هفت صبح| مسئله ناترازی برق در ایران سالهاست به یکی از چالشهای اصلی بخش انرژی و صنایع کشور تبدیل شده است. افزایش مصرف در فصلهای اوج، فرسودگی شبکه و محدودیت منابع تولیدی باعث شده صنایع بزرگ و شهرکهای صنعتی با قطعیهای مکرر و هزینههای سنگین مواجه شوند. در چنین شرایطی، توسعه نیروگاههای خورشیدی نه تنها بهعنوان راهکاری پایدار برای کاهش فشار بر شبکه ملی مطرح است، بلکه از نظر اقتصادی نیز برای صنایع کاملا توجیهپذیر به شمار میرود. کاهش هزینه احداث، بهبود تعرفه خرید برق و امکان بازگشت سرمایه در بازه سه تا سهونیم سال، پروژههای خورشیدی را به یکی از جذابترین گزینههای سرمایهگذاری صنعتی تبدیل کرده است. این مسیر میتواند همزمان با رفع بخشی از ناترازی برق، امنیت انرژی صنایع را تضمین کرده و جایگاه ایران را در توسعه انرژیهای تجدیدپذیر ارتقا دهد.
علی شب نورد مدیر شبکه و پایش برق تجدیدنظر در ایران در حاشیه بازدید از نیروگاه خورشیدی تازه تاسیس ۶۳ مگاواتی به خبرنگار هفتصبح گفت: نیروگاههای خورشیدی برای صنایع کشور از نظر اقتصادی کاملا توجیهپذیر هستند. هزینه احداث این نیروگاهها در سالهای اخیر بهطور چشمگیری کاهش یافته و تعرفه خرید برق نیز به سطحی منطقی رسیده است. بنابراین سرمایهگذاری در این بخش برای صنایع بهصرفهتر از تامین برق از بازار سبز خواهد بود. بازگشت سرمایه در این پروژهها حداکثر سه تا سهونیم سال برآورد میشود. در شهرکهای صنعتی نیز مدلهای مختلف سرمایهگذاری وجود دارد؛ صنایع میتوانند بهصورت انفرادی نیروگاه احداث کنند یا بهصورت تجمیعی با مشارکت شهرک صنعتی وارد عمل شوند و از مزایای پایداری شبکه بهرهمند گردند.
وی افزود: در زمینه تامین مالی، پیشتر بحث همکاری صندوق توسعه ملی در پروژههای صنعت برق مطرح بود و اکنون نیز منابعی در اختیار سازمان قرار گرفته است. تجهیزات با نظارت ساتبا و مالکیت صندوق توسعه وارد کشور شده و در اختیار سرمایهگذاران قرار میگیرد. مشکل اصلی یعنی تخصیص ارز و ثبت سفارش تجهیزات حل شده و در حال حاضر واردات پنلها توسط شرکتهای داخلی انجام میشود. بر این اساس، پیشبینی میکنیم تا پایان سال حدود ۷۰۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی به شبکه متصل شود؛
هرچند ممکن است با اختلافی در حدود ۱۰تا ۱۵ درصد همراه باشد. همچنین در سهماهه نخست سال آینده حدود ۳۰۰۰ مگاوات دیگر اضافه خواهد شد و مجموع ظرفیت به ۱۰هزار مگاوات خواهد رسید.
شب نورد درباره وضعیت تولید پنلهای خورشیدی در ایران تصریح کرد: حال حاضر تنها یک شرکت معتبر داخلی در زمینه تولید پنل فعالیت دارد، اما به باور من تکنولوژی این صنعت در انحصار چین است و این کشور بهطور مداوم راندمان پنلها را ارتقا میدهد. با توجه به قیمت پایین پنلهای چینی، ورود ایران یا هر کشور دیگری به تولید انبوه پنل منطقی به نظر نمیرسد.
کاربرد انرژی خورشیدی در صنایع انرژی
شب نورد مدیر شبکه و پایش برق تجدیدنظر در ایران گفت: در پاسخ به این پرسش که آیا انرژی خورشیدی برای صنایع بزرگ مانند فولاد و مس کارآمد است، باید گفت قطعا پاسخ مثبت است. البته به دلیل ماهیت تولید خورشیدی که از صبح آغاز میشود و در بعدازظهر کاهش مییابد، لازم است این انرژی با منابع دیگری مانند باتریهای ذخیرهساز یا توربینهای بادی ترکیب شود تا پایداری تولید تضمین شود. بسیاری از ادارات نیز اکنون از اینورترهای هیبریدی استفاده میکنند تا در زمان قطعی برق بتوانند بخشهای اضطراری ساختمان را با انرژی خورشیدی تامین کنند.
وی گفت: چشمانداز کلی نشان میدهد که کشورهایی مانند ترکیه ظرفیت نصب ۲۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی را اعلام کردهاند. در ایران نیز بسته به سیاستهای دولت، امکان احداث فوری ۳۰ تا ۳۵ هزار مگاوات وجود دارد. اگر این روند ادامه یابد، طی دو تا سه سال آینده میتوانیم به این ظرفیت دست یابیم.علی شب نورد گفت: پیمانکار ایران و چینی حدود چهار هزار و چهارصد تا چهار هزار و پانصد پنل خورشیدی نصب کنیم که مجموعا ظرفیتی نزدیک به ۳.۳ مگاوات ایجاد کرده است. بسیاری از پروژههای خرد در ایران با امکانات محدود پیش میروند، اما ما توانستیم سرعت نصب را بهگونهای افزایش دهیم که کاری که معمولا یک ماه تا چهل روز زمان میبرد، در یک روز به انجام برسد.
تامین مالی پروژههای خورشیدی در ایران
شبنورد مدیر شبکه و پایش برق تجدیدنظر در ایران گفت: تامین مالی پروژه نیز عمدتا از طریق تامین تجهیزات صورت گرفته و حدود ۸۰ درصد هزینهها پوشش داده شده است. سه پست برق در این مجموعه احداث خواهد شد تا مشکل ناترازی برق در شهرک صنعتی و استان برطرف شود. همانطور که میدانید، ناترازی برق در کشور همواره وجود دارد و در تابستان به اوج میرسد، بنابراین این نیروگاه میتواند بخشی از این مشکل را کاهش دهد.
وی افزود: در آینده واگذاری نیروگاه از طریق مشارکت صندوق توسعه انجام خواهد شد و ممکن است صنایع بزرگ نیز در این پروژه سهیم شوند. همچنین برنامهای برای ذخیرهسازی برق از طریق باتری و ترکیب با نیروگاههای بادی در دست اجراست تا شکاف زمانی تولید خورشیدی جبران شود. این طراحی به ما امکان میدهد تولید پایدار و همیشگی داشته باشیم. در نهایت باید گفت نیروگاههای خورشیدی با تعرفه خرید فعلی، حداکثر ظرف سه تا سهونیم سال بازگشت سرمایه خواهند داشت و این موضوع جذابیت سرمایهگذاری در این حوزه را دوچندان کرده است.
تجربه جهان از انرژیهای تجدیدپذیر
کشورهای توسعهیافته طی دو دهه اخیر بهطور جدی مسیر حرکت خود را به سمت انرژیهای تجدیدپذیر تغییر دادهاند و در این میان انرژی خورشیدی جایگاهی ویژه یافته است. دسترسپذیری بالا، کاهش هزینههای نصب و بهرهبرداری و همخوانی با اهداف کاهش انتشار کربن باعث شده خورشید به یکی از مهمترین منابع تولید برق در این کشورها بدل شود. ایالات متحده و اسپانیا از پیشگامان نیروگاههای خورشیدی حرارتی متمرکز (CSP) هستند، در حالی که آلمان، ژاپن و بسیاری از کشورهای اروپایی با توسعه گسترده سیستمهای فتوولتائیک (PV) توانستهاند بخش قابل توجهی از برق مصرفی خود را از خورشید تامین کنند. در سال ۲۰۲۴ ظرفیت جهانی خورشیدی به ۲تراوات رسید که بخش عمدهای از آن در کشورهای توسعهیافته نصب شده است.
نقش اقتصادی و زیستمحیطی نیروگاههای خورشیدی نیز بسیار برجسته است. این نیروگاهها وابستگی به سوختهای فسیلی را کاهش داده و جایگزین بخشی از تولید برق مبتنی بر زغالسنگ و گاز طبیعی شدهاند. از سوی دیگر، با افت قیمت پنلها و افزایش راندمان، برق خورشیدی در بسیاری از کشورها ارزانتر از برق فسیلی عرضه میشود. سرمایهگذاری در این حوزه همچنین صنایع مرتبط با تولید پنل، تجهیزات ذخیرهسازی و خدمات مهندسی را رونق داده و فرصتهای شغلی جدیدی ایجاد کرده است. علاوه بر این، اتکا به خورشید به کشورهای توسعهیافته کمک کرده تا اهداف توافق پاریس و نشستهای جهانی مانند COP26 را در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانهای عملیاتی کنند.
با وجود این پیشرفتها، نیروگاههای خورشیدی همچنان با چالشهایی روبهرو هستند. نوسان تولید روزانه یکی از مهمترین مشکلات است؛ تولید برق از صبح آغاز میشود و در عصر کاهش مییابد، بنابراین کشورها برای رفع این مشکل به ترکیب خورشید با باتریهای ذخیرهساز و انرژی بادی روی آوردهاند. همچنین مدیریت عرضه و تقاضا در شبکههای بزرگ نیازمند زیرساختهای پیشرفته و سرمایهگذاری در شبکههای هوشمند است.
هزینه ذخیرهسازی نیز همچنان بخش مهمی از مخارج پروژهها را تشکیل میدهد، هرچند روند کاهش قیمت باتریها امیدواریهایی ایجاد کرده است. نمونههای موفق این مسیر را روشنتر میسازند. آلمان اکنون بیش از ۴۰ درصد برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین میکند که بخش قابل توجهی از آن خورشیدی است. ژاپن نیز پس از فاجعه فوکوشیما سرمایهگذاری عظیمی در انرژی خورشیدی انجام داد و امروز یکی از بزرگترین تولیدکنندگان برق خورشیدی در آسیا به شمار میرود. این تجربهها نشان میدهد که نیروگاههای خورشیدی نه تنها راهکاری برای تامین پایدار انرژی هستند، بلکه بهعنوان موتور محرک توسعه اقتصادی و زیستمحیطی در کشورهای توسعهیافته عمل میکنند.
