سافاری مرگ در سارایوو | شلیک به کودکان با تفنگ اسنایپر
شوکهکننده اینکه کودکان در این فهرست بیشترین قیمت را داشتند
هفت صبح| دادستانی میلان پروندهای کمسابقه و تکاندهنده را در ایتالیا گشوده است؛ ادعاهایی مبنی بر اینکه گروههایی از شهروندان این کشور در سالهای محاصره چهار ساله سارایوو توسط نیروهای صرب، آخر هفتهها از «ترییسته» به بوسنی پرواز میکردند تا در ارتفاعات اطراف شهر به سمت غیرنظامیان بیدفاع با اسلحه اسنایپ، تیراندازی کنند.
محاصره سارایوو میان سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۵ بیش از یک هزار کشته بر جای گذاشت و طولانیترین محاصره شهری در تاریخ معاصر اروپا به شمار میرود. این پرونده پس از شکایت حقوقی اتزیو گاوازنی، روزنامهنگار و رماننویس ایتالیایی و با همراهی دو حقوقدان تشکیل شد. او در شکایت خود از «قتل با قساوت و بیرحمی همراه با انگیزههای پست و غیرانسانی» سخن گفته و مدعی است که گروههایی از ایتالیاییها برای شرکت در این سفرها پول پرداخت میکردند.
بنا به گزارش رسانههای ایتالیا، تاکنون ۵ نفر در این پرونده شناسایی شدهاند و تحقیقات برای یافتن دیگر شرکتکنندگان ادامه دارد. گاوازنی در گفتوگو با روزنامه ریپابلیکا گفته است که این شکایت «گوشهای تاریک از جامعه» را آشکار میکند: «پای افراد ثروتمند، کارآفرینان و کسانی با ظاهر محترم در این پرونده است که در دوران محاصره، پول میدادند تا بتوانند غیرنظامیان بیدفاع را بکشند.»
سافاریها چگونه انجام میشد؟
براساس شکایت ثبت شده، میان سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۵ گروههایی که اغلب علاقهمندان به سلاح و تیراندازی بودند، روزهای جمعه در ترییسته گرد هم میآمدند و از آنجا با پروازهای شرکت هواپیمایی یوگسلاوی/صربستان به ارتفاعات مشرف به سارایوو منتقل میشدند. گفته میشود این افراد مبالغی کلان به شبهنظامیان صربِ متحد «رادوان کاراجیچ» میپرداختند تا امکان شلیک به ساکنان شهر را پیدا کنند.
کاراجیچ بعدها توسط دادگاه بینالمللی یوگسلاوی سابق به نسلکشی و جنایت علیه بشریت محکوم و در نهایت به حبس ابد محکوم شد. طبق گزارش ریپابلیکا، هزینه پیوستن به این سفرها، با احتساب تورم امروز، تا حدود ۱۰۰ هزار یورو محاسبه میشود. گاوازنی همچنین مدعی است که شرکتکنندگان فهرستی دریافت میکردند که در آن «نوع هدف» قیمتگذاری شده بود و شوکهکننده اینکه کودکان در این فهرست بیشترین قیمت را داشتند.
پس از کودکان به تریتیب زنان و مردان قرار داشتند و سالمندان در فهرست قیمتها قرار نداشتند و «رایگان» به قتل میرسیدند. گاوازنی گفته است که این قاتلان موجه و کتوشلوارپوش از ترییسته برای شکار انسان به سارایوو میرفتند و پس از بازگشت، زندگی عادی و به ظاهر آبرومندانهشان را ادامه میدادند. این مصداق بارز ابتذال شر است؛ اینکه خود را خدای مرگ بدانی و بیکیفر بمانی.
اسناد و شاهدان چه میگویند؟
پرونده ۱۷ صفحهای گاوازنی شامل شهادت ادین سوباشیچ، افسر اطلاعات ارتش بوسنی است. او ادعا میکند که در سال ۱۳۷۲ گزارشهایی از حضور ایتالیاییها در این سفرها را به سازمان اطلاعات نظامی ایتالیا (سیسمی) منتقل کرده و چند ماه بعد این سازمان گفته که «به این عملیات پایان داده است». طبق یک گزارش اطلاعاتی، سیسمی محل عزیمت این افراد در ترییسته را شناسایی و پروازها را متوقف کرده است.
در اسناد الصاق شده به شکایت ثبت شده، از ۳ فرد ساکن تورین، میلان و ترییسته نام برده شده که تحت تحقیق قرار گرفتهاند. بنا بر اطلاعات یک گزارش اطلاعاتی، فرد ساکن میلان که در سال ۱۳۷۲ در تیراندازیها شرکت کرده، مالک یک کلینیک جراحی زیبایی بوده است. شهردار پیشین سارایوو نیز پروندهای درباره «ثروتمندان خارجیِ درگیر در اعمال غیرانسانی» به دادستانی میلان ارسال کرده است.
چه کسی از این «سافاری»ها خبر داشت؟
صربستان هرگونه نقش مستقیم را انکار کرده اما محققان بر این باورند که سرویس اطلاعاتی صربستان از این عملیاتها آگاهی داشته است. سوباشیچ در شهادتش گفته نحوه هماهنگی سفرها با شرکت هواپیمایی نشان میداد «سازمان امنیت دولتی صربستان پشت ماجرا بوده است».
بازماندگان سارایوو چه میگویند؟
جمیل هوجیچ، بنیانگذار پروژه «کوچه تکتیراندازها»، که عکسهای دوران محاصره را گردآوری میکند، به شبکه الجزیره گفته است این موضوع برای او به هیچ وجه تعجبآور نیست. به گفته او، آخر هفتهها در سارایوو همیشه خطرناکتر بود و خبرهایی درباره حضور افراد خارجی که برای تیراندازی میآمدند میان مردم دستبهدست میشد. او گفته است: قاتلان و تکتیراندازانی که چهار سال ما را هدف میگرفتند هنوز آزادند و دستگاه قضایی بوسنی کاری نمیکند.
آیا اتباع کشورهای دیگر هم مشارکت داشتند؟
بر اساس تحقیقات و آثار مستند، اتباع چند کشور دیگر نیز در این سفرها حضور داشتهاند. در سال ۲۰۲۲ مستند «سافاری سارایوو» ساخته یک کارگردان بوسنیایی، به حضور ثروتمندان خارجی از جمله افرادی از ایالات متحده و روسیه پرداخت. یکی از نمونههای مشهور، نویسنده ملیگرای روس، ادوارد لیمونوف بود که حضورش در یک مستند جنگ بوسنی در سال ۱۳۷۱ در حال شلیک به سمت شهر، در کنار کاراجیچ ثبت و ضبط شده است.
بر پایه گزارشی از رسانههای بلژیک، دادستانی این کشور نیز ممکن است در صورتی که نام اتباع بلژیکی در این پرونده مطرح شود، تحقیقاتی جداگانه آغاز کند. در محاصره سهونیم ساله سارایوو بیش از ۱۱.۵ هزار غیرنظامی، از جمله ۱۶۰۰ کودک، کشته شدند. گزارشها نشان میدهد که بیش از ۱۶۰ کودک در آن مدت توسط تکتیراندازها به قتل رسیدهاند و مشخص نیست از این تعداد چند نفرشان قربانی اسنایپر توریسم شدهاند. جنگ بوسنی با حمایت ارتش یوگسلاوی و گروههای شبهنظامی صرب، به پاکسازی قومی مسلمانان بوسنیایی انجامید و در پایان، بیش از ۱۰۰ هزار نفر کشته و نزدیک به ۲ میلیون نفر آواره شدند.
