بازخوانی یک میراث| پوریا اخواص قطعاتی از آلبوم «افق مهر» را بازخوانی کرد
برای شنیده شدن باید به نهاد خاصی گره بخوریم
هفت صبح| در آیینی که به مناسبت بزرگداشت استاد پرویز مشکاتیان برگزار شد، یکی از واپسین آثار این آهنگساز جریان‌ساز موسیقی ایران از آلبوم «افق مهر» که پیش‌تر با صدای «ایرج بسطامی» منتشر شده بود، توسط پوریا اخواص اجرا شد. این خواننده قطعاتی از این آلبوم ماندگار را بازخوانی کرد تا نشان دهد برخلاف جریان‌های پرهیاهوی موسیقی امروز ایران، همچنان منطق موسیقایی استاد مشکاتیان در این سرزمین جریان دارد.
پرویز مشکاتیان؛ خنیاگر اندوه و شکوه
پرویز مشکاتیان، موسیقیدان، آهنگساز، نوازنده برجسته سنتور و یکی از ارکان بی‌بدیل موسیقی کلاسیک ایرانی است. هنرمندی که رد انگشتانش بر تار و پود هویت موسیقایی این سرزمین باقی مانده است. او در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۳۴ در نیشابور زاده شد. زادگاهی که نفس‌های عطار و خیام در هوایش جاری است. از همان سنین نوجوانی، استعداد شگرفش در نواختن سنتور و درک عمیقش از ردیف دستگاهی، نوید تولد نامی ماندگار را می‌داد.
از چاووش تا درخششی که ماندگار شد
مشکاتیان در دهه ۱۳۵۰ به تهران آمد و در همین سال‌ها بود که به همراه هوشنگ ابتهاج، محمدرضا لطفی و حسین علیزاده، گروه «چاووش» را بنیان نهاد. جریانی که موسیقی سنتی ایران را به متن اجتماع و مردم کشاند. با تأسیس گروه «عارف»، پرویز مشکاتیان وارد دوران پربار خلاقیت شد. آلبوم‌هایی چون «بیداد»، «جان عشاق»، «آستان جانان»، «خلوت‌گزیده»، «افق مهر» و بسیاری دیگر حاصل همکاری‌های درخشان او با محمدرضا شجریان، ایرج بسطامی، شهرام ناظری و علیرضا افتخاری است. این آثار نمونه‌هایی از بازخوانی روح زمانه در قالب هنر اصیل ایرانی به شمار می‌روند.
صدای درد و خشم خاموش
مشکاتیان در آهنگسازی، تبحری بی‌همتا در ترکیب ساختارهای کلاسیک موسیقی ایرانی با بیان فردی داشت. با درگذشت ناگهانی‌اش در ۳۰ شهریور ۱۳۸۸، موسیقی ایران یکی از وزنه‌های بی‌بدیل خود را از دست داد. او صدای درد یک ملت، خشم خاموش و زیبایی‌های پنهان شده بود.
آلبوم «افق مهر» در دستگاه همایون در زمستان ۱۳۷۱ منتشر شد. این اثر که ایرج بسطامی اجرای آوازی آن را برعهده داشت، سومین همکاری این خواننده با پرویز مشکاتیان پس از آلبوم‌های افشاری مرکب و مژده بهار بود. در کنار آهنگسازی پرجزئیات مشکاتیان و آواز شورانگیز بسطامی، گروه عارف به عنوان بازوی اجرایی، سهم مهمی در انسجام صوتی این مجموعه داشت.
آلبوم «افق مهر» با وجود آن‌که در ساختار دستگاهی ایرانی شکل گرفته اما لحن مدرن آهنگسازی مشکاتیان و روایت درونی آوازها، آن را فراتر از یک بازآفرینی سنتی نشان می‌دهد.] مجموع این دلایل است که سبب شده تا بازخوانی قطعات مشکاتیان توسط پوریا اخواص، امری جسورانه باشد. اخواص در این پروژه نه به تقلید صدای بسطامی پرداخت و نه خواست از وزن استادانه مشکاتیان چیزی بکاهد. او با آگاهی و تسلط بر دستگاه همایون، سعی کرد این آثار را در بستری امروزی بازآفرینی کند.
پوریا اخواص، آوازخوان و نوازنده ایرانی، یکی از صداهای برآمده از نسل وارثان موسیقی کلاسیک ایرانی است. نسلی که به دور از هیاهوی رسانه‌ای، که در خلوت تمرین و تأمل، خود را به اصالت این موسیقی وفادار نگه داشت. پوریا اخواص، موسیقی را از نوجوانی آغاز کرد و پس از آن در مسیری گام نهاد که سال‌ها پیش، بزرگان آواز آن را هموار کرده بودند.
پژوهش و آموزش، بستر محافل فرهنگی تخصصی
اخواص در کنار آواز، به پژوهش و آموزش موسیقی ایرانی نیز اشتغال دارد. او از جمله هنرمندانی است که به اهمیت «کارنامه» در هنر معتقد است. اینکه هنرمند نه با درخشش لحظه‌ای، بلکه با تداوم، عمق و پژوهش به جایگاه خود می‌رسد. همین نگاه سبب شده تا فعالیت‌هایش بیشتر در بسترهای تخصصی، محافل فرهنگی و اجراهای جدی دیده شود، نه در قالب جریان‌های بازاری.
ما به ستاره شدن نمی‌اندیشیدیم
آنچه بازخوانی قطعاتی از مشکاتیان را ویژه می‌سازد، موقعیت نسلی اخواص است. نسلی که هم به ردیف وفادار مانده و هم از سیستم رسمی فرهنگی کمتر بهره برده است. او در این‌باره می‌گوید: «ما سال‌های بسیاری است که فعالیت می‌کنیم. از نوجوانی آموزش حرفه‌ای دیدیم، بی‌آنکه حتی لحظه‌ای به ستاره شدن فکر کنیم. آن روزها همه به اعتلای هنر فکر می‌کردند، نه دیده شدن. اما امروز کسانی که هنوز ردیف را به درستی نمی‌شناسند، با حمایت نهادها یک‌شبه ره صد ساله می‌روند. برای ما حمایتی در کار نبود؛ نه از بخش خصوصی، نه دولتی».
بی‌عدالتی در موسیقی ایران آشکار است
اخواص همچنین از نوعی بی‌عدالتی آشکار در فضای موسیقی ایرانی سخن می‌گوید: «کارنامه هنری نشانه بزرگی یک هنرمند است، نه میزان دیده شدن تصادفی. ما به جای رقابت بر یادگیری و تداوم تأکید داشتیم، اما امروز دیده شدن به رسانه‌ها و نهادهای خاص گره خورده و این برای هنرمندانی که کار جدی می‌کنند، دلسردکننده است. هر اثری که منتشر می‌شود در میان سیل تولیدات پرزرق و برق ناپدید می‌شود.»
آماده نبودم اما در آزمون علیزاده پذیرفته شدم
اخواص درباره آغاز فعالیت‌هایش در عرصه موسیقی می‌گوید: «علاقه‌مندی من به موسیقی از کودکی آغاز شد، اما ورود جدی‌ام به عرصه حرفه‌ای زمانی رقم خورد که در دوران خدمت سربازی در فراخوان گروه هم‌آوایان به سرپرستی استاد حسین علیزاده شرکت کردم. به‌رغم تردید و نداشتن آمادگی در آزمون آواز شرکت کردم و پس از پذیرفته شدن در کلاس‌های ایشان حضور یافتم. این آغاز مسیر حرفه‌ای من شد که بعدها منجر به اجراهایی در فستیوال‌های بین‌المللی، مانند توکیو در سال 2004 و همکاری‌های مستمر با استاد علیزاده و استاد درخشانی شد.»
نابرابری در دیده شدن مانع رشد موسیقی اصیل ایرانی
این خواننده جوان موسیقی ایران همچنین به این نکته اشاره دارد که: «جای تأسف است که در موسیقی ایران، فرصت‌ها محدود به چهره‌هایی خاص شده و بسیاری از هنرمندان پرتلاش نادیده گرفته می‌شوند. تک‌صدایی و انحصار رسانه‌ای موجب خستگی مخاطب و دل‌زدگی نسل جوان هنرمندان شده است. نبود حمایت ساختاری، نابرابری در دیده‌شدن و فقدان همبستگی میان هنرمندان از مهم‌ترین موانع رشد موسیقی متنوع و اصیل ایرانی است. باور دارم باید برای همه صداها، جایی برای شنیده‌شدن باشد».
تداوم صداها برای زنده ماندن موسیقی سنتی
بازخوانی «افق مهر» نشان داد که آثار بزرگان موسیقی ایران فقط نباید در حاشیه حافظه تاریخی بمانند، بلکه باید در صدای امروز بازتاب پیدا کنند. اگر مشکاتیان و بسطامی در دهه‌های گذشته راهی تازه در موسیقی گشودند، اکنون این صدا باید ادامه پیدا کند. در دورانی که موسیقی سنتی ایرانی در میان رسانه‌ها، جریان‌های دولتی، و حتی بخشی از مخاطبانش، به حاشیه رانده شده، چنین حرکت‌هایی ضرورت حیاتی دارند.
