هفت صبح، رامتین لطیفی| تصویب مجوز راهاندازی دوباره نیروگاه عظیم «کاشیوازاکی–کاریوا» در استان نیگاتا، نقطه عطفی در سیاست انرژی ژاپن به شمار میرود. این نیروگاه که بزرگترین مجموعه هستهای جهان محسوب میشود، نخستین تأسیسات شرکت برق توکیو است که پس از فاجعه فوکوشیما دوباره به مدار بازمیگردد.
دولت محلی با وجود مخالفت بخشی از افکار عمومی و فعالان ضد هستهای، به این تصمیم چراغ سبز داده و شرکت بهرهبردار اعلام کرده یکی از رآکتورها میتواند از اواخر ژانویه فعالیت خود را آغاز کند. پس از زلزله و سونامی سال ۲۰۱۱ و نشت گسترده مواد رادیواکتیو در فوکوشیما، ژاپن تمامی ۵۴ رآکتور خود را تعطیل کرد؛ اقدامی که وابستگی این کشور به واردات سوختهای فسیلی را بهشدت افزایش داد. اکنون، از میان ۳۳ رآکتور قابل استفاده، تنها ۱۴ واحد دوباره فعال شدهاند و دولت قصد دارد سهم انرژی هستهای را از کمتر از ۱۰درصد فعلی، به حدود ۲۰ درصد تا سال ۲۰۴۰ برساند.
فوکوشیما هنوز تمام نشده است
با وجود تأکید شرکت بهرهبردار بر «درس گرفتن از فوکوشیما» و اجرای ارتقاهای ایمنی از جمله دیوارههای دریایی جدید، سامانههای فیلتراسیون پیشرفته و تیمهای واکنش اضطراری بزرگتر، بیاعتمادی عمیقی در میان مردم باقی مانده است. ژاپن یکی از زلزلهخیزترین کشورهای جهان است و منتقدان هشدار میدهند که محل نیروگاه کاشیوازاکی–کاریوا روی گسلهای فعال قرار دارد.
نظرسنجیهای محلی نشان میدهد حدود ۶۰ درصد ساکنان استان نیگاتا شرایط را برای راهاندازی دوباره نیروگاه «مناسب» نمیدانند. نگرانیها تنها به زلزله محدود نیست؛ از نقصهای فنی گزارششده گرفته تا خطرات ناشی از بارش سنگین برف که میتواند تخلیه اضطراری را ناممکن کند. با این حال، فشار اقتصادی و نیاز به شغل در مناطق پیرامونی، بخشی از مخالفتها را تعدیل کرده است.
هند؛ اتم بهمثابه موتور رشد و اقلیم
در سوی دیگر آسیا، هند مسیری متفاوت اما به همان اندازه راهبردی را در پیش گرفته است. پارلمان این کشور با اصلاح قانون انرژی اتمی، راه را برای ورود شرکتهای خصوصی و سرمایهگذاران خارجی به صنعت هستهای هموار کرده است. دهلینو قصد دارد ظرفیت تولید برق هستهای را تا سال ۲۰۴۷، 10 برابر کرده و به ۱۰۰ گیگاوات برساند؛
هدفی که برای تأمین برق دهها میلیون خانوار و تحقق بیطرفی کربنی تا سال ۲۰۷۰ حیاتی توصیف میشود. دستیابی به این هدف، نیازمند سرمایهگذاری عظیمی در حدود ۲۰ تریلیون روپیه است؛ رقمی که دولت امیدوار است با جذب غولهای صنعتی داخلی و شرکتهای خارجی تأمین شود. اصلاحات جدید همچنین موانع حقوقی را که سالها مانع حضور شرکتهای آمریکایی و اروپایی بود، کاهش داده و همکاریهای هستهای هند با غرب را وارد فاز عملیاتی کرده است.
چالشهای ایمنی، مسئولیت و وابستگی
با وجود خوشبینی دولت، منتقدان درباره کاهش سقف مسئولیت حقوقی در حوادث هستهای، استقلال نهادهای نظارتی و کمبود سوخت بومی هشدار میدهند. مقایسهها با فوکوشیما که هزینه پاکسازی آن بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد میشود، نشان میدهد سقف مسئولیت پیشنهادی هند در صورت بروز حادثه بزرگ، ناچیز است.
هند همچنین از نظر تأمین اورانیوم و برخی قطعات کلیدی، به واردات وابسته است؛ وابستگیای که میتواند این برنامه را در برابر تحولات ژئوپلیتیک آسیبپذیر کند. با این حال، دولت این کشور معتقد است بدون پذیرش ریسکهای حسابشده، دستیابی به امنیت انرژی و رشد اقتصادی پایدار ممکن نیست.
پیامدهای منطقهای؛ اتم در سایه چین
برنامههای هستهای ژاپن و هند را نمیتوان جدا از رقابت فزاینده آنها با چین تحلیل کرد. پکن با سرمایهگذاری گسترده در نیروگاههای هستهای و توسعه فناوریهای نوین، به یکی از بازیگران اصلی این حوزه بدل شده است. در این چارچوب، بازگشت ژاپن به انرژی هستهای، نهتنها ابزاری برای کاهش وابستگی به واردات انرژی، بلکه عاملی برای حفظ توان صنعتی و رقابتی در برابر چین تلقی میشود. برای هند، توسعه سریع ظرفیت هستهای بخشی از راهبرد بزرگتر موازنهسازی در برابر چین است؛
کشوری که هم رقیب اقتصادی دهلینو و هم چالش امنیتی آن در مرزهای هیمالیا محسوب میشود. همکاری هستهای هند با آمریکا، فرانسه و دیگر شرکای غربی، پیامی روشن به پکن دارد: دهلینو در پی تقویت پیوندهای راهبردی خود برای مهار نفوذ چین در آسیاست. از سوی دیگر هند رقابتی دیرینه و البته هستهای با پاکستان دارد؛ رقابتی که در سال جاری منجر به جنگ کوچکی نیز شد.
اتم، فراتر از برق
در نهایت، آنچه در ژاپن و هند میگذرد، تنها بازگشت یا گسترش نیروگاههای هستهای نیست. انرژی اتمی برای هر دو کشور به ابزاری چندمنظوره بدل شده است: کاهش وابستگی انرژی، عمل به تعهدات اقلیمی، تحریک رشد اقتصادی و مهمتر از همه، تقویت موقعیت ژئوپلیتیکی در برابر چین. با این حال، سایه حوادثی چون فوکوشیما و چرنوبیل همچنان سنگین است و نشان میدهد که بهای اشتباه در این مسیر، میتواند بسیار فراتر از مرزهای ملی باشد.
