آیا دایناسور‌ها واقعی هستند؟

دایناسورها گروهی از خزندگان بودند که در شکل‌ها و ابعاد مختلفی به تکامل رسیدند. آناتومی منحصر‌به‌فرد دایناسورها، این موجودات را از دیگر گروه‌های جانوری متمایز می‌کند. دایناسورها از دسته‌ی آرکوسورها هستند. آرکوسور به گروهی از جانوران گفته می‌شود که جد مشترکی دارند و این موارد را دربر می‌گیرند: کروکودیل‌ها، پتروسورها، دایناسورها و پرنده‌ها. آرکوسورها پس از انقراض اواخر پرمین در حدود ۲۵۲ میلیون سال پیش ظهور کردند. به‌مرور زمان برخی آرکوسورها ازجمله دایناسورومورف‌ها به حالت قائم درآمدند به‌طوری‌که پاهایشان به جای کنار بدن، به‌صورت عمودی زیر بدن قرار داشت. به‌مرورزمان دایناسورومورف‌ها با دم‌های طویل، عضلات پا و لگن بزرگ به تکامل رسیدند که امکان حرکت سریع و بهینه‌ی آن‌ها را می‌داد.

برخی دایناسورومورف‌ها به دایناسور تبدیل شدند. تفاوت بین این دو اندک است اما آناتومی دایناسورها مزایایی مثل بازوهای متحرک به داخل و خارج، مهره‌های گردن پشتیبان ماهیچه‌های قوی‌ و مفاصلی داشت که استخوان و لگن را به یکدیگر وصل می‌کرد.

آناتومی منحصر‌به‌فرد باعث بقا و موفقیت تکاملی دایناسورها شد. وضعیت قائم باعث آزادسازی دست‌ها می‌شد و به دایناسورهایی مثل آیگوانودون‌ها اجازه می‌داد به راحتی به شاخه‌ی درختان برسند یا دایناسورهای گوشتخوار می‌توانستند به طعمه‌ی خود چنگ بزنند و آن را شکار کنند.

علاوه بر این، احتمالا دایناسورها جانورانی خون‌گرم بودند. جانوران خونگرم می‌توانند به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت کنند. در ابتدا تنوع و گستردگی دایناسورها به‌اندازه‌ی آرکوسورهای کروکودیل‌مانند نبود. در واقع این موجودات بلافاصله به موفقیت تکاملی نرسیدند بلکه کروکودیل‌ها حاکمان دوره‌ی تریاس بودند. پس از انقراض اواخر تریاس، دایناسورها بر زمین حاکم شدند.

اصطلاح دایناسور (در زبان یونانی به معنی مارمولک وحشتناک) در سال ۱۸۴۲ توسط ریچارد اوون، دیرینه‌شناس انگلیسی ابداع شد. مگالوسور، تروپود گوشتخوار، سراتوسور، ساروپود گردن‌دراز و ایگوانودون، دایناسور رسته‌ی پرنده‌کفلان، از اولین گونه‌های شناخته‌شده‌ی دایناسورها بودند.

تا سال ۲۰۲۱ تعداد گونه‌های کشف‌شده‌ی دایناسورها به ۱۵۴۵ عدد رسید. هر سال تقریبا ۵۰ گونه‌ی ناشناخته یا به عبارتی دیگر هر هفته یک گونه‌ی جدید کشف می‌شود. تمام دایناسورها را می‌توان به سه گروه کلی تقسیم کرد: پرنده‌کفلان، ساروپودها و تروپودها.

دایناسورهای پرنده‌کفل شامل گیاه‌خواران منقارداری مثل استگوسور، دایناسورهای منقار اردکی یا هادروسور و همچنین دایناسورهای شاخ‌دار مثل تریسراتوپس و دایناسورهای زره‌پوش مثل آنکیلوسور هستند. برخی گونه‌های پرنده‌کفل، روی چهار پا و برخی دیگر روی دو پا راه می‌رفتند.

دایناسورهای ساروپودومورف، دایناسورهای گردن‌دراز با شکم بزرگ و سرهای کوچک و پاهای ستون‌مانند بودند. این گروه شامل ساروپودها (از جمله دیپلودوکوس)، اجداد کوچک‌تر مثل کرونوسورها و ساروپودهای بزرگ‌تر معروف به تیتانوسور مثل دریدنتوس و آرژانتینوسور بودند. این موجودات بزرگ‌ترین جانورانی بودند که زمانی روی زمین زندگی می‌کردند.

تروپودا به گروهی از دایناسورهای گوشتخوار گفته می‌شود گرچه برخی از آن‌ها مثل چیلی سورس دیگوسوارزی (Chilesuarus diegosuarezi) به گیاهخوار یا همه‌چیزخوار تغییر کردند، تروپودهایی مثل تیرانوسوروس رکس و ولاسیرپتور و همچنین پرنده‌ها از تروپودهای کوچک‌تر به تکامل رسیدند.

اما چگونه گروه‌های فوق به یکدیگر ربط دارند؟ پاسخ این مسئله هنوز موضوع بحث است. دایناسورهای دسته‌ی پرنده‌کفلان دارای یک استخوان شرمگاه رو به عقب در قسمت مفصل ران خود هستند به همین دلیل پرنده‌کفل نامیده می‌شوند. البته این دایناسورها از اجداد پرندگان به شمار نمی‌روند بلکه تروپودها در دسته‌ی نیاکان پرندگان قرار دارند. با این حال تروپودها و ساروپودومورف‌ها دارای مفاصل ران خزنده‌مانند یا مارمولک‌وار هستند که در کروکودیل‌ها و مارمولک‌های کنونی هم دیده می‌شوند.

از دیدگاه تاریخی، تروپودهای خزنده‌کفل و ساروپودومورف‌ها خویشاوندی نزدیک‌تری نسبت به دایناسورهای پرنده‌کفل دارند. با این‌حال بر اساس پژوهش سال ۲۰۱۷ مجله‌‌ی نیچر که به تحلیل ۷۴ گونه‌ی دایناسوری پرداخته است، دایناسورهای پرنده‌کفل و تروپودها به یکدیگر نزدیک‌تر هستند. در فاصله‌ی کوتاهی، پژوهشی دیگر در مجله‌ی نیچر ثابت کرد که تمام درخت‌های خانوادگی محتمل هستند مگر آنکه شواهد بیشتری به دست آیند.

اسکلت تریسراتوپس، موزه تاریخ طبیعی لوس آنجلس

دایناسورها در بخش زیادی از دوره‌ی مزوزوئیک زندگی کردند. مزوزوئیک عصر زمین‌شناسی است که از ۲۵۲ میلیون تا ۶۶ میلیون سال پیش ادامه داشت. این عصر شامل دوره‌های تریاس، ژوراسیک و کرتاسه است.

دایناسورها از اجداد کوچک دایناسورومورف خود در دوران تریاس به تکامل رسیدند. در آن زمان اقلیم زمین خشن و خشک بود. آن‌ها به مدت ده‌ها میلیون سال با آرکوسورهای کروکودیل مانند رقابت کردند اما در نهایت با آغاز جداسازی ابرقاره‌ی پانگه‌‌آ، توانستند به حاکمان زمین تبدیل شوند. در این زمان آتشفشان‌ها همراستا با جداسازی ابرقاره فوران کردند و به گرمایش جهانی و انقراض جمعی انجامیدند.

در دوره‌ی ژوراسیک (۲۰۱ میلیون تا ۱۴۵ میلیون سال قبل)، دایناسورها بر دنیا حاکم شدند و به ابعاد عظیمی رسیدند. برای مثال قدمت یکی از اولین دایناسورهای عظیم این دوره به نام Vouivria damparisensis به ۱۶۰ میلیون سال قبل می‌رسد. وزن تقریبی این دایناسور ۱۵ هزار کیلوگرم و طول آن بیش از ۱۵ متر بود. دایناسورهای مهم این دوره عبارت‌اند از: برونتوسور، براکیوسوروس، دیپلودوکوس و استگوسور. در طول دوره‌ی ژوراسیک، گیاهان گل‌دار و پرندگانی مثل آرکئوپتریکس به تکامل رسیدند. انقراض کوچکی در اواخر ژوراسیک رخ داد که هنوز داده‌های کمی درباره‌ی آن وجود دارند.

در دوره‌ی کرتاسه، حکمرانی دایناسورها همچنان ادامه یافت و قاره‌ها از یکدیگر دورتر شدند. دایناسورهای معروف این دوره عبارت‌اند از تی‌رکس، تریسراتوپس، اسپینوزاروس و ولاسیرپتور. بزرگ‌ترین دایناسورهای ثبت شده از جمله آرژنتینوسور هم در دوره‌ی کرتاسه زندگی می‌کردند. دوره‌ی کرتاسه با انقراض کرتاسه- پالئوژن (K-Pg) و برخورد سیارکی به قطر ۱۰ کیلومتر به زمین به پایان رسید. این سیارک، دهانه‌ای برخوردی با قطر بیش از ۱۸۰ کیلومتر در شبه‌قاره‌ی یوکاتان مکزیک کنونی از خود به جا گذاشت. ناحیه‌ی برخوردی با نام دهانه‌ی چیکسولوب شناخته می‌شود.

دایناسورها ابعاد مختلفی را دربرمی‌گیرند. کوچک‌ترین دایناسور ثبت شده، دایناسوری پرنده است که در دنیای امروزی هم زندگی می‌کند: مرغ مگس زنبوری (Mellisuga helenae) از کوبا که طول آن به ۵ سانتی‌متر و وزن آن به کمتر از ۲ گرم می‌رسد.

با توجه به انقراض، تعداد کمی دایناسور کوچک غیرپرنده وجود داشتند که می‌توان به دایناسور خفاش‌مانند به نام Ambopteryx longibrachium با طول ۳۲ سانتی‌متر و وزن ۳۰۶ گرم اشاره کرد.

دایناسورهای غول‌پیکر یا اصطلاحا تیتانوسور بزرگ‌ترین دایناسورهای روی زمین بودند. با این‌حال از آنجا که دیرینه‌شناسان به‌ندرت اسکلت کامل این موجودات را پیدا می‌کنند و بافت‌های نرم مثل اعضا و ماهیچه‌ها به‌ندرت فسیل می‌شوند، به‌سختی می‌توان جرم دایناسورها را اندازه‌گیری کرد. با این‌حال، رقبای عنوان بزرگ‌ترین دایناسور جهان عبارت‌اند از آرژنتینوسور با وزن تقریبی ۱۱۰ تن، دایناسور غول‌پیکر گمنام ۹۸ میلیون ساله از آرژانتین که وزن آن به ۶۹ تن می‌رسید و همچنین پاتاگوتایتان با وزن ۶۹ تن.

طویل‌ترین دایناسور روی زمین احتمالا سوپرزاروس، ساروپود دوره‌ی ژوراسیک با طول ۳۹ متر بوده است و بر اساس تخمین‌ها طول آن تا ۴۲ متر هم می‌رسید. یکی از رقبای دیگر دیپلودوکوس، ساروپود ژوراسیکی است که احتمالا طول آن به ۳۳ متر می‌رسید. اما مرتفع‌ترین دایناسور احتمالا جیرافاتیتان، ساروپودی با ارتفاع ۱۲ متر از اواخر دوران ژوراسیک در حدود ۱۵۰ میلیون سال پیش بوده است. این دایناسور مرتفع در تانزانیای کنونی زندگی می‌کرد.