آیا اف-۱۶ می‌تواند در نبرد اوکراین موثر باشد؟
روزنامه هفت صبح، علی غفوری| هفته گذشته ادعای عجیبی از سوی وزارت دفاع اوکراین مطرح شد مبنی بر اینکه «این کشور در صورت دستیابی به 48 فروند اف16 می‌تواند با بیرون راندن روس‌ها به مرزهای 1991 بازگردد.» این درحالی‌ست که حتما نظامیان اوکراینی می‌دانند در چنین جنگ بزرگ و پیچیده‌ای کاری از دست 3 اسکادران جنگنده نسل 4 برنمی‌آید و ممکن است تنها بر تلفات جبهه روس‌ها بیفزاید. سخنان «مارک میلی» رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در جمع خبرنگاران نیز تایید‌کننده همین نکته است.
وی که یک افسر با‌سابقه و دارای تجربیات عملی جنگی است به‌خوبی این موضوع را تبیین کرد که هدف اعلام شده توسط وزارت دفاع اوکراین شامل زمین‌هایی است که بیش از 200هزار سرباز روس در آن مستقر هستند. وی به‌خوبی می‌داند که خشمگین کردن روس‌ها بیش از این می‌تواند منجر به تغییر سطح نبرد شود، بنابراین محتاطانه اعلام کرد که ارتش آمریکا ترجیح می‌دهد فعلا توان پدافندی اوکراین را تقویت کند.
اما آیا اف16 آنقدرها که گفته می‌شود می‌تواند در نبرد اوکراین موثر باشد؟ واقعیت این است که اف16 موسوم به فالکن یا همان شاهین، جنگنده‌ای قدرتمند، ضربتی و چالاک است که در 4دهه تاریخ عملیاتی خود، افتخارات زیادی کسب کرده اما ورود آن به جنگ اوکراین با سوالات زیادی همراه است که پس از معرفی مختصر این جنگنده به آن پاسخ می‌دهیم.
جانشین فانتوم و تایگر
در سال‌های پر‌تلاطم دهه 60 میلادی و نیمه اول دهه 70 جنگ ویتنام، جنگ‌های اعراب و اسرائیل، سایر جنگ‌های آسیا و آفریقا صحنه نبرد بین هواگردهای آمریکایی به‌ویژه اف4 و اف5 با هواگردهای روسی بود. در بیشتر این جنگ‌ها، دو جنگنده مذکور، یک‌تنه بار نبردها را برای متحدان آمریکا و خود این کشور بر دوش می‌کشیدند. اف5 موسوم به تایگر و اف4 موسوم به فانتوم دو هواپیمایی که هزاران فروند از آنها ساخته شد و ده‌ها کشور از‌جمله ایران (پیش از انقلاب ایران 400 فروند از این دو نوع هواپیما از آمریکا خرید) مشتری آنها شدند.
اما با ورود نسل جدیدی از جنگنده‌های روسی از‌جمله میگ‌های 23 و 25 و سوخوهای جدید و طراحی میگ‌های 29 و سوخو 27، آمریکا و اروپا نیز به‌دنبال نوسازی ناوگان جنگی خود رفتند. به هر تقدیر 3 هواپیمای اف15، اف16 و اف18 تا 4 دهه سلطان بلامنازع آسمان‌ها شدند و در این میان اف16 معروف‌تر و پرفروش‌تر از بقیه شد. اما چرا؟ اف16 مانند فانتوم یک جنگنده همه‌کاره است. هم قادر به درگیری در نبرد هوایی و هم بمب‌افکنی مناسب است، مضافا آنکه جثه کوچک آن برای گریز از مهلکه عالی است.
مانورهای عجیب این جنگنده به‌اندازه‌ای موثر است که جنگنده‌های ریز و درشت غرب و شرق در برابر آن قادر به واکنش موثر نیستند و تنها ممکن است به مدد توان راداری و یا موشک‌های مناسب بتوانند آن را شکست دهند.این محصول جنرال داینامیکس آمریکا اولین پرواز خود را در 1974 انجام داد و درحالی‌که بیشتر طرح‌های مشابه آن هنوز در مرحله پروازهای اولیه بودند در 1978 تحویل نیروی هوایی آمریکا شد. ایران نیز در سال 1977 پیش‌پرداخت 160 اف16 را به جنرال داینامیکس داد و برنامه گسترده‌ای برای مونتاژ آن در ایران در نظر گرفت.
اف۱۶ به‌عنوان یک جنگنده سبک و ساده و ارزان برای نیروی هوایی آمریکا طراحی شده که بتوان شمار بسیاری از آن را در اختیار داشته و از این طریق برتری هوایی به‌دست آورد. تا امروز بیش از ۴۵۰۰ فروند از این هواپیما تولید شده و واپسین خریدار آن نیز عراق است که ۱۸ فروند اف۱۶ سفارش داده است. برخی اعضای ناتو، مصر، اندونزی، اسرائیل، اردن، مراکش و 5کشور دیگر خاورمیانه و تعدادی کشور از شرق آسیا مشتری اف16 هستند.
اف16 با حدود 15 متر طول و پهنای بال حدود 10 متر و ارتفاع 9/4متر با 12تن وزن می‌تواند حدود 8تن مهمات حمل کند که نسبت وزن به مهمات قابل حمل آن بسیار مناسب است. این جنگنده در بهترین حالت قادر است به 2ماخ سرعت رسیده و با مخزن سوخت اضافی به هدفی در 4200کیلومتری برسد. اف16 قادر است طیف وسیعی از مهمات را حمل کند. به‌جز توپ ولکن 20 میلیمتری، انواع موشک‌های سایدوایندر، اسپارو، امرام 120، ماوریک، موشک‌های لیزری، موشک‌های ضدکشتی، بمب‌های سقوط آزاد و بمب‌های ضد‌زره از جمله تجهیزات این هواپیما‌ست. تقریبا سلاحی در زرادخانه غرب نیست که به اف16 وصل نشود.
سوابق جنگی
از 1981 به‌بعد اف16 یک پای تمامی جنگ‌ها به‌جز جنگ ایران و عراق بوده است. حمله اسرائیل به نیروگاه اتمی عراق در 1981، جنگ اسرائیل و سوریه در 1982، جنگ‌های آمریکا با کشورهای آمریکای لاتین، جنگ‌های محدود ترکیه و یونان، جنگ‌های آمریکا و عراق، جنگ ناتو با لیبی و صربستان و… در تمامی این جنگ‌ها اف16 فالکون خوب درخشیده است.
اولین تولیدات اف16 از نوع آ و بی، بیشتر تحویل نیروی هوایی آمریکا و ناتو شد اما بلافاصله مدل‌های سی و دی وارد شده و مدل‌های قبلی هم به‌سرعت نوسازی شدند. مدل‌های ای و اف و از 2016 به‌بعد مدل وایپر و یا اف16های اسرائیلی با عنوان (I) همگی مجهز به رادارها و موشک‌های بهتر شده و به‌نوعی از نسل 4+ شدند.
بهترین ویژگی اف16 را شاید بتوان در ارزان‌تر بودن آن نسبت به سایر جنگنده‌های پیشرفته و تعمیر و نگهداری ساده آن دانست. بخش تعمیر و نگهداری ارتش اسرائیل که به مقتصد بودن و استفاده بهینه معروف است توانسته 42 سال از این جنگنده به‌خوبی مراقبت کند و نسبت به سایر جنگنده‌ها، بیشترین سطح آمادگی مربوط به اسکادران‌های اف16 را داراست. همین آمادگی سبب شده تا قبل از ورود اف35، اسرائیل بیشتر حملات خود به کشورهای همسایه‌اش را با اف16 انجام دهد. تخمین زده می‌شود با گذشت 43 سال هنوز 2300 اف16 در جهان فعال هستند. بیشتر اف16های کنار گذاشته شده به شکل ذخیره توسط نیروی هوایی آمریکا ذخیره گذاشته شده‌اند.
جنگ اوکراین
غرب تا‌کنون بیش از 100 میلیارد دلار کمک مستقیم به اوکراین کرده و نتیجه این کمک‌ها توقف ارتش روسیه بوده است اما هدف زلنسکی بازپس‌گیری مناطق اشغالی از‌جمله کریمه است. چنین هدف بزرگی در حالی‌که بیش از 200هزار سرباز روس در سنگرها یا تانک‌ها پناه گرفته‌اند و هزاران سایت موشکی و توپ پدافند از آنها مراقبت می‌کند، به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. مضافا اینکه آن‌گونه که رئیس ستاد مشترک آمریکا می‌گوید روسیه 1000فروند جنگنده مدرن در اختیار دارد که اف16ها قادر به مقابله با آنها نیستند.
اوکراین تعدادی سوخو27 و میگ 29 در اختیار دارد که اندکی عقب‌تر از اف16 هستند. روس‌ها در مقابل صدها جنگنده پیشرفته میگ 31، سوخو34، سوخو35 و سوخو24 دارند که می‌توانند از فاصله‌های دور به سمت مواضع اوکراین شلیک کنند و حتی وارد برد موشکی اف16های احتمالی نشوند.
جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا و متحدان اروپایی آمریکا آمادگی خود را برای ارسال جنگنده‌های اف16 اعلام کرده‌اند حال آنکه نظامیان ارشد آمریکایی با ارسال صدها فروند اف16 به اوکراین موافق نیستند و تنها در ابعادی کوچک حاضر به ارسال اف16 به این کشور هستند.
مارک شاسیلان، مشاور دفاعی به یورونیوز گفته است: پیش‌بینی می‌شود هواپیماهایی در اختیار اوکراین قرار بگیرند که در واقع نسخه‌های قدیمی‌تر اف۱۶ باشند و نه مدرن‌ترین نوع آن. به اعتقاد کارشناسان خارجی، تنها دریافت این هواپیماها کافی نیست باید تجهیزات مرتبط زیادی در اختیار اوکراین قرار بگیرد و هم در کنار آموزش خلبانان، پرسنل زمینی زیادی آموزش ببینند و هیچ تضمینی وجود ندارد که همه این کارها به‌موقع انجام شود.
نقش هواپیماها در جنگ روسیه و اوکراین
به اعتقاد کارشناسان، جنگ اوکراین با این سلاح‌ها تغییر مسیر جدی نمی‌دهد چرا‌که روسیه هنوز از بخش اعظم سلاح‌های خود استفاده نکرده درحالی‌که اوکراین مدام در حال دریافت بهترین سلاح‌هاست و از آنها بلافاصله هم استفاده می‌کند. برای چنین حالتی از نبرد، اگر آمریکا و ناتو به اوکراین صدها هواپیمای جنگنده و بمب‌افکن ضربتی ارسال کنند بازهم این اتفاق سبب شکست مطلق روسیه نخواهد شد به چند دلیل.
ابتدا اینکه این جنگنده‌ها حق ورود به خاک روسیه را (به دلیل ترس اروپا از اقدام متقابل روسیه) نخواهند داشت، بنابراین مهمترین وظیفه یک نیروی هوایی که عبارت است از نابودسازی پایگاه‌های هوایی دولت مهاجم و از بین بردن کارخانه‌ها و صنایع نظامی تحقق نخواهد یافت. دوم آنکه اوکراین با کمبود خلبان زبده روبه‌روست و تربیت خلبان ورزیده و با تجربه بین 4تا 10سال طول می‌کشد. سوم آنکه هزینه نگهداری هواپیماها بسیار زیاد است.
حتی عملیاتی کردن جنگنده‌ای مانند اف16 به یک زنجیره بزرگ از نفرات فنی، قطعات یدکی، سرمایه، دپوهای مهمات، میلیاردها دلار سلاح پیشرفته، زمان و باند پرواز نیاز دارد که همگی اهدافی بزرگ و آسان برای موشک‌های کروز روسی و یا پهپادها هستند و در انتها مهمترین نکته آن است که زمین نبرد در اوکراین به‌شدت برای جنگنده‌های دو طرف خطرناک است و حمله به اهداف ارزان و پراکنده برای هواپیماهای گران‌قیمت اصولا توجیه ندارد.
البته روس‌ها نیز به دلیل وجود شبکه پدافندی قدرتمند اوکراین قادر به حمله هوایی عمقی به خاک اوکراین نیست و بیشتر در این نبرد به موشک‌های کروز زمین‌پرتاب و یا هوا‌پرتاب و پهپاد انتحاری متکی است. به‌نظر می‌رسد زلنسکی با پا فشاری بر دریافت جنگنده‌های پیشرفته غربی بیشتر به‌دنبال یک بازی سیاسی و روانی است تا به مرور پای غرب را به‌طور مستقیم به جنگ با روسیه بکشاند. او به‌خوبی می‌داند که به تنهایی قادر به بیرون کردن روسیه از تمامی مناطق تصرفی نیست و در این نبرد بزرگ اف16، تنها مهره‌ای جدید در صفحه شطرنج است که از آن نباید انتظاری خارج از قاعده داشت.
