هنرمندان سوژه دیوارنگاره‌ها
چرا محمدرضا لطفی برای دیوارنگاره میدان فاطمی انتخاب شد؟
هفت صبح| جمعه 12 اردیبهشت‌ماه دیوارنگاره‌ای در میدان فاطمی قرار گرفت که مثل همیشه واکنش‌برانگیز شد. واکنش‌ها به این دیوارنگاره برخلاف گذشته نه سیاسی که از سر تعجب بود. دیوار شرقی ساختمان مرکزی ساختمان صندوق بازنشستگی کشور، محل نصب دیوارنگارههای سازمان فرهنگی و هنری اوج است. گرچه این دیوار همواره در حاشیه جنجال‌های دیوارنگارههای میدان ولیعصر قرار می‌گیرد، اما این‌بار توجه زیادی جلب کرد.
روز جمعه تصویری از استاد محمدرضا لطفی روی دیوار میدان فاطمی قرار گرفت. درحالی که استاد لطفی در میانه نشسته است، چهار تصویر که نماینده شاعران بزرگ تاریخ ادبیات ایران هستند پشت سر او و هوشنگ ابتهاج و شهریار در کنار او دیده می‌شوند. انتخاب تصویر محمدرضا لطفی دلیلی شد تا گفت‌وگویی با رضا خان‌احمدی، مسئول خانه طراحان انقلاب اسلامی داشته باشیم. خانه طراحان انقلاب اسلامی، زیرمجموعه سازمان فرهنگی و هنری اوج ایده و اجرای دیوارنگاره‌ها را عهده‌دار است.
چرا محمدرضا لطفی برای دیوارنگاره میدان فاطمی انتخاب شد؟
سالگرد درگذشت محمدرضا لطفی در تقویم، را بهانه‌ای قرار دادیم تا یادی از این استاد بزرگ موسیقی ایران کنیم. این تصمیم سال گذشته گرفته شد. ایده اولیه چنین بود که سراغ اساتید هنری کشور برویم و به بهانه مختلف به آنان بپردازیم. این طرح نویی بود که تاکنون به اجرا درنیامده بود. سال گذشته ایده کلی مطرح شد. جلسات ایده‌پردازی برای انتخاب اولین تصویر که استاد محمدرضا لطفی باشد و جلسات مشورتی برای سایر کاراکترهای کنار ایشان، برگزار شد تا نهایتا به این اثر رسیدیم.
در تمام سال‌هایی که دیوارنگارههای سازمان اوج به بخشی از تبلیغات شهری اضافه شده‌اند، مفاهیم و برداشت‌های متعدد از تصاویر اتفاق است. فارغ از جایگاه محمدرضا لطفی در موسیقی ایران دارد، چطور ایشان اولین انتخاب شدند؟
استاد لطفی هم در مسیر هنری و موسیقایی و هم نسبت به همکاران و هم‌دوره‌هایش، برجسته و بی‌حاشیه بود. در مورد هرکدام از اساتید نکته‌ای وجود داشت که کمی ماجرا را برایمان سخت می‌کرد، اما در مورد محمدرضا لطفی نکته بسیار کمتر وجود داشت. ضمن اینکه در میان تمام موسیقیدانان اجماعی وجود دارد که ایشان را استاد مسلم می‌دانند.
این بدین معناست که شما درخصوص انتخاب تصویر محمدرضا لطفی نظرسنجی یا جستجویی برای رسیدن به این اجماع انجام داده‌اید؟
نه، نظرسنجی‌ای نداشتیم. درواقع از زمانی که دغدغه استفاده از تصاویر هنرمندان برجسته و مطرح فرهنگی بر دیوارنگاره میدان فاطمی برایمان ایجاد شد؛ برای نخستین ایده سراغ روز آواها و نواها در تقویم رفتیم. در نظر داشتیم شخصیت‌های مشهور این حوزه را در کنار هم ببینیم. ایده اولیه این طرح باید هم از لحاظ رسانه‌ای اثرگذار می‌بود و هم در میان جماعت هنری با مقبولیت مواجه می‌شد. وقتی به زمانبندی روز آواها و نواها نرسیدیم، به یک کاراکتر فکر کردیم، درخصوص آقای لطفی به عنوان نخستین شخصیت هنری اجماع نظر وجود داشت.
کاراکترهایی که در کنار محمدرضا لطفی قرار گرفتند برچه اساسی انتخاب شدند؟
محمدرضا لطفی آهنگساز آثاری بود که اشعار شاعران بزرگ بر موسیقی او خوانده می‌شد. به همین خاطر چهار شاعر بزرگ تاریخ ایران، حافظ، سعدی، مولانا و فردوسی و شاعر معاصر هوشنگ ابتهاج و شهریار که با ایشان دوستی داشتند در کنار تصویر کار شد. مصرع استفاده شده در تصویر نیز از غزلی انتخاب شد که هوشنگ ابتهاج در وصف جناب لطفی گفته است.
شما از ایده‌پردازی در اتاق فکر گفتید درحالی که در خبر نام ایده‌پرداز و طراح وجود داشت، نقش ایشان چیست؟
مصطفی کفایی مسئول استودیو گرافیک هستند. ایشان در جلسات اتاق فکر و تصمیم‌گیری‌ها حضور داشتند. مقصود از ایده‌پرداز، مسئولیت کنار هم قرار دادن ایده‌ها و اجرای آن است.
مجموعه ایده‌هایی که بر دیوارنگارههای میدان ولیعصر و میدان فاطمی قرار می‌گیرد، حاصل اندیشه و تفکر اتاق فکر خانه طراحان انقلاب اسلامی است یا از ایده‌های خارج از مجموعه هم استقبال و استفاده می‌کنید؟
به تناسب تعدد تولیداتی که انجام می‌دهیم با افراد خارج از مجموعه هم به صورت برون‌سپاری همکاری می‌کنیم. مثلا در همین دیوارنگاره، آیلار قاسمی که کار تصویرسازی را انجام داده، عضو مجموعه نیست.
تصویر محمدرضا لطفی سرآغاز استفاده از تصاویر هنرمندان است؟
بله به احتمال زیاد. با ایده‌ای که اشاره کردم، سراغ شخصیت‌هایی که به عنوان قهرمانان ملی ما شناخته می‌شوند خواهیم رفت. یکی از زیرمجموعه‌های فرهنگی، موسیقی ملی است پس از چهره‌های هنری این عرصه بر دیوارنگاره استفاده خواهیم کرد.
برای استفاده از چهره هنرمندان از افراد در قید حیات، یا وراث کسانی که از دنیا رفته‌اند، کسب اجازه می‌کنید؟
در تبلیغات شهری ملاحظاتی وجود دارد. هم اجازه از افرادی که از تصویرشان استفاده می‌شود و هم به تناسب ملاحظات، باید اجازه از مراجع مرتبط کسب شود. البته باید تأکید کنم که کار ما فرهنگی است و استفاده تجاری از چهره افراد انجام نمی‌شود؛ اما اجازه از شخص یا وراث بخشی از کار ماست. برای تصویر آقای لطفی هم تلاش کردیم که هماهنگی‌هایی داشته باشیم اما کسی را پیدا نکردیم.
در شرایطی که بعد از رونمایی از دیوارنگاره شخص یا وراث نسبت به استفاده از تصاویر معترض باشند، تصویر از روی دیوار برداشته می‌شود؟
تجربه این اتفاق در دیوارنگاره ولیعصر وجود داشته است. واکنش به این اعتراض بستگی به دلیل آن دارد. معمولا مخالفت‌ها به دلایل مسائل سیاسی اتفاق می‌افتد. همان‌طور که پیش‌تر اتفاق افتاده و شخصی که از تصویرش بر دیوارنگاره استفاده شده، به تناسب سوگیری‌های سیاسی آن برهه زمانی مشخص نسبت به این استفاده مخالفت کرده است. بعضا هم شنیده شده که برخی از آنان به صورت قانونی اقدام کرده‌اند، اما با توجه به اینکه ما استفاده تجاری از تصاویر نمی‌کنیم، قانون امکان مخالفت یا حذف دیوارنگاره را به شخص معترض نمی‌دهد.
پس حتی در شرایط اعتراض شخص به استفاده از تصویر، به دلیل عدم‌استفاده تجاری دیوارنگاره تغییر نمی‌کند؟
این افراد قهرمانان ملی هستند. تصاویرشان به صورت رایج در صدا و سیما و سایر رسانه‌ها استفاده می‌شود. نوع استفاده ما از تصاویر آنان نیز شبیه همین رسانه‌هاست. همان‌طور که برای پخش تصاویر افراد مشهور در صداوسیما اجازه‌ای گرفته نمی‌شود، ما نیز نیاز به اجازه‌ای نداریم.
