هفت صبح| باز هم بارانهای حدی که حاصل روند تغییرات اقلیمی در دنیاست، گریبان استانهای مختلف ایران را گرفته است. هر بار که بارشهای سیلآسا رخ میدهد، نسخه قطع درختان حاشیه رودخانهها هم روی میز میآید تا با این نسخه میزان خسارات سیلاب کاهش یابد. مسئولان مدعی هستند که درختان در حاشیه رودخانهها میتوانند مثل مانع عمل کرده و اثر تخریبی سیلاب را بیشتر کنند. گاهی ریشهکن شدن درختان و ایجاد مانع در مسیر سیلاب بهانهای برای قطع زودهنگام درختان معرفی میشود و به هر حال هر بار بهانهای جور میشود تا درختان حافظ کناره رودخانهها قربانی شوند اما کارشناسان درباره موجوداتی که در هر سیلاب فرمان قتلشان صادر میشود، نظر بسیار متفاوتی دارند.
درختان حاشیه رودخانه بیاثر بر سیلاب
محسن آرمین عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج در گفتوگو با «هفت صبح» با نگاه ریاضیات، مسئله وجود درختان در حاشیه رودخانهها را مورد بررسی قرار میدهد. از نظر ریاضیاتی آب با یک سرعتی حرکت میکند. یکی از پارامترهای سرعت آب ضریب زبری است که سرعت آب با این ضریب، نسبت عکس دارد. هرچه این ضریب کاهش یابد یا به عبارت دیگر هرچه مسیر سیلاب یا حاشیه رودخانه صیقلیتر بوده و موانع کمتری داشته باشد، آب با سرعت بیشتری حرکت میکند. در نتیجه میزان حجم آبی که در واحد زمان عبور میکند، افزایش مییابد یا به عبارتی آب گذری رودخانه یا مقطع عرضی آن بیشتر میشود. پس احتمال طغیان رودخانه به اطراف کمتر میشود.
دسترسی به اراضی حاصلخیز، عاملی برای قطع درخت
به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج درختی که در حاشیه رودخانهها وجود دارد در زمین ریشه دوانده و میتواند فرسایش کناری رودخانهها را کاهش دهد و از تخریب آن جلوگیری کند. بنابراین درخت نقش مثبت و مقاومتی بیشتری دارد، مگر اینکه پشت قضیه چیز دیگری باشد. او تمایل برای دسترسی به اراضی حاصلخیز حاشیه رودخانهها را یکی از دلایلی میداند که میتواند منجر به قطع درختان شود.
آرمین هیچ توجیهی را برای اینکه درختان حاشیه رودخانهها را مثل مانع یا یک قطعه سنگ ببینیم، قابل قبول نمیداند و بر این باور است که این درختان خدمات اکوسیستمی دارند که وجودشان در حاشیه رودخانه را قابل قبول میکند. از نگاه او، اگرچه درختان حاشیه رودخانه ممکن است روی سرعت آب تاثیر بگذارند اما از سوی دیگر نقشهای مثبت دیگری مثل تثبیت بستر و کناره رودخانه و خدمات اکوسیستمی مثل تثبیت کنارهها، افزایش نفوذپریری و کاهش فرسایش باعث میشود که برای حفظ این درختان تلاش کنیم.
کاهش تخریب کنارهها با وجود درختان حاشیه رودخانه
محسن توکلی، عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام نیز در گفتوگو با «هفت صبح» با تشریح تاثیر حضور درختان حاشیه رودخانه بر ضریب زبری، یکی از مهمترین نقشهای این درختان را تثبیت کنارههای رودخانه توصیف میکند و معتقد است که این درختان نمیگذارند سیلاب، حاشیه رودخانهها را تخریب کند. او نقش درختان در حاشیه رودخانهها را نقشی دوگانه توصیف میکند. این درختان از یک سو محافظان خوبی برای کنارههای رودخانه هستند و باعث میشوند که رودخانه طغیانی وارد دشتهای کناری نشود اما از سوی دیگر اگر درختان در بستر کف رودخانهها رشد کرده باشند، مانعی برای حرکت آب هستند و منجر به کاهش عبور آب از بستر رودخانه میشوند.
بنابراین بهتر است اگر نهالی در بستر رودخانه بر اثر رشد بذر یا افتادن شاخه رشد کرده باشد، پاکسازی شود. به اعتقاد توکلی، برای تثبیت کنارههای رودخانه هیچ سازهای مقاومتر از ریشه درخت نیست. افرادی که در گذشته این درختان را در کنارهها کاشتهاند، به این امید دست به کار شدهاند که مرزی بین رودخانه و زمینهای اطراف ایجاد کنند.
بنابراین قطع درختان کنارههای رودخانه اقدامی اشتباه است ولی با کندن درختان بستر رودخانه ضریب زبری افزایش مییابد. به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام، درختان بستر رودخانهها تعدادشان زیاد است اما اندازهشان کوچک است. گز، تاغ و بید بستر رودخانه را اشغال میکنند و ضریب زبری را بالا میبرند. مثل سرعتگیر در جاده عمل میکنند و سرعت آب را کم میکنند. بنابراین احتمال تخریب کنارهها افزایش مییابد. او تاکید میکند: در دانشگاه کاشت درخت در کنارهها بهعنوان یکی از اولین و مهمترین قدمهای تثبیت کناره رودخانه تدریس میشود.
تقویت درختان حاشیه رودخانه
عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام میگوید: اگر درختانی در حاشیه رودخانه وجود دارد باید تقویت شود و اگر هم نیست باید این درختان کشت شوند ولی بعضیها به دلایل مختلف چنین کاری را انجام نمیدهند.با توجه به نقش مثبت درختان کنارههای رودخانهها، به خصوص ریشه این درختان که دهها متر سنگ و خاک بستر کناره را تثبیت میکند، معلوم نیست با کدام توجیه درختان حاشیه و بستر رودخانهها قلع و قمع میشوند و وزارت نیرو یک دیواره سبز را با سنگچینهای دست ساز بشر جایگزین میکند. اقدامی که طبیعت را دو بار تخریب میکند. بار اول درختانی که خدمات اکوسیستمی دارند را از حاشیه رودخانهها حذف میکند و در زمان سنگچین کردن هم بخشی از طبیعت تخریب میشود تا سنگهای مورد نیاز برای دیوارههای مصنوعی تامین شود.
قطع کردن درختان توجیهی ندارد
البته مزیتهای دیگری که درختان حاشیه رودخانهها دارند، باعث میشود که آرمین محاسبات ریاضیاتی درباره ضریب زبری را رد کند. او میگوید: وقتی که آب سیلابی شد و به حد یا حجم سیلابی شدن رسید، دیگر چهار تا درختی که در گوشه و کنار رودخانه هست، خیلی نمیتواند به کاهش ضریب زبری کمک کند. این اصلا منطقی نیست که ما درختان حاشیه رودخانه را با هدف کاهش ضریب زبری و افزایش سرعت آب قطع کنیم. این پاک کردن صورت مسئله است. قطع درخت یک رفتار نادرست است. به نظر من قطع کردن درختان حاشیه رودخانه با آن نوع نگاه به هیچ عنوان توجیه ندارد اگرچه درخت میتواند یک مانع باشد.
