از میز آنتیک کاخ سفید تا خودنویس طلایی در مسقط
وقتی کم‌هوش‌ها از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند!
هفت صبح| وقتی میخائیل گورباچف و رونالد ریگان در سال 1987 برای مذاکره بر سر کاهش سلاح‌های هسته‌ای با هم دیدار کردند، شایعه شد که گورباچف میز آنتیک کاخ سفید را دزدیده است! این شایعه بعدها به طنز و افسانه‌‌ای برای اشاره به عمق شکاف میان بلوک شرق و غرب تبدیل شد. رسوایی چنین شایعاتی اما فیک‌نیوزها را هیچگاه از کار نینداخته است؛ آنها همیشه در کمین سیاست نشسته‌اند.
در طول تاریخ کمتر پیش آمده که میز مذاکره‌ای از شایعات مصون بوده باشد؛ هرچه سطح تنش میان دو طرف مذاکره بیشتر باشد، بازار شایعاتش هم داغ‌تر و دروغ‌ها حول آن شاخ‌دارتر است؛ شایعاتی که گاه ناشی از بی‌اعتمادی میان دو طرف است، گاهی برای سرگرمی و اغلب نیز به قصد تخریب یکی از طرفین مذاکره و ضربه زدن به پایه‌های میز گفت‌وگو تولید می‌شوند.
هرچه میزان محرمانگی هم بالاتر باشد، شایعات بر دوش این محرمانگی‌های گاه اجتناب‌ناپذیر سوار می‌شوند تا جعلیات خود را قالب کنند؛ آنچنان که از شروع مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط موجی از اخبار فیک و شایعه است که به سوی افکار عمومی و بازارها هجوم می‌برند. دستمایه تازه‌ترین شایعه برای مذاکرات مسقط اما یک کلیشه نخ‌نما و تکراری در تاریخ شایعات دیپلماتیک است!
قلم و ساعت؛ محبوب تاریخی شایعه‌سازها
در جریان اجلاس G8 سال 2007 شایعه‌ای دست به دست شد مبنی بر اینکه یک قلم لوکس روی میز مذاکره قرار داشته که بعد از جلسه ناپدید شده است. شایعات اول مدعی شدند که یکی از رهبران حاضر در جلسه آن را برداشته و بعد ادعا کردند که قلم به اشتباه در وسایل تیم فنی آلمان بوده است.سال 2019 شایعه مشابهی ساخته شد از اینکه در جریان اجلاس اتحادیه اروپا در بروکسل یک ساعت تزئینی گرانقیمت از محل مذاکرات گم شده و ادعا این بود که یکی از رهبران آن را برداشته است.
به طور کلی قلم و ساعت دو شیء محبوب در محل مذاکرات برای ساختن شایعه هستند؛ شاید به دلیل کارکردی که در عملیات‌های جاسوسی داشته‌اند! پروژه‌های عجیب و غریب و پیچیده جاسوسی در دوران جنگ سرد از سوی آمریکا و شوروی به قدری بالا گرفت که بستر شایعات را فراهم می‌کرد. آن شایعات که اغلب ریشه در بی‌اعتمادی دو طرف نسبت به هم داشتند، منحصر به عصر جنگ سرد باقی نماند و همچنان ادامه یافت.
بالغ بر یک قرن بعد از آن دوران، ژوئیه 2018 وقتی ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ در هلسینکی با هم دیدار کردند، عکسی از یک خودنویس لوکس در دستان ترامپ منتشر شد که گفته می‌شد هدیه پوتین است. بلافاصله برخی رسانه‌ها و اکانت‌های مجازی ادعا کردند که آن خودنویس حاوی یک دستگاه شنود یا تراشه جاسوسی است. آن ادعا نه از سوی کاخ سفید و نه از طرف کرملین تایید نشد.
نمونه‌ها درباره ساخت شایعات به وسیله اشیا در تحولات سیاسی بسیارند؛ از ادعای برداشتن مهر سازمان ملل در جریان مذاکرات صلح سوریه در سال 2014 گرفته تا ماجرای ریموت کنترل تنظیم صدا روی کفش جرج بوش هنگام سخنرانی سال 2005 وی در تفلیس که رسانه‌ها ادعا کردند یک دستگاه جاسوسی یا بمب است. حالا حواشی تازه علیه هیات دیپلماتیک ایران در مسقط نشان می‌دهد که فیک‌نیوزها تا چه حد به شیوه‌های سنتی شایعه‌سازی وفادارند!
وقتی کم‌هوش‌ها از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند!
پس از مذاکرات هیات ایرانی و آمریکایی با وساطت وزیر خارجه عمان در مسقط، برخی کانال‌های تلگرامی مدعی شدند که کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه ایران یک خودنویس طلا را که عمانی‌ها برای احترام به هیات‌های دو طرف در میز مذاکره گذاشته بودند، برداشته، در جیبش گذاشته و قصد خروج داشته که تیم VIP وزارت خارجه عمان از این اقدام مطلع می‌شود و از دیپلمات ایرانی می‌خواهد که خودنویس طلا را روی میز برگرداند!
خبر به سرعت با پیوست‌هایی همچون اظهار تاسف و اهانت به هیات ایرانی در توئیتر و پلتفرم‌های دیگر بازنشر شد. برخی حتی ارزش دلاری خودنویس را هم اعلام کردند و مدعی شدند که 143 هزار دلار قیمت دارد.یک ویدئوی فیک با هوش مصنوعی از آن ساخته شد که غریب‌آبادی را در حال برداشتن خودنویس کذایی نشان می‌داد. ویدئوی هوش مصنوعی اما چندان هم هوشمندانه نبود؛ کاربران مجازی به تفاوت کت و شلوار غریب‌آبادی در ویدئوی ساختگی با کت و شلواری که در مسقط بر تن داشت، اشاره می‌کردند.
حتی یک خبر جعلی منتشر شد مبنی بر اینکه روزنامه تایمز عمان گزارش داده که «موسی فرهنگ، سفیر ایران در عمان، در نامه‌ای به معاون امور سیاسی وزارت خارجه این کشور، در واکنش به حاشیه‌سازی برخی رسانه‌های محلی مسقط درباره یک اشتباه سهوی یک تیم مذاکره‌کننده ایران، خواهان عذرخواهی از ایران شد.» این در حالی بود که جست‌وجوها نشان می‌داد در رسانه‌های عمان هیچ اشاره‌ای به چنین موضوعی نشده است.
ماجرا واکنش تند موسی فرهنگ، سفیر ایران در عمان را در پی داشت. او انتشار شایعه خودنویس طلایی را کار کانال‌های تلگرامی وابسته به گروهک منافقین عنوان کرد و در ادامه اضافه کرد: «منافقین آنقدر سفیه‌اند که نمی‌دانند در چیدمان سالن‌های مذاکره نه میزی وجود داشت و نه خودکار طلاکاری شده.»
هجمه به دیسیپلین دیپلماتیک هیات ایرانی و میزبانی مسقط
طرح چنین شایعه‌ای اما ارسال چه پیامی به مخاطب را دنبال می‌کند؟ جلسات رسمی دیپلماتیک همواره تحت شدیدترین تدابیر امنیتی برگزار می‌شوند. به ویژه وقتی جلسه میان دو کشور متخاصم و بر سر موضوعات حساس و مورد مناقشه باشد. اگر در این بین یک کشور سوم به عنوان میانجی ایفای نقش کند، بخش عمده‌ای از تدابیر امنیتی بر عهده میانجی است.
حساسیت این دست جلسات گاه به قدری بالا می‌رود که حضور هر شیای در محل و میز مذاکره باید با هماهنگی طرفین مذاکره باشد. خارج کردن وسایل حاضر در نشست از سوی طرفین نقض آشکار پروتکل‌ها و یک سوءرفتار تلقی خواهد شد. در چنین مذاکراتی میزبان، مسئولیت نظارت بر اموال موجود در محل مذاکره را بر عهده دارد و اگر اتفاقی رخ دهد، معمولا پیش از خروج هیات‌های دیپلماتیک رسما به آن اشاره می‌شود.
این شایعه که یک عضو هیات مذاکره‌کننده ایرانی شیای را از محل مذاکره خارج کرده، استانداردهای اخلاقی نمایندگان ایران را هدف گرفته و به دنبال زیر سوال بردن دیسیپلین دیپلماتیک آنهاست؛ بدین معناست که مذاکره‌کنندگان ایرانی با آداب دیپلماتیک و پروتکل‌های مرسوم در جلسات مذاکره آشنایی ندارند.
از سوی دیگر اعتبار عمان به عنوان میانجی مذاکرات را نیز مخدوش می‌کند. یک میزبانی بی‌حاشیه و موفقیت‌آمیز در مسقط، در نهایت یک اعتبار سیاسی فوق‌العاده برای عمان است. عمان تنها کشوری است که در تمام سال‌های همسایگی‌اش با ایران مورد اعتماد و وثوق ایران بوده است؛ چه در مذاکرات تبادل زندانیان و چه در گفت‌وگوهای هسته‌ای و موارد مشابه دیگر.
محرمانگی مذاکرات مسقط در حدی تعریف شد که حتی رسانه‌ها اجازه ورود به آن را پیدا نکردند. طرح چنین شایعه‌ای مخاطب را به این نتیجه می‌رساند که سطح حفاظتی عمان برای مراقبت از مذاکرات حرفه‌ای نبوده؛ چراکه واقعه‌ای در آن به بیرون درز کرده است. ورای تمام اینها، هدف اصلی شایعات این چنینی در جریان مذاکرات حساس سیاسی تنش‌آفرینی، ایجاد فشار روانی، به حاشیه بردن افکار عمومی و در نهایت شکست دیپلماسی است.
با همین نیت، دستگاه‌های تولید شایعه همواره در حساس‌ترین وقایع سیاسی، تیراژ تولید اخبار جعلی را بالا می‌برند و گاه چنان عمل می‌کنند که حتی رسانه‌های معتبر را هم به دام خود می‌اندازند. طمانینه در پذیرش اخباری که در این گونه موارد نشر می‌شوند و صبوری برای اطمینان یافتن از حقیقت ماجرا، در نهایت تیر شایعات را به سنگ خواهد زد!
