درختان تهران تاب توفان ندارند
با وجود طرح اسکن درختان پایتخت برای سنجش پوسیدگی آنها، همچنان شاهد سقوط درختان و آسیب‌های جانی به شهروندان هستیم
هفت صبح، سیمین برادران| توفان‌های مکرر تهران دیگر فقط صدای باد نیستند؛ زنگ خطری‌اند برای شهری که درختانش هر لحظه ممکن است بر سر شهروندی فرود بیاید و جان او را تهدید کند. در روزهای اخیر، اخبار از مصدومیت ۶ نفر و جان‌باختن ۲ شهروند تهرانی بر اثر توفان‌های شدید در پایتخت حکایت دارد. رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران هم گفته ۸۳۳ مورد سقوط درخت در جریان توفان هفته گذشته اتفاق افتاده که به حدود100 خودرو آسیب رسانده. درختانی که برخی مدافعان محیط زیست همچنان بر حفظ آنها تأکید دارند و گروهی دیگر حذف فوری‌شان را برای حفظ ایمنی عمومی ضروری می‌دانند. اما این حوادث تازه نیست.
ماجرای مهرآباد و یک سقوط
یکشنبه ۲۹ مرداد ۱۴۰۲، سقوط یک درخت فرسوده در محله مهرآباد جنوبی باعث جراحت شدید بانوی جوانی به نام جمیله اسماعیلیان شد. همسر او در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرد که جراحت‌ها به حدی جدی بوده که وی در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان ضیاییان بستری شده است. پس از این حادثه، موضوع ایمنی درختان شهری و لزوم حذف درختان پوسیده بار دیگر در فضای عمومی و رسانه‌ها داغ شد.
توموگرافی درختان؛ راه‌حل یا مُسکن؟
در واکنش به حوادث مشابه، شهرداری تهران در سال‌های اخیر استفاده از فناوری توموگرافی درختان را آغاز کرده است؛ روشی که مشابه سی‌تی‌اسکن پزشکی، سلامت درونی درخت را بدون آسیب‌زدن بررسی می‌کند. با ارسال امواج به بافت درونی تنه و ریشه، پوسیدگی، بیماری یا حفره‌های خطرآفرین شناسایی می‌شود.
این اقدام، هم برای حفظ ایمنی شهروندان و هم جلوگیری از انتقال بیماری‌ها و قارچ‌ها به سایر پوشش‌های گیاهی صورت می‌گیرد. به گفته سید مرتضی روحانی، شهردار منطقه ۶ تهران، آزمایش توموگرافی در خیابان ولیعصر به‌عنوان یکی از نقاط پرتردد و دارای درختان کهنسال، به‌طور موفق اجرا شده است. او هدف این کار را پیشگیری از سقوط درختان در شرایط جوی نامساعد عنوان کرده است.
چرا درختان همچنان سقوط می‌کنند؟
با وجود اجرای طرح‌های اسکن، شهروندان و رسانه‌ها بارها این پرسش را مطرح کرده‌اند: اگر درختان اسکن می‌شوند، چرا باز هم در توفان سقوط می‌کنند؟ علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، در پاسخ به این دغدغه، توضیح می‌دهد که پایش درختان سالانه دو بار انجام می‌شود و شامل درختان کهنسال و حتی برخی درختان تازه‌کاشت نیز می‌شود.
او تأکید می‌کند که اغلب حوادث مربوط به سقوط، ناشی از شاخه‌های خشک یا آسیب‌دیده است، نه خود درختان به ظاهر سالم. مختاری همچنین به لزوم مجوز رسمی از کمیسیون ماده ۷ برای هرگونه حذف یا قطع درخت اشاره می‌کند و می‌گوید در صورت شناسایی بیماری یا پوسیدگی، درخت جابه‌جا و نهال سالمی با خاک مناسب جایگزین می‌شود.
درخت سالم هم ممکن است بیفتد
مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با هفت صبح، دیدگاهی متفاوت را مطرح می‌کند: «درختانی که سقوط می‌کنند، الزاماً پوسیده یا بیمار نیستند. درخت سالم هم با توجه به تاج بزرگ و شدت توفان ممکن است سقوط کند.» او همچنین از شهروندان می‌خواهد که در زمان صدور هشدارهای هواشناسی، از پارک خودرو در زیر درختان بلند و کهنسال خودداری کنند تا خطرات احتمالی کاهش یابد.
شهرداری موظف به جبران خسارت است
در کنار دغدغه‌های ایمنی، موضوع مسئولیت قانونی نیز مطرح است. مختاری در این باره تصریح می‌کند که شهرداری تهران، در صورت تأیید حادثه توسط نهادهای ذی‌ربط، موظف به جبران خسارات ناشی از سقوط درختان یا شاخه‌هاست. او اشاره می‌کند که بیشتر این حوادث مربوط به درختان کهنسال یا موجود در باغات خصوصی است.
او همچنین خبر می‌دهد که تاکنون بیش از یک میلیون و ۲۸۰ هزار اصله درخت در تهران کاشته شده و ۲۵۰ هزار نهال نیز به شهروندان اهدا شده است. به گفته او، تمامی درختان خیابان ولیعصر تحت پوشش توموگرافی قرار دارند، اما درختان جوان با محیط بن کمتر از ۳۰ سانتی‌متر به دلیل کم‌خطر بودن بررسی نمی‌شوند. بر اساس گزارش شهرداری، در سال گذشته تنها چند مورد محدود سقوط شاخه خشک گزارش شده و در سال جاری نیز در دو یا سه منطقه، حوادث مشابهی رخ داده که خسارات آنها توسط شهرداری پرداخت شده است.
عامل پنهان سقوط درختان شهری
هادی کاشانی / کارشناس فضای سبز شهری و فعال مدنی| بخشی از مشکل سقوط درختان، به انتخاب نادرست گونه‌ها برمی‌گردد. برخی گونه‌ها، از جمله خانواده صنوبران، در برابر وزش باد مقاومت کمی دارند و برای کاشت در اراضی مسکونی شهری مناسب نیستند.
در دهه‌های گذشته، یکی از اشتباهات مدیریت شهری این بوده که در دوره‌هایی، تعداد زیادی از این گونه‌ها را در سطح شهر کاشته‌اند. صنوبران، رشد سریع و عمر کوتاهی دارند، ارتفاع زیادی می‌گیرند و تنه‌های شکننده‌ای دارند. بنابراین کاشت آنها در محیط‌های شهری، تصمیم درستی نبوده و این درختان حتی بدون پوسیدگی هم ممکن است با باد شدید شکسته شوند.
دلیل دیگر، محدودیت توسعه ریشه‌ها در محیط‌های شهری است. اجرای تاسیساتی مانند لوله‌کشی، کابل‌کشی، جدول‌گذاری و… در اطراف درختان و همچنین تمرکز منابع آبی فقط در پای درخت، باعث محدود شدن رشد ریشه می‌شود. در نتیجه، درختانی با تاج بزرگ و ریشه‌های محدود خواهیم داشت که در برابر باد شدید، به‌راحتی ریشه‌کن می‌شوند.
عامل سوم، ساخت‌وسازهای شهری است که باعث انحراف تنه درخت از محور اصلی می‌شود. وقتی ساختمان یا برجی در نزدیکی درخت ساخته می‌شود، درخت برای رسیدن به نور، از تعادل خارج شده و به یک سمت متمایل می‌شود. این انحراف، در نهایت منجر به سقوط درخت در زمان وزش باد شدید می‌شود. شهرداری باید در انتخاب گونه‌های مناسب برای کاشت در فضای شهری دقت بیشتری به خرج دهد.
در حال حاضر، پراکندگی درختان در سطح شهر بسیار زیاد است، در حالی‌که در بسیاری از کلانشهرهای جهان، این‌گونه نیست. برای مثال، در کشورهای اروپایی با وجود بارندگی بیشتر، درختان در هر کوچه دیده نمی‌شوند، بلکه در پارک‌های بزرگ یا خیابان‌های اصلی متمرکز شده‌اند. مدیریت شهری باید کاشت درخت در معابر درجه دو و سه را به شهروندان واگذار کند تا خودشان مسئولیت کاشت و نگهداری را بر عهده بگیرند. شهرداری می‌تواند تمرکز خود را بر کاشت گونه‌های مناسب در معابر اصلی، درجه یک و بزرگراه‌ها بگذارد تا نگهداری به شکل مؤثرتری انجام شود.
