دیپلماسی در کرانه‌های بوسفور
گفت‌وگوهای ایران و اروپا در حالی برگزار شد که سایه تهدید «مکانیسم ماشه» و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت بر مذاکرات سنگینی می‌کند
هفت صبح| در صبحی آرام در استانبول، جایی که نسیم خنک بوسفور با دیوارهای تاریخی سرکنسولگری ایران در هم می‌آمیزد، دیپلمات‌های ایرانی بار دیگر گام در میدان مذاکره گذاشتند. روز جمعه ۴ مرداد ۱۴۰۴، نمایندگان ایران در گفت‌وگوهایی حساس با همتایان اروپایی خود از انگلیس، فرانسه و آلمان گرد هم آمدند تا از حقوق هستهای ملت دفاع کنند. این نشست، که در پی سال‌ها چالش و تنش برگزار شد، نه‌تنها تلاشی برای رفع تحریم‌های ناعادلانه است، بلکه پیامی روشن از تهران به جهان دارد و ایران با عزمی استوار بر استقلال و حقوق قانونی خود پافشاری می‌کند.
مذاکرات استانبول: دفاع از حق غنی‌سازی
در ساختمان سرکنسولگری ایران در استانبول دیپلمات‌های ایرانی برابر دیپلمات‌های اروپایی قرار گرفتند تا بر مواضع اصولی ایران تاکید کنند. غریب‌آبادی، که پیش‌تر در نیویورک از استانداردهای دوگانه غرب انتقاد کرده بود، پیش از این دیدار بارها بر حق غیرقابل‌انکار ایران در غنی‌سازی اورانیوم تحت معاهده منع گسترش تسلیحات هستهای (NPT) پافشاری کرده و معتقد است هر توافقی باید بر پایه احترام متقابل و رفع کامل تحریم‌ها باشد.
این مذاکرات، که در ادامه گفت‌وگوهای قبلی در نیویورک، ژنو و تماس‌های تلفنی اخیر شکل گرفته، نشان‌دهنده عزم ایران برای پیشبرد دیپلماسی بدون تسلیم در برابر فشارهای خارجی است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نیز پیش از این نشست اعلام کرده بود که مواضع ایران، حتی پس از تنش‌های اخیر، تغییر نکرده و تهران به غنی‌سازی برای نیازهای صلح‌آمیز خود ادامه خواهد داد.
چالش‌های دیپلماتیک: سایه مکانیسم ماشه
گفت‌وگوهای ایران و اروپا در حالی برگزار شد که سایه تهدید «مکانیسم ماشه» و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت بر مذاکرات سنگینی می‌کند. تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) پیش‌تر هشدار داده بودند که در صورت عدم پیشرفت مذاکرات تا پایان اوت (۹ شهریور ۱۴۰۴)، تحریم‌های جهانی را بازمی‌گردانند. ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، با اشاره به دهمین سالگرد برجام، مدعی نقض تعهدات ایران شد و به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تهدید کرد.
در مقابل، عراقچی در شبکه اجتماعی ایکس به صراحت اعلام کرد که اقدامات اروپا، از جمله حمایت از تجاوزات اخیر آمریکا و اسرائیل علیه تاسیسات هستهای ایران، جایگاه آن‌ها را به‌عنوان طرف‌های معتبر برجام تضعیف کرده است. غریب‌آبادی نیز هشدار داد که در صورت عملی شدن مکانیسم ماشه، خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هستهای همچنان گزینه‌ای روی میز است. با این حال، گزارش‌ها حاکی از پیشنهاد اروپا برای تمدید شش‌ماهه مهلت اسنپ‌بک خبر می‌دهد، مشروط به اینکه ایران همکاری با آژانس را آغاز کرده، مذاکرات با آمریکا را از سر بگیرد.
همکاری با آژانس: گامی محتاطانه
در میانه این کشمکش‌ها، ایران اعلام کرده که طی دو تا سه هفته آینده میزبان هیئتی فنی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران خواهد بود. این هیئت برای بحث درباره چارچوب همکاری‌های آینده وارد گفت‌وگو می‌شود، اما تهران با استناد به قانون مجلس شورای اسلامی، بازدید از تاسیسات هستهای را ممنوع کرده است.
غریب‌آبادی توضیح داد که پرس‌وجوهای آژانس درباره ذخیره اورانیوم ۶۰ درصد ایران تنها به‌صورت شفاهی مطرح شده و ایران، که در حال ارزیابی خسارات ناشی از حملات اخیر به تاسیسات خود است، هنوز پاسخی قطعی نداده است. این رویکرد محتاطانه نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ استقلال در عین حفظ گفت‌وگو با نهادهای بین‌المللی است. مدیرکل آژانس نیز بر نیاز به راه‌حل دیپلماتیک با نظارت این نهاد تاکید کرده، اما قانون جدید ایران، نظارت آژانس را منوط به تایید شورای عالی امنیت ملی کرده است.
دیپلماسی در سایه تنش‌های جهانی
الی گرانمایه، پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا، معتقد است که فعال‌سازی مکانیسم ماشه نه‌تنها ایران را به پذیرش غنی‌سازی صفر وادار نمی‌کند، بلکه ممکن است به خروج ایران از NPT و تشدید تنش‌ها منجر شود. او هشدار می‌دهد که این اقدام می‌تواند مذاکرات ایران و آمریکا را به بن‌بست بکشاند و حتی اسرائیل را به حملات بیشتر ترغیب کند.
گرانمایه پیشنهاد می‌دهد که اروپا با تمدید محدود اسنپ‌بک و مشارکت دادن چین در نظارت موقت بر برنامه هستهای ایران، راهی برای کاهش تنش بیابد. در همین راستا، نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و چین در تهران در ۳۱ تیرماه برگزار شد تا هماهنگی مواضع در برابر تحریم‌ها تقویت شود. این نشست نشان‌دهنده تلاش ایران برای ایجاد جبهه‌ای متحد در برابر فشارهای غرب بود.
چشم‌انداز مذاکرات: دیپلماسی یا بن‌بست؟
مذاکرات استانبول که اولین دیدار رسمی ایران و اروپا پس از جنگ ۱۲روزه اخیر است، در شرایطی برگزار شد که گفت‌وگوهای ایران و آمریکا پس از عملیات «چکش نیمه‌شب» متوقف شده است. غریب‌آبادی تاکید کرد که ایران برای مذاکره با آمریکا آماده است، اما دو اصل باید رعایت شود: عدم استفاده از مذاکرات برای اقدامات نظامی و توافق بر سر راه‌حل برد-برد که حقوق ایران تحت NPT را به رسمیت بشناسد.
او افزود که مذاکرات باید مصالحه‌ای باشد که در آن هر دو طرف چیزی بدهند و چیزی بگیرند، نه تسلیم یک‌طرفه. با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل نهم شهریور، ایران و اروپا در جست‌وجوی راهی برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها هستند. غریب‌آبادی با اشاره به ایده‌های جدید اروپا، گفت که ایران آماده شنیدن پیشنهادات است، اما هر توافقی باید از پیچیده‌تر شدن اوضاع جلوگیری کند. در این میان، تماس‌های اخیر وزرای خارجه اروپا و کایا کالاس با عراقچی نشان‌دهنده تمایل به مدیریت بحران است، اما زمان برای توافق کوتاه است.
