رونق منحنی‌های پریشان انتخاباتی
نگاهی به آخرین نظرسنجی‌های این دوره از انتخابات و مقایسه آن با ادوار گذشته
هفت صبح| روز گذشته اخبار انتخابات محدود شده بود به تایید و تکذیب چند نظرسنجی؛ به‌خصوص نظرسنجی‌های صداوسیما. در ظاهر نمودارهای مختلفی درز می‌یافت ولی جام‌جم پشت سر هم بیانیه می‌داد و آنها را رد می‌کرد. از طرف دیگر، نتیجه‌گیری دو مرکز نظرسنجی معتبر در مورد آرای سعید جلیلی و محمدباقر قالیباف هم آن‌قدر متفاوت بود که اجازه هر نوع پیش‌بینی، فرضیه یا حتی حدس و گمان را هم می‌گرفت. از این همه تلاش برای سنجش افکار عمومی با نتایج متناقض می‌شد به این نتیجه رسید که یک هفته مانده به انتخابات نمودارهای مشکوکی در حال ساخته‌شدن است. جدول‌ها و دیاگرام‌هایی که شاید بتوانند سبد آرا را تغییر دهند و رای افراد مردد را به سمت خود بکشاند.
اتفاقی که شاید دلیل آن اختلاف اصولگرایان برای به توافق رسیدن بر سر کنار کشیدن یک نامزد به نفع دیگری باشد. اهمیت این نظرسنجی‌ها در این بود که در دو انتخابات قبلی، چند مرکز افکارسنجی پیش‌بینی‌هایی داشتند که به نتیجه نهایی انتخابات سال 1400 و همچنین 1396 درباره نرخ مشارکت و میزان آرای نامزد برنده بسیار نزدیک بود.
از آنجایی که نظرسنجی متا روز پنجشنبه از مسیر رسمی خود این مرکز منتشر شد، بیایید نقطه شروعمان را روی داده‌های آن بگذاریم که حداقل می‌دانیم تکذیب نشده. متا که وابسته به دانشگاه امام صادق است می‌گوید تا 29 و 30خردادماه، 30درصد آرا، متعلق به پزشکیان بوده و در مقایسه با نظرسنجی 26خردادماه، حدود 7درصد به آرای این نامزد اضافه شده است.
از طرف دیگر آرای قالیباف بیست‌وششم خردادماه، 24/8درصد بوده که آخرین روزهای خرداد به 29/3درصد رسیده. برخلاف این دو نفر، از تعداد آرای جلیلی 1/2درصد کم شده (از 24/7 به 23/5 رسیده) و آرای قاضی زاده هاشمی هم دو 2/2درصد کاهش یافته. همچنین تعداد افراد مردد هم از 19/8درصد بیست‌وششم خرداد به 12/4درصد رسیده. بقیه نامزدها هم تغییر چشم‌گیری نداشته‌اند.
بامداد جمعه در کانال‌های تلگرامی خبری درز کرد که نتایج نظرسنجی صداوسیما می‌گوید سعید جلیلی 23/5درصد از آرا را به دست می‌آورد. قالیباف و پزشکیان پس از او 19/4و 19/1درصد آرا را خواهند داشت. این خبر را کمی بعد کانال خبری رجانیوز هم منتشر کرد و نوشت که نتایج این نظرسنجی را صداوسیما در اختیار ستادهای انتخاباتی کاندیداها قرار داده بوده. اعداد این گزارش اگر صحت داشته باشند نزدیک به اعداد گزارش ایسپا بودند که روز چهارشنبه منتشر شد و پایین‌تر به آن اشاره کرده‌ایم.
هنوز نظرسنجی قبلی تکذیب نشده بود که ساعت 10:30 صبح کانال‌های خبری مثل بیسیمچی نوشتند نمونه ملی تلفنی صداوسیما چنین نتیجه‌ای داشته: «پزشکیان ٢٨درصد، قالیباف: ٢٨درصد و جلیلی ٢٢درصد.» این نتیجه را پایگاه خبری مشرق هم بازنشر کرد. صداوسیما به صورت رسمی چنین خبری را اطلاع‌رسانی نکرد اما بر اساس این دیتا اگر درست باشد میزان مشارکت قطعی 47درصد خواهد بود.
این نتیجه به معنی کشیده‌شدن انتخابات به دور دوم است. دیروز یک کانال تلگرامی در تحلیل این نمودار نوشته بود: «نکته جالب اینکه وقتی میزان مشارکت بالا رفته، میزان آرای پزشکیان هم بیشتر شده که یعنی آرای مرددها احتمالا قرار است وارد سبد رای پزشکیان شود. با این وضع، هر چقدر به درصد مشارکت اضافه شود، آرای پزشکیان به نسبت جلیلی و قالیباف بسیار بیشتر افزایشی خواهد بود؛ زیرا معمولا قشر خاکستری و تحریمی به اصولگراها گرایش کمتری دارند. در عین‌حال، همه احتمالات آماری نشان می‌دهد حتی با فرض مشارکت «تا» ۵۰درصد و فرض اینکه ۴نفر از ۵کاندیدای اصولگرا نیز اعلام انصراف بدهند، باز هم انتخابات به دور دوم خواهد رسید.»
بار سوم یک عکس دیگر به رسانه‌ها راه یافت که یک صفحه از کتابچه‌ای سفید رنگ نمایش می‌داد. باز هم رسانه‌ها نوشتند که این نتیجه نظرسنجی سی‌ویکم خردادماه بوده و در آن مسعود پزشکیان با 28/3درصد، اول؛ قالیباف با 28/1درصد، دوم و سعید جلیلی با 21/9درصد، سوم است. کمی بعد امیرحسین ثابتی (نزدیک به ستاد جلیلی) عکس متفاوتی از همان نمودار منتشر کرد که دیاگرام‌ها یکی بود ولی اعداد و ترتیب‌ها متفاوت شد. ثابتی نوشته بود: «نتیجه آخرین نظرسنجی صداوسیما نیز پیشتازی سعید جلیلی را تایید می‌کند.» طبق نمودار او جلیلی 22/5درصد، قالیباف 19/5و پزشکیان 19/4درصد رای خواهد آورد.
دیشب در ابتدای مناظرات هم دوباره تاکید شد که صداوسیما نظرسنجی خود را منتشر نکرده و تاکید شد که در نظرسنجی‌های منتشر شده، جایگاه افراد و درصدها جابه‌جا شده است. روز جمعه، رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما شخصا به تلویزیون آمد و از حرف‌های او می‌شد به دو نکته مهم اطمینان پیدا کرد؛ اولا، اینکه واقعا انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد و احتمالا یکی از این نمودارها درست است؛
چراکه به گفته او در اغلب نظرسنجی‌ها ۳نامزد خیلی به هم نزدیک هستند اما حرفی از اینکه کدام کاندیدا و چه‌قدر به هم نزدیک هستند، نیامد. او این‌طور گفت: «احتمالا همه در فضای مجازی دیده‌اند که فاصله 3نفر از نامزدها بسیار نزدیک است و حتی در نظرسنجی‌های مختلف جایگاه آنها جابه‌جا می‌شود. نکته‌ای که تا امروز به نظر می‌رسد خیلی جدی باشد، این است که ظاهرا انتخابات در دور اول تمام نمی‌شود و تا به امروز طبق نظرسنجی‌ها، هیچکدام از نامزدها نمی‌توانند ۵۰درصد آرا را داشته باشند و انتخابات به دور دوم می‌رود؛ البته اگر هفته آینده، اتفاق خارق‌العاده‌ای رخ ندهد.»
نظرسنجی دیگر را ایسپا چهارشنبه منتشر کرده. براساس یافته‌های این مرکز که در روزهای ۲۹ و ۳۰خرداد آزمایش شده، سعید جلیلی با 26/2درصد آرا شرکت‌کنندگان قطعی یا شرکت‌کنندگانی که به احتمال زیاد در انتخابات حضور خواهند داشت، صدرنشین رقابت کاندیداهاست. پس از او مسعود پزشکیان با 19/8درصد، محمدباقر قالیباف با ۱۹درصد، امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی با 2/6درصد، علیرضا زاکانی با ۲درصد و مصطفی پورمحمدی با 0/9درصد در رتبه‌های دوم تا ششم قرار دارند. این مرکز همچنین گزارش داده: 73/2درصد مردم گفته‌اند مناظره نامزدها که از صداوسیما پخش شده را تماشا نکردند. در نظرسنجی ایسپا همچنین 35/9درصد گفته‌اند اصلا اخبار انتخابات را دنبال نمی‌کنند و ۱۰درصد هم گفته‌اند بسیار کم اخبار را دنبال می‌کنند.
قدرت بالای نظرسنجی‌ها
تجربه دو انتخابات گذشته نشان داده که پیمایش‌های رسمی قدرت پیش‌بینی بالایی دارند. آنها تا چه اندازه واقعیت را به درستی پیش‌بینی کرده بودند؟ سال 1396، حسن روحانی با 57درصد آرا، به عنوان رئیس‌جمهور کشور انتخاب شد. از 5روز قبل از انتخابات، بیشتر نظرسنجی‌ها به نتیجه نهایی نزدیک شده بودند. یک پایگاه نظرسنجی معروف انتخابات آن سال، شرکتی خصوصی به نام ایپو بود که هر روز نظر گروه زیاد و متفاوتی از مردم درباره کاندیدای مورد نظرشان را می‌پرسید. در نهایت دو روز پیش از انتخابات، در آخرین نظرسنجی اعلام کرد که 63درصد از آرا به حسن روحانی تعلق داشته که یعنی 6درصد با تعداد آرای واقعی روحانی اختلاف داشته است.
نظرسنجی دیگر را موسسه‌ای به نام ایران‌پل 3روز قبل از رای‌گیری انجام داد که به نتیجه نهایی بسیار نزدیک بود. در آن تاریخ این موسسه اعلام کرد روحانی 58درصد از آرا را به دست می‌آورد و رئیسی 36درصد. در مورد روحانی یک درصد خطا داشت و در مورد آرای رئیسی 2درصد.
نظرسنجی‌های قبل‌تر از این دو تاریخ اگرچه تعداد آرا را درست حدس نزدند اما به درستی پیش‌بینی کرده بودند که چه نامزدی برنده انتخابات خواهد شد. یکی از این‌ها دانشگاه تهران، دیگری صداوسیما و سومی هم مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران بود که از ابتدا چندین نظرسنجی منتشر کردند. علت مهم اشتباه این سه، به انصراف پیش‌بینی‌نشده قالیباف برمی‌گشت که بعد از این اتفاق، توزیع آرا شکل متفاوتی به خود گرفت.
سال 1400 هم با وجود قابل‌پیش‌بینی بودن انتخابات، پایگاه‌هایی بر سر تخمین عدد دقیق مشارکت با یکدیگر رقابت می‌کردند. مرکز متا که بالاتر به آن اشاره شد در آخرین نمونه‌گیری خود از جامعه، میزان مشارکت را 48/2درصد و میزان آرای آیت‌الله رئیسی را هم 60/4درصد از آرا اعلام کرده بود. یعنی میزان مشارکت را دقیقا درست پیش‌بینی کرده و در پیش‌بینی آرای رئیسی فقط 2درصد خطا داشت.
