پیش‌درآمدی بر شکست مذاکرات؟
توافق جامع یا پازل فشار حداکثری جدید؟
هفت صبح، حسین فاطمی| روز جمعه مذاکراتی میان ایران و تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) با همراهی اتحادیه اروپا در استانبول و در سطح معاونین وزرای امور خارجه برگزار شد. یک‌روز پس از این دیدار، بیانیه‌ای از سوی سران تروئیکای اروپایی صادر شد که بار دیگر تهدید به فعال‌سازی مکانیزم ماشه (اسنپ‌بک) در آن تکرار شد. اظهارات «ژان نوئل بارو» وزیر امور خارجه فرانسه، نه تنها نشان از اراده‌ای واقعی برای دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک نداشت، بلکه از ایجاد یک چارچوب مذاکراتی جدید حکایت دارد که از نگاه ایران، پیشاپیش مسیر شکست را طی خواهد کرد.
توافق جامع یا پازل فشار حداکثری جدید؟
فرانسه این بار صراحتا از لزوم دستیابی به توافقی جامع شامل سه محور برنامه هسته‌ای ایران، برنامه موشکی و نقش منطقه‌ای ایران می‌شود. این همان خواسته‌هایی است که ایالات متحده نهایتا برای دسترسی به آنها از برجام خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را دنبال کرد که با بازگشت ترامپ به کاخ سفید مجددا همان سیاست احیا شد.
تکرار الگوی شکست‌خورده ترامپ توسط اروپا درواقع بازتولید همان سیاست‌ها در لباسی دیپلماتیک است. درحالی‌که ایران همواره اعلام کرده که برنامه موشکی و سیاست منطقه‌ای‌اش را خارج از حوزه مذاکرات هسته‌ای می‌داند، طرح چنین مطالباتی، ذیل عنوان توافق جامع در واقع مقدمه‌ای برای ناکام‌سازی آن است.
نادیده‌گرفتن حملات اسرائیل و نقش آمریکا در توقف گفت‌وگوها
از نگاه تهران، توقف گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا به‌دلیل حملات مستقیم و تجاوزکارانه اسرائیل و ورود آمریکا به این تجاوزات بود. هدف قرار دادن تاسیسات اتمی ایران توسط این دو بازیگر، عملا فضای دیپلماتیک مذاکرات را تخریب کرد. در چنین فضایی، اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه مبنی بر اینکه «اگر تا پایان تابستان توافق حاصل نشود، مکانیزم ماشه فعال می‌شود» نه تنها تلاش برای دیپلماسی نیست، بلکه بازی در زمینی است که توازن آن خلاف منطق گفت‌وگو است.
سازوکار شکست از پیش تعیین‌شده
اصرار اروپا بر گنجاندن موضوعات موشکی و منطقه‌ای در قالب توافقی جدید با ایران، در حالی مطرح می‌شود که هیچ نشانه‌ای مبنی بر آمادگی ایران برای ورود به چنین گفت‌وگوهایی وجود ندارد. حتی در بیانات رسمی مقامات ایران نیز تاکید شده که تنها محور مذاکرات، مسئله هسته‌ای و چارچوب برجام است.
از این رو، پافشاری بر گسترش دامنه مذاکرات به حوزه‌هایی که برای ایران خط قرمز تلقی می‌شود، عملا مسیر گفت‌وگو را به بن‌بست خواهد کشاند. طرح چنین خواسته‌هایی از سوی اروپا بیش از آنکه برای دستیابی به توافق باشد، نوعی تاکتیک فشار برای برگرداندن ایران به نقطه‌ای ضعیف‌تر در میز مذاکره است.
تهدید به شلیک ماشه؛ واقعی یا بلوف دیپلماتیک؟
تهدید به فعال‌سازی مکانیزم ماشه یا همان بازگشت به تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، اهرم سنتی تروئیکای اروپایی برای وادار کردن ایران به عقب‌نشینی بوده اما سوال اصلی اینجاست که آیا این تهدید در شرایط کنونی، کارکرد موثری خواهد داشت؟
ایران در طول سال‌های اخیر، نه تنها با فشار حداکثری آمریکا مواجه شده، بلکه بسیاری از تحریم‌های اروپایی نیز پابرجا مانده‌اند. از همین رو، تهدید به اسنپ‌بک تاثیر روانی پیشین را ندارد. در واقع، تهدید به اسنپ‌بک در این مقطع بیش از آنکه تاثیر گذار باشد بیشتر به یک «بلوف دیپلماتیک» شباهت دارد.
اروپا؛ دنباله‌روی آمریکا
از نکات قابل تامل در اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه، اشاره صریح او به هماهنگی هفتگی با مقامات آمریکایی، است. اروپا در قبال ایران استقلال عمل ندارد و سیاست خارجی‌اش در این پرونده خاص، تابع راهبردهای واشنگتن است. در چنین شرایطی، ادعای تلاش برای توافق جامع، بیش از آنکه گام مثبت تلقی شود، شکلی از «حمله نرم» با ابزار گفت‌وگو خواهد بود.
چشم‌انداز مذاکرات؛ غبارآلود و بی‌سرانجام
با توجه به شرایط کنونی، افزایش مطالبات غیرواقع‌بینانه غرب، عدم جبران خسارت خروج آمریکا از برجام و تکرار همان مسیر توسط اروپا، تحرکات میدانی اسرائیل علیه ایران و حمایت غیرمستقیم غرب از آن، همچنین تغییر اولویت‌های داخلی ایران برای تمرکز صرف بر موضوع هسته‌ای با محور رفع تحریم‌ها موجب می‌شود تا چشم‌انداز مذاکرات آینده میان ایران و تروئیکای اروپایی، بسیار مبهم و غبارآلود باشد و بعید به نظر می‌رسد که در بازه زمانی کوتاه تا پایان تابستان، توافقی جامع آن‌گونه که فرانسه ادعا می‌کند، شکل گیرد.
فرصت‌سوزی در پوشش دیپلماسی
اروپا، به‌ویژه فرانسه با طرح موضوع «توافق جامع» که از نظر ایران عملا به معنای ورود به حوزه‌های خط قرمز است که زمینه‌های شکست مذاکرات را از هم‌اکنون فراهم کرده است. در حالی‌که ایران همچنان آمادگی خود را برای حل‌وفصل دیپلماتیک صرفا در چارچوب هسته‌ای اعلام کرده، اصرار اروپا بر مطالبات حداکثری، می‌تواند فرصت احتمالی برای احیای برجام یا رسیدن به یک توافق حداقلی را از بین ببرد.
