دلار سعودی در خرابه‌های شام
محمد بن سلمان با ۴۷ توافق‌نامه نفوذ اقتصادی عربستان را در دمشق تثبیت می‌کند
هفت صبح| دمشق، تابستان ۲۰۲۵، در شهری که هنوز زخم‌های جنگ از چهره‌اش محو نشده، امضای قراردادهای اقتصادی طنین تازه‌ای از روزگار جدید را در خیابان‌ها پخش می‌کند. عربستان سعودی حالا با چمدان‌هایی پر از میلیاردها دلار وارد میدان بازسازی شده است. در کاخ کنفرانس‌های بین‌المللی دمشق، ۴۷ توافق‌نامه رسمی و یادداشت تفاهم به ارزش ۲۴ میلیارد ریال سعودی (معادل ۶.۴ میلیارد دلار) میان مقامات اقتصادی سوریه و نمایندگان بیش از ۱۳۰ شرکت سعودی به امضا رسید.
حضور خالد الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان، در راس هیئتی بزرگ، نشانه‌ای شفاف از چرخش سیاست خارجی ریاض و تمرکز جدید بر «دیپلماسی بازسازی» است. مراسم، با تاکید ولیعهد سعودی محمد بن سلمان بر نقش پیش‌برنده توسعه برای بخش خصوصی عربستان، عملا سوریه را به بخشی از استراتژی نئواقتصادی سعودی در خاورمیانه بدل کرده است که با چشم‌انداز ۲۰۳۰ پیوند خورده و حالا در خرابه‌های شام قد علم کرده است.
اینجا دیگر فقط بوی پول به مشام نمی‌رسد، بوی تند رقابت ژئوپلیتیکی هم هوا را آکنده است.عربستان که پیش‌تر در برابر بازگشت سوریه به اتحادیه عرب مقاومت کرده بود، حالا سوریه را بخشی از پازل جدید خود در خاورمیانه می‌دید. پازلی که در آن قدرت نرم، زیرساخت و دلار جای موشک و ائتلاف نظامی را گرفته‌اند.
سرمایه‌هایی که چشمک می‌زنند
در اجلاس سرمایه‌گذاری دمشق، پروژه‌هایی به ارزش میلیاردها دلار معرفی شد. تنها در بخش ساخت‌وساز، بیش از ۲.۹ میلیارد دلار برای ایجاد سه کارخانه سیمان، احیای شهرک صنعتی عدرا و بازسازی مسیر شهری دمشق اختصاص یافت. شرکت Ethraa Holding پروژه ساخت یک برج ۱۰۰ میلیون دلاری را در قلب پایتخت بر عهده گرفت. فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز نصیب بزرگی برد.
قراردادی به ارزش ۱.۰۷ میلیارد دلار برای توسعه شبکه دیجیتال، پایداری سایبری و خدمات دیتاسنتر امضا شد. بخش‌هایی چون انرژی، کشاورزی، خدمات مالی، سلامت و گردشگری نیز از این موج بی‌سابقه بی‌نصیب نماندند. وزیر اطلاع‌رسانی سوریه، حمزه المصطفی اعلام کرد که این سرمایه‌گذاری‌ها دست‌کم ۵۰ هزار شغل مستقیم و تا ۱۵۰ هزار فرصت غیرمستقیم در کشور ایجاد خواهد کرد. هرچند این ارقام هنوز روی کاغذ است، اما در کشوری با بیکاری انباشته، همین وعده‌ها نیز نفس‌گیرند.
دو پادشاه در اقلیم شام؟
این سرمایه‌گذاری تنها یک حرکت اقتصادی نیست؛ یک بازی سیاسی بزرگ است. عربستان با هدایت محمد بن سلمان، که از زمان دیدارهای مخفیانه‌اش با مقامات سوری در اواخر ۲۰۲۳ به بازتعریف رابطه فکر می‌کرد، اکنون به‌طور علنی رهبری بازسازی سوریه را در اختیار گرفته است. نشست دمشق با دستور مستقیم او برگزار شد و تشکیل شورای مشترک سعودی-سوری مهر رسمی بر این عزم بود.
با این حال، همه‌چیز گل‌وبلبل نیست. ناظران بین‌المللی هشدار داده‌اند که در غیاب نظارت ساختاری شفاف، این سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است به بازتولید الیگارشی‌های فاسد و مافیای اقتصادی جدید منجر شود و حالا می‌کوشند با چهره جدید وارد بازار شوند. اگرچه دولت انتقالی وعده داده است که «تمام قراردادها از فیلتر شفافیت و استانداردهای بین‌المللی عبور خواهند کرد»، اما هنوز سند عملی از این تعهدها منتشر نشده است.
چشم‌انداز و سایه‌ها
از نظر استراتژیک، عربستان با این اقدام جای پای خود را در سوریه محکم می‌کند. با این حال، بی‌ثباتی‌های مزمن، تنش‌های قومی و مذهبی – به‌ویژه در جنوب سوریه مانند سویدا و نبود سازوکارهای مدرن حقوقی برای سرمایه‌گذاری خارجی، همچنان تهدیدی جدی برای آینده پروژه‌هاست. سرمایه‌گذاری‌های بزرگ بدون تضمین حقوق مالکیت، استقلال قضایی و ثبات سیاسی، ممکن است تنها بر روی زمین‌لرزه‌ای از بی‌اعتمادی ساخته شوند.
سرمایه یا سرنوشت؟
توافق‌های امضا‌شده، از نظر کمی، بزرگ‌ترین تزریق سرمایه به سوریه از زمان آغاز جنگ داخلی در ۲۰۱۱ محسوب می‌شود. اما آنچه این سرمایه‌گذاری را خاص‌تر می‌کند، نه حجم دلارها بلکه زمان‌بندی و نمادگرایی آن است. این پروژه‌ها، اگر به درستی اجرا شوند، می‌توانند آغازگر عصر جدیدی در روابط اقتصادی عرب‌ها با سوریه باشند. اما اگر تبدیل به پله‌ای برای بازگشت نخبگان فاسد شوند، آن‌گاه از دل این میلیاردها دلار نه صلح، که بحران جدیدی متولد خواهد شد.
