ارتش ایران در دوره قاجار، عصر محمدشاه چند نفره بود؟

در دوره سلطنت محمدشاه قاجار، ارتش ایران ساختاری دوگانه شامل نیروهای منظم و نامنظم داشت که مجموعاً حدود ۱۰۰ هزار نفر را در بر می‌گرفت. کلنل چارلز استودارت، مستشار نظامی بریتانیا، در گزارشی خطاب به مستر الیس، وزیر مختار بریتانیا در تهران، جزئیات این ساختار را شرح داده است.

بر اساس این گزارش، نیروهای منظم ارتش شامل ۳۹ هزار نفر پیاده‌نظام، ۲۰۰ نفر سواره‌نظام و ۱۵۵۰ نفر نیروی توپخانه بودند که مجموعاً ۴۰ هزار و ۷۵۰ نفر را تشکیل می‌دادند. این نیروها در قالب ۳۹ گردان پیاده (هر گردان ۱۰۰۰ نفر) و دو گردان سواره (هر گردان ۱۰۰ نفر) سازماندهی شده بودند. توپخانه ارتش نیز شامل ۶۰ عراده توپ بود که توسط اسب کشیده می‌شد و ۱۵۵۰ نفر مسئول حمل، نظافت و شلیک آن‌ها بودند.

در کنار این نیروهای منظم، ارتش قاجار از ۶۰ هزار نیروی نامنظم نیز بهره می‌برد که شامل ۲۰ هزار تفنگچی پیاده و ۴۰ هزار سواره‌نظام بودند. این نیروها در مواقع اضطراری یا جنگی به خدمت گرفته می‌شدند و ساختار ثابتی نداشتند.

واحدهای ارتش از مناطق مختلف کشور تأمین می‌شدند؛ از جمله تهران، آذربایجان، عراق عجم، فارس، خراسان و کرمانشاهان. چهار هنگ در تهران مستقر بودند که لباس و حقوق منظم دریافت می‌کردند و نقش پشتیبان اصلی قدرت مرکزی را ایفا می‌کردند. همچنین سه هنگ از آذربایجان و یک هنگ از سربازان فراری روس تشکیل شده بود.

این گزارش که در نشریه «بررسی‌های تاریخی» (سال پنجم، شماره ۲، ۱۳۴۹) منتشر شده، تصویری دقیق از وضعیت نظامی ایران در میانه قرن نوزدهم ارائه می‌دهد؛ دورانی که ارتش هنوز در مرحله گذار از ساختارهای سنتی به سازماندهی مدرن قرار داشت.