۵۰روایت از دهه۶۰؛ دوپینگ برای سینماگران زن
روزنامه هفت صبح، آرش خوشخو | دهه شصت به‌نظر نمی‌رسید دهه‌ای مناسب برای جلوه و ظهور استعدادهای زنانه باشد. در عرصه بازیگری سوسن تسلیمی بعد از شش فیلم قابل‌توجه ایران را به مقصد سوئد ترک کرد و وزارت ارشاد مواظب بود که محبوبیت افسانه بایگان پس از سربداران و فیلم پرفروش بگذار زندگی کنم خیلی گسترده نشود. فریماه فرجامی و گلچهره سجادیه و فاطمه معتمد‌آریا به‌رغم هنرمندی‌شان در فیلم‌هایی چهره شده بودند که سکان فیلم و درام در دست بازیگران مرد بود.
در این میان در یکی از سخت‌ترین حرفه‌های مربوط به سینما، زنان شروع به درخشیدن کردند. زنان کارگردان. در سال‌های قبل از انقلاب تنها موردی که یک فیلمساز زن داشتیم، مربوط به سال 1335 و فیلمی از مرحوم شهلا ریاحی بود با نام مرجان (یادمان باشد همسر ایشان اسماعیل ریاحی خودشان کارگردان باتجربه‌ای بودند) و در دهه‌های چهل و پنجاه هیچ سینماگر زنی در صنعت سینمای ایران ندرخشید. البته اگر فیلم کوتاه و مستند خانه سیاه است ساخته تحسین‌شده فروغ فرخزاد را استثنا بدانیم.
فیلمی که با هدایت و راهبری ابراهیم گلستان ساخته شده بود و دور از فضای حرفه‌ای سینمای ایران بود. در سال 1365 پوران درخشنده با فیلم رابطه اولین سینماگر زن در بازار حرفه‌ای سینمای ایران بود. خب کلمه بازار کمی برای این فیلم تجربی و کم‌هزینه درباره کودکان ناشنوا نامفهوم است. درخشنده در سال‌های 55 تا 57 چند فیلم مستند برای رادیو و تلویزیون ایران ساخته بود و با حمایت فارابی توانست عنوان اولین سینماگر زن پس از انقلاب را از آن خود کند.
فیلم بعدی او یعنی پرنده کوچک خوشبختی با فشار رسانه‌ای از سوی فارابی، تا نامزدی دریافت سیمرغ بلورین بهترین کارگرداني هم پیش رفت. در همین جشنواره و در بازتاب حمایتی که از فیلم رابطه اولین کار درخشنده شده بود، دومین سینماگر زن هم پای به عرصه سینمای حرفه‌ای گذاشت. رخشان بنی‌اعتماد هم سابقه مستند‌سازی برای تلویزیون داشت و هم همسر جهانگیر کوثری گزارشگر و مجری ورزشی بود.
او از سال 66 تا 68 هرسال یک فیلم کمدی اجتماعی به سبک کمدی‌های انتقادی ایتالیایی ساخت. خارج از محدوده، زرد قناری و پول خارجی.اینجا هم مثل هر دو فیلم خانم درخشنده، فارابی و منابع مالی دولتی برای حمایت از حضور سینماگران زن به‌عنوان کامل‌کننده ویترین مهندسی شده سینمای پس از انقلاب، راه را برای ادامه فیلمسازی آنان هموار ساخته بود.
خارج از محدوده و زرد قناری در نهایت فیلم‌های تلویزیونی بی‌ضرری بودند اما فرصتی ایده‌آل برای خانم بنی‌اعتماد بودند تا به‌عنوان یک سینماگر، تجربه‌های شخصی و نسبتا پرهزینه‌ای را به انجام برسانند. حضور بازیگران مطرحی مثل مهدی هاشمی، علی نصیریان، محمدعلی کشاورز، گلاب آدینه و… در این فیلم‌ها نشان مي‌دهد که بنیه مالی مناسبی در اختیار گروه تهیه‌کننده بوده. جالب این‌که پرنده کوچک خوشبختی در سال 1367 دو میلیون و پانصد هزار تماشاگر را به سمت خود جلب کرد.
حالا که این فیلم را می‌بینیم حیرت می‌کنیم که چگونه این تعداد تماشاگر به ملاقات این فیلم رفته‌اند. همین حالا در سال 1402 مثلا فیلم ملاقات خصوصی با حضور هوتن شکیبا و پریناز ایزدیار دویست و پنجاه هزار نفر تماشاگر داشته است! یا فیلم زرد قناری و خارج از محدوده به‌طور میانگین یک میلیون و صدهزار نفر تماشاگر داشته‌اند.
در سال 1368 سومین ضلع این مثلث هم وارد کارزار شد. تهمینه میلانی که دستیار مسعود کیمیایی بود و معماری خوانده بود با فیلم ملودرام اشک‌برانگیز بچه‌های طلاق وارد این ویترین شد و جالب این‌که این فیلم هم بالای یک میلیون نفر تماشاگر را به‌همراه خود آورد. شش فیلمی که در دهه شصت از سوی این سه سینماگر زن ساخته شدند هیچ‌کدام در نگاه امروز فیلم‌های موفقی محسوب نمی‌شوند. در واقع آثاری بودند که با تسهیلات و بودجه دولتی ساخته مي‌شدند و حالا دیدار دوباره‌شان کار شاقی است.
پوران درخشنده اولین فیلم خود را در 35 سالگی ساخت، بنی‌اعتماد در 33 سالگی و تهمینه میلانی در 29 سالگی. هرسه سینماگر به‌تدریج پوست انداختند و فیلم‌های مهم‌تری کارگردانی کردند و از آن حال و هوای آماتوری و کم‌خاصیت فیلم‌های اولیه‌شان خارج شدند. بنی‌اعتماد با نرگس و روسری آبی و زیرپوست شهر به سینماگر بسیار محبوبی بدل شد.
(جالب این‌که بنی‌اعتماد در نرگس خودش تهیه‌کننده هم محسوب می‌شد) و تهمینه میلانی هم با دیگه چه‌خبر و دو زن موفقیت توامان انتقادی و تجاری را تجربه کرد و با صراحت بیشتری نگاه زن‌دوستانه خود را به نمایش گذاشت و پوران درخشنده هم در همان انتهای دهه هفتاد با دوگانه عبور از غبار و زمان از دست‌رفته سعی کرد دلمشغولی‌های بالغانه‌تری را به نمایش بگذارد. جالب این‌که در زمان از دست رفته ساناز صحتی از دختران شایسته قبل از انقلاب بازی می‌کند. یک فیلمساز زن چهارم هم در همین سال 1368 در سپهر سینمای ایران هویدا می‌شود. فریال بهزاد که همسر غلامرضا آزادی فیلمبردار سینمای ایران بود، او در سال 68 فیلمی کودکانه کارگردانی کرد به‌نام کاکلی.
به هرحال دوپینگ سینماگران زن از سوی فارابی نمای نجیبانه‌تری به سینمای ایران بخشید. در حال حاضر نرگس آبیار، آیدا پناهنده، نیکی کریمی، فرنوش صمدی و منیر قیدی از سینماگرانی هستند که در مارکت سینمای ایران به فعالیت مشغولند و عموما هم در سطح اول سینمای ایران حضور دارند و همه‌شان به‌نوعی وامدار سیاست‌های فارابی در دهه شصت هستند.
