حفظ سلامت مغز در میانسالی تنها به ژنتیک یا تغذیه محدود نمیشود؛ تحقیقات جدید نشان میدهد تقویت عضلات و کاهش چربی شکمی میتواند از مهمترین عوامل موثر بر جوانی و کارکرد بهتر مغز باشد.
پژوهشی جدید با شرکت ۱۲۰۰ مرد و زن سالم در میانسالی نشان داد کسانی که تودهی عضلانی بیشتری دارند، بهطور متوسط مغزی جوانتر نسبت به افراد با عضلات کمتر دارند. این یافتهها که در نشست سالانه انجمن رادیولوژی آمریکای شمالی در شیکاگو ارائه شد، به مجموعه شواهد در حال رشد مبنی بر اهمیت حفظ و افزایش تودهی عضلانی در طول زندگی برای سلامت مغز میافزاید.
مطالعه همچنین نشان داد افرادی که چربی عمیق شکمی بالایی دارند، مغزی پیرتر دارند؛ موضوعی که پرسشهایی دربارهی اثرات منفی برخی انواع چربی بر مغز ایجاد میکند و اهمیت ترکیب تمرینات قدرتی با کاهش وزن را برای حفظ جوانی مغز مطرح میسازد.
چرا ورزش برای مغز مفید است؟
ایدهی اثرگذاری ورزش بر مغز جدید نیست. مطالعات قبلی بر روی جوندگان نشان داده است پس از ورزش، مغز آنها سرشار از مادهای شیمیایی به نام «فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز» یا BDNF میشود. این ماده که گاهی «معجزهی رشد مغز» نامیده میشود، ایجاد نورونهای جدید را تحریک میکند. بنابراین جای تعجب ندارد که پس از ورزش، مغز موشها معمولاً دو تا سه برابر سلولهای مغزی جدید تولید میکند و در آزمونهای هوش جوندگان عملکرد بهتری دارند.
در انسانها نیز ورزش باعث افزایش قابل توجه BDNF در خون میشود. مطالعات دیگر نشان دادهاند حتی ۲۵ دقیقه ورزش سبک در هفته مانند پیادهروی، دوچرخهسواری یا شنا با حجم بیشتر مغز در سالمندان مرتبط است و روزانه ۳۰۰۰ قدم میتواند کاهش شناختی در افراد در معرض آلزایمر را کند کند.
با این حال، بیشتر این تحقیقات به ورزشهای هوازی و اثرات استقامت بر مغز پرداختهاند و نقش تودهی عضلانی کمتر بررسی شده است. همچنین پرسشهای زیادی دربارهی تأثیر چربی بدن به ویژه چربی عمیق شکمی (Visceral Fat) بر سلامت مغز باقی مانده است؛ این نوع چربی میتواند التهاب بدن را افزایش دهد و احتمالاً مغز را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
مغز شما جوان است یا پیر؟
در این مطالعه، پژوهشگران دانشگاه واشنگتن در سنتلوئیس و چند موسسه دیگر، با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی، نگاهی عمیق به بافتهای بدن و مغز افراد انداختند.
آنها از اسکنهای موجود کل بدن ۱۱۶۴ مرد و زن سالم در دهههای ۴۰ تا اوایل ۶۰ زندگی استفاده کردند. سیروس راجی، استاد رادیولوژی و نورولوژی دانشگاه واشنگتن و نویسنده ارشد مطالعه، توضیح داد: «برای درک ریسک زوال عقل، باید روی میانسالی تمرکز کنیم» او میگوید میانسالی زمانی است که معمولاً عوامل خطر اصلی زوال عقل شکل میگیرند یا از آنها اجتناب میکنیم، بنابراین دورهای حیاتی برای بررسی است.
پژوهشگران با کمک هوش مصنوعی، تودهی عضلانی و چربی بدن افراد را اندازهگیری کردند. چربیها به دو دسته تقسیم شدند: چربی احشایی (در عمق شکم) و چربی زیرجلدی (زیر پوست).
برای تعیین سن ظاهری مغز افراد، الگوریتمهایی بر اساس اسکنهای دهها هزار مغز دیگر به کار گرفته شد. این الگوریتمها نشان میدهند مغز فرد مطابق با سن واقعی است یا شبیه مغز کسی جوانتر یا پیرتر به نظر میرسد. مغزهای پیرتر با ریسک بالاتر کاهش شناختی زودهنگام مواجهاند.
عضلات بیشتر، مغز جوانتر
پژوهشگران دریافتند تودهی عضلانی و چربی احشایی هر دو به شدت با سن ظاهری مغز مرتبط هستند، اما به شکل معکوس: هرچه عضلات بیشتر باشد، مغز جوانتر به نظر میرسد و هرچه چربی احشایی بیشتر باشد، مغز پیرتر است. افرادی که نسبت چربی احشایی به عضله بالایی دارند مغز پیرتری نسبت به دیگران دارند.
این مطالعه به طور مستقیم نشان نداد عضله و چربی چگونه بر مغز اثر میگذارند، اما هر دو بافت مجموعهای از مواد بیوشیمیایی تولید میکنند که میتواند به مغز منتقل شده و فرآیندهای مختلف آن را فعال کند. مواد ترشح شده از عضلات معمولاً ایجاد و یکپارچهسازی سلولهای مغزی و ارتباطات عصبی را تقویت میکنند، در حالی که مواد حاصل از چربی احشایی اثر معکوس دارند.
اهمیت تمرینات قدرتی و کاهش چربی احشایی
نتایج عملی مطالعه بر اهمیت ورزشهای مقاومتی برای سالم ماندن مغز تأکید دارد. بیشتر ما از میانسالی به بعد عضلات خود را از دست میدهیم، اما تمرینات قدرتی میتوانند این کاهش را کند یا حتی معکوس کنند.
کاهش چربی احشایی نیز برای مغز مفید است. هم ورزش هوازی و هم مقاومتی بر این چربی اثر دارند. داروهای کاهش وزن نیز میتوانند چربی احشایی را کاهش دهند، اما بدون تمرینات قدرتی، ممکن است عضله از دست برود.
به بیان ساده، پیام این مطالعه قابل اجرا و عملی است: اگر میخواهید مغزی جوانتر و سالمتر داشته باشید، تمرینات قدرتی انجام دهید. ورزش و تقویت عضلات نه تنها برای بدن، بلکه برای مغز نیز حیاتی است و میتواند روند پیری شناختی را به تأخیر بیندازد.
این مطالعه بار دیگر اهمیت توجه به سلامت جسم و مغز را یادآوری میکند و نشان میدهد که ترکیب ورزش مقاومتی با کاهش چربی احشایی، کلید داشتن مغزی فعال و جوان در میانسالی و سالهای بعد است.
