برای شنیدن صدای متوفی اسکن کنید

هفت صبح، حدیث ملاحسینی| درحال قدم زدن در یک آرامستان هستید و همزمان نگاهی اجمالی به سنگ قبرها می‌اندازید. همه چیز عادی و معمولی است؛ سنگ قبرها متشکل از نام و نام خانوادگی شخص، تاریخ تولد و وفات، آیاتی از قرآن و شعر یا عبارات کوتاهی در وصف خوبی‌های متوفی هستند. ممکن است تعدادی از آنان هم عکس‌دار باشند. به مسیر خود ادامه می‌دهید و ناگهان با تصویر یک مربع کوچک که روی سنگ مزار حک و یا به صورت پلاک فلزی بر روی آن تعبیه شده، مواجه می‌شوید.

با کنجکاوی توام با تعجب به آن نزدیک می‌شوید. خودش است! یک کیو آر کُد! آن لحظه ممکن است تصور کنید که در بی‌ربط‌ترین جای ممکن با این فناوری برخورد کرده‌اید و بلافاصله از خود بپرسید که آخر کاربرد کیو آر کد بر روی سنگ مزار چه می‌تواند باشد؟  فورا با دوربین گوشی‌تان کد را اسکن می‌کنید و با تصاویری از مقاطع مختلف زندگی متوفی و ویدئو کوتاهی از لحظات شادی و یا موفقیت او مواجه می‌شوید.

ممکن است در مواردی هم زندگینامه کوتاهی از آن شخص ارائه شده باشد.  اشتباه نکنید، این کیو آر کدها فقط برای مشاهیر، هنرمندان و نام‌آوران طراحی نشده‌اند. بلکه هر آدم معمولی‌ای فارغ از این که چه کسی بوده و چه کارهایی در دوران حیاتش انجام داده این امکان را دارد که اگر بازماندگان او بخواهند، صاحب یکی از این کیو آر کدها بر روی خانه ابدی‌‌اش بشود.

‌برای ثبت خاطرات از یاد رفته

خانم «م» ۳۵ ساله که در دوران کرونا برادر جوانش را از دست داد، درباره اینکه چرا برای مزار برادرش کیو آر کد سفارش داده و چه محتوایی را می‌خواسته منتقل کند، می‌گوید: «برادرم شاعر بود و برای یادبودش یکی از ویدئوهای شعرخوانی‌اش را ثبت کردم. واقعیت این است که ما همیشه خیلی بی‌تفاوت از کنار سنگ‌های قبر رد می‌شویم. هیچ شناختی از افراد فوت شده نداریم و فقط یک اسم، تاریخ تولد و فوت می‌بینیم و شاید هم یک عکس روی سنگ حک شده باشد.

به نظرم وجود این کدها خیلی خوب است. چون باعث می‌شود حس کنیم که عزیزان ما زنده هستند و آن سنگ قبر هویت پیدا می‌کند. من هم این کیو‌آر کد را درست کردم برای جلب توجه کسانی که برادرم را نمی‌شناختند. بنابراین، برای خودم و اقوام این کار را نکردم. بیشتر برای رهگذرهایی که بی‌تفاوت از کنار سنگ‌ها رد می‌شوند گذاشتم تا لحظه‌ای بایستند، اسکن کنند، به تماشا بنشینند و گوش کنند. انگار که یادشان بیفتد آن کسی که زیر خاک خوابیده یک انسان است و خاطره‌ای داشته. یک زمانی زندگی‌ای در جریان بوده و همین باعث شود که یک لحظه صبر کنند و دعایی بخوانند».

مادر داغداری هم سر مزار دخترش نشسته؛ دختری که فقط چند ماه از سفر ابدی‌اش گذشته. خانم «ق» که برای سنگ مزار تنها فرزندش سنگ تمام گذاشته، تصمیم گرفته که با تعبیه یک کیو‌آر کد یادش را زنده نگه دارد. یادبودی که با اسکن کردن آن، ویدئوی دختری در جشن تولدش ظاهر می‌شود. در این لحظه‌ ثبت شده، او چشمانش را می‌بندد و در دلش آرزویی می‌کند؛ پس از اندکی تعلل که حاکی از اهمیت و ارزش قائل بودن برای خواسته‌اش است، سرانجام با یک حرکت سریع شمع بیست و یک سالگی‌اش را فوت می‌کند.

در دنباله ویدئو، ما شاهد عکس‌هایی از کودکی و لحظات مختلفی از زندگی او هستیم. لحظاتی که چیزی جز شوق و شیطنت عنفوان جوانی را به نمایش نمی‌گذارند. خانم «ق» درباره این تجربه می‌گوید: «این تنها کاری هست که می‌تواند یادش را همیشه زنده نگه دارد. خیلی‌ها می‌آیند سرخاک که شاید عزیز من را ندیده باشند یا نشناسند. برای همین با این کیو آر کد می‌توانند ببینند که سر خاک چه کسی هستند. وقتی کسی کد را می‌بیند برایش تازگی دارد. خوشحالم توانستم اولین نفری باشم که در آرامگاه خودمان برای فرشته‌ام این کار را کنم. با این کار من شاید خیلی‌های دیگر هم این اقدام را انجام دهند». 

تسکین درد دوری

خانم «ف» که پدرش را روز دوم عید سال ۱۴۰۲ از دست داده برای تعبیه کیو آر کد بر روی سنگ مزار پدرش با مخالفت‌هایی از جانب اعضای خانواده‌اش مواجه شد، در این باره توضیح می‌دهد:‌ «زمانی که به برادرم پیشنهاد این کار را دادم، گفتند که تو اگر هرچیز را آنقدر زنده نگهداری غمت هم بیشتر می‌شود.

غم نبودن متوفی و تنهایی‌ات بیشتر می‌شود، پس سعی کن فراموش کنی. ولی بعدا دیدند که کار جالبی است و آن‌ها هم کم‌کم خوششان آمد. واقعیت این است که پدرم همیشه دوست داشت یک چیزی از او به جا بماند. چون وقتی یک کاری را انجام می‌داد می‌گفت این از من بماند به یادگار. من فکر می‌کنم که اگر زندگی بعد از مرگ جریان داشته باشد و به گونه‌ای باشد که آن یادبودها و خاطرات از بین نروند و نمیرند، آدم‌ها راحت‌تر می‌توانند از این دنیا بروند».

اکنون قصه زنی را بازگو می‌کنیم که پس از ۲۷ سال زندگی عاشقانه در کنار همسرش، روز عاشورای سال گذشته او را از دست داد. روی سنگ مزار این شخص دو کیو آر کد حک شده است که با اسکن کردن یکی از آن‌ها، یک ویدئو ۴۳ ثانیه‌ای از مردی ۴۶ ساله باز می‌شود که با چیره‌دستی در حال نوازندگی همزمان دو ساز  تنبک و سنتور است. او پس از اتمام نوازندگی برای حسن ختام، لبخندی را به حاضرین یا شخص حاضر تحویل می‌دهد. کیو آر کد دوم هم یک مداحی است که یک هفته پیش از فوتش برای همسرش ارسال کرده بود.

راهی برای پذیرش سوگ یا مرده‌پرستی؟

برای سردرآوردن از اینکه این کیو آر کدها از کجا می‌آیند با شخصی به گفت‌وگو پرداختیم که در داخل ایران به تولید کیو آر کد مخصوص سنگ مزار یا به اصطلاح وطنی خودمان «یادکُد» یا «جاودانه کُد» مشغول است. «منیره شفیعی» درباره کارکردهای کیو آر کدها می‌گوید: «این کدها برای نزدیکان متوفی، کسانی که سر خاک حاضر می‌شوند و یا کسانی که راهشان دور است یک سری مزایا ایجاد کرده است. یکی از این مزایا، این است که افراد سوگوار می‌توانند خاطرات عزیز از دست رفته‌شان را به صورت منسجم در یک صفحه یادبود مجازی اختصاصی که هم از طریق لینک و هم از طریق کیو آر کد در دسترس است، در اختیار داشته باشند.

همچنین اطرافیان هم می‌توانند خاطراتشان را از شخص متوفی در همین صفحه ثبت کنند. زنده نگهداشتن این خاطرات، باعث می‌شود که تحمل مراحل سوگ برای افراد داغدیده راحت‌تر باشد». نکته جالب توجه اینکه چندی پیش این اقدام به صورت فراگیر بر روی مزار حدود ۲۵۰۰ شهدای بهشت زهرا انجام شد و با نصب کیو آر کدها، عکس، اطلاعات، خاطرات، وصیت‌نامه و آدرس هر مزار در دسترس همگان قرار می‌گیرد. بررسی‌های ما نشان می‌دهد میانگین قیمت این کیو آر کدها که به صورت پلاک فلزی هستند و با چسب به سنگ مزار می‌چسبند حدود یک میلیون تومان است.

 ورود تکنولوژی به آن دنیا

با توجه به آنچه که شرح دادیم، به این نکته مهم می‌رسیم که همانطور که تکنولوژی همه ابعاد زندگی ما را دربر گرفته است، جای تعجب ندارد که در عصر جدید وارد مقوله مرگ و آن دنیای ما هم شده است. این شکل از ورود تکنولوژی ابعاد مختلفی دارد که یک بعد آن در این گزارش مورد بررسی قرار گرفت. درباره این مسئله نقطه‌نظرات و دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ از مخالف سرسخت گرفته تا موافق سرسپرده. 

موضوع دیگری که وجود دارد، این است که در گذشته مرگ شاید امری خصوصی‌تر بوده و مرور خاطرات منحصر به نزدیکان و آشنایان متوفی بوده است. اما اکنون با وجود این تکنولوژی هر کسی در هر نقطه از جهان می‌تواند به لحظات خوش و خاص آن فرد از دست رفته دسترسی داشته باشد. به عبارت دیگر، خاطرات آن شخص دیگر به آلبوم خانوادگی و خصوصی‌ای که در گوشه و کنار خانه‌ها هست منحصر نمی‌شود، بلکه جنبه عمومی‌تر و همگانی‌تری پیدا کرده است که احتمالا از مشخصه‌های دوران معاصر ماست. حال باید منتظر بود و دید تا این تکنولوژی ما را به چه سمت و سویی می‌برد. 

‌

صلوات‌شمار مجازی

منیره شفیعی  از امکانات جالب دیگری می‌گوید که در این کیو آر کدها استفاده می‌شود:‌ «ما در ابتدای هر صفحه‌ای که طراحی می‌کنیم، صلوات شمار قرار داده‌ایم و افراد می‌توانند برای شخص متوفی هر تعداد که بخواهند صلوات بفرستند. همچنین با ارسال لینک صفحه به کسانی که سر خاک حضور ندارند هم می‌توانند چنین امکانی را فراهم کنند. در ادامه، ما سوره‌ای از قرآن یا دعایی که مطلوب بازماندگان یا شخص متوفی است را در کیو آر کد قرار می‌دهیم و آن‌ها این امکان را خواهند داشت تا بدون هیچ محدودیتی به پخش دعای مورد نظر بپردازند.

واقعیت این است که شما وقتی وارد یک آرامستان می‌شوید، همه چیز خیلی بی‌روح و بی‌صدا هست. اما وقتی این کیو آر کدها را نصب می‌کنیم، انگار راوی داستان هر یک از این آدم‌های از دست رفته می‌شوند».  مسیریابی مزار، ارسال پیام تسلیت در صفحه یادبود، بارگذاری عکس‌ها و فیلم‌هایی از مراسم ختم و خاک سپاری که از طریق آن، افرادی که در خارج از کشور هستند می‌توانند عکس‌های مزار و ویدئوهای مراسم را ببینند، از دیگر امکانات این محصول است.

در آخر، این تولیدکننده درباره نظرات و دیدگاه‌های افراد مختلف نسبت به این ایده می‌گوید: «بیشتر کسانی که عزیز از دست داده بودند از این ایده استقبال کردند، اما عده‌ای هم بودند که با نظرات توهین‌آمیز این کار را نوعی «مرده‌پرستی»، کسب درآمد از جهل و خرافات و سلب آسایش از مردگان قلمداد می‌کردند. درصورتی این اقدام برای زنده نگهداشتن یاد اموات است و بازماندگان به این درک می‌رسند که خاطرات شخص از دست رفته هرگز از بین نمی‌روند».