسپولیس و سپاهان، روابط عمومی تیم سازنده «به افق فلسطین» پاسخ جوابیه شبکه افق را داد. این بخش را هم بخوانید؛ نیاز به توضیح بیشتر ندارد و اصل ماجرا را شفاف می‌کند.
چه اتفاقی رقم خورد: پاسخ این است: بیانیه صداوسیما و مشخصا ادعای شبکه افق که مدعی شده تیم سازنده برنامه «به افق فلسطین» خودشان تولید را کنار گذاشتند و از ادامه برنامه انصراف دادند واقعیت ندارد.این بیانیه نادرست است و مطالب غیرواقع زیادی در آن گنجانده شده است. ما به هیچ وجه خودمان از ادامه ساخت برنامه انصراف ندادیم و به ما گفتند که باید برنامه را تحویل دهیم و کنار بکشیم. در واقع برنامه را از دست ما خارج کردند.
سازمان اوج و شبکه افق از هم جدا نیستند و هر دو به یک مجموعه تعلق دارند. از بالا به شبکه افق گفتند برنامه باید از دست تیم سازنده فعلی خارج شود و مدیر فعلی شبکه افق آن را مدیریت کند. شبکه افق هم گفت ما باید این شرایط را بپذیریم. ولی ما قبول نکردیم و گفتیم نمی‌توانیم تحت مدیریت این فرد کار کنیم. به‌خاطر همین هم تیم سازنده برنامه تغییر کرد. صدور دستور تغییر تیم سازنده «به افق فلسطین» علل مختلفی دارد که یکی از آنها دعوت مهمانان زیادی توسط این برنامه است که شاید موافق و در راستای سیاست‌های شبکه افق و سازمان اوج نبودند.
برنامه فوتبالی / حذف نود
ماجرا چه بود: سال 97 فصل جدید «نود» با کم‌رمقی کلید خورد. کمی بعد مشخص شد عادل فردوسی‌پور کاری سخت دارد و از همه طرف زیر فشار است. نتیجه آنکه دوئل او و مدیران ادامه یافت و در نهایت برنامه پس از دو دهه موفقیت تعطیل شد. فردوسی‌پور چندی پیش ماجرا را اینگونه شرح داد: «من شنبه ۲۴ اسفند دفاعیه دکترا را انجام دادم و خوشحال و خندان رفتم تا برنامه آخر سال را روی آنتن ببرم. مهمان برنامه آخر سال ما مهران مدیری بود و هفته قبل آن هم جشنواره برنامه‌های سیما بود که یک بخش نظرخواهی مردمی بود و نود با اختلاف زیاد اول شد.
بخش رای مدیران رده‌بالای سازمان هم بین تمام برنامه‌ها نود را انتخاب کردند و من دو جایزه گرفتم که آنجا یک نطق انتقادی هم داشتم. به من گفتند که یک روز بعد به ساختمان شبکه بروم. روز یکشنبه به شبکه سه رفتم و جلسه گذاشتیم. همان جا گفتند نود تعطیل شده و فردا برنامه نداری. گفتم خب حداقل بگذارید من خداحافظی کنم که گفتند نه. به مهران مدیری زنگ زدم و گفتم اینطوری شده است.»
چه اتفاقی رقم خورد: «فوتبال برتر» جای «نود» را گرفت. برنامه محمد‌حسین میثاقی به مرور جان گرفت اما چه حیف که با «نود» مقایسه می‌شود. تلویزیون همزمان دو مجری خوب خود را از دست داد: فردوسی‌پور و میثاقی.
برنامه سینمایی / تغییرات هفت
ماجرا چه بود: در مرور تولد «هفت» یادآوری آنچه وب‌سایت آن منتشر کرد خالی از لطف نیست: «پیشنهاد ساخت برنامه‌ای انتقادی که به مسائل روز سینمای ایران بپردازد، سال ۸۶ در جلسه‌ای که اولین دیدار فریدون جیرانی و علی‌اصغر پورمحمدی مدیریت شبکه سوم سیما بود از سوی جیرانی مطرح شد… . سرانجام علی‌اصغر پورمحمدی مدیر شبکه سوم سیما اردیبهشت ۸۹ آقای عزت‌الله ضرغامی (رئیس صدا و سیما) را راضی کرد و با مسئولیت شخصی، هفت را روی آنتن فرستاد تا طلسم یک برنامه زنده سینمایی پس از سال‌ها برای اهالی سینما بشکند.» استفاده از جذابیت‌های سینما در کنار مسائل تخصصی، « هفت» را تبدیل به برندی قابل اعتنا کرد و نامش در میان علاقه‌مندان سینما فراگیر شد.
چه اتفاقی رقم خورد: «هفت» در اوج بود اما مدیران سیما تصمیم به تعویض فریدون جیرانی و همکارانش گرفتند. در دوره‌های مختلف، اجرا به محمود گبرلو، رضا رشیدپور، بهروز افخمی و محمد‌حسین لطیفی سپرده شد. به گواه نظر کارشناسان، «هفت» لطیفی ضعیف‌ترین آن بود تا جایی که نه از جذابیت سینما بهره می‌برد و نه محل حضور چهره‌های موثر بود. تنها بخش قابل توجه برنامه به میز نقد آن با اجرای مسعود فراستی برمی‌گشت. سال پیش برنامه سینمایی «هفت» از شبکه سه به شبکه نمایش منتقل شد؛ با اجرای افخمی. پس از جشنواره فجر اما بار دیگر برنامه تعطیل شد!
برنامه کتاب / حذف کتاب باز
ماجرا چه بود: کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد یک برنامه با موضوع کتاب بتواند محبوب شود. این اتفاق اما با «کتاب باز» رقم خورد. همه چیز عادی بود تا اینکه عید فطر سال 1400 آخرین قسمت از فصل پنجم برنامه پخش شد. ابتدای سال 1401 خبر رسید «کتاب باز» اجازه تداوم پخش با اجرای سروش صحت را از دست داده است. خیلی‌ها واکنش نشان دادند و اعتراض خود را علنی کردند. مسئولان سیما هم سهمی از واکنش داشتند اما حرف‌های‌شان متناقض بود و درنهایت معلوم شد مشکل اصلی‌شان خود صحت است! نام‌هایی به عنوان جایگزین سروش صحت به میان آمد اما خودشان تکذیب کردند و او را بهترین گزینه برای اجرا دانستند. خلاصه اینکه درخواست‌ها راه به جایی نبرد و دیگر خبری از صحت و برنامه‌اش نشد.
چه اتفاقی رقم خورد: شبکه نسیم «دیدی نو» با اجرای شهرام شکیبا را جایگزین کرد که برنامه‌ای ناموفق بود و پخشش ادامه نیافت. صحت مصاحبه‌ای انجام نداد تا اینکه چند وقت پیش به پرسش خبرنگار فرهیختگان اینطور جواب داد:«هیچ وقت هیچ کس به من چیزی نگفت. کتاب‌باز محبوب‌ترین کاری بوده که انجام داده‌ام و جنس دیگری برایم داشته و دارد. خیلی زیاد دوستش داشته‌ام و روی من و عقایدم بسیار تاثیر داشته و وقتی چنین برنامه‌ای که مورد اقبال فراوانی قرار می‌گیرد، بدون توضیح قطع می‌شود، به نظرم به پیگیری نیاز ندارد!»
مورد ویژه / بلاتکلیفی عصر جدید و خندوانه
ماجرا چه بود: هیچگاه خبر تعطیلی «عصر جدید» و «خندوانه» به شکل رسمی اعلام نشد. نشانه‌ها اما می‌گفت سازندگان این دو برنامه با اما و اگر مواجه هستند. مثلا در واپسین قسمت‌های فصل آخر «عصر جدید»، آیتمی روی آنتن رفت که در آن احسان علیخانی به برخی پرسش‌های داوران جواب می‌داد. یکی از سوالات درباره ادامه برنامه بود که پاسخ مجری ذهن‌ها را به سمت عدم اجازه مدیران ارشد سیما مبنی بر تداوم عصر جدید برد. در حالی که به‌نظر می‌رسید همکاری مجدد علیخانی در ویژه برنامه‌های یلدا و سال تحویل از سر گرفته شود، چنین نشد.
نیمه اول سال گذشته و در حالی که پخش «خندوانه» ادامه داشت، شایعه‌ای مبنی بر حذف برخی چهره‌ها از جمله رامبد جوان به گوش رسید. شایعه وقتی قوت گرفت که مدیر شبکه نسیم از توقف خندوانه برای اعمال تغییرات اساسی خبر داد.
چه اتفاقی رقم خورد: چند ماه پس از پایان «عصر جدید» و «خندوانه» محسن برمهانی معاون سیما مصاحبه‌ای با خبرگزاری مهر انجام داد و تعطیلی این دو برنامه توسط تلویزیون را تکذیب کرد. یک نکته مهم را نباید اما از یاد برد؛ اینکه هنوز هر دو برنامه روی آنتن بودند که مدیران درباره آینده آنها در رسانه‌ها مصاحبه می‌کردند. آیا این صحبت‌ها نشانه‌هایی روشن از سنگ‌اندازی برای دو برند محبوب تلویزیون نیستند؟
