چند خبر کوتاه از تازه‌های کتاب و ادبیات را بخوانید
روزنامه هفت صبح| موازنه : کتاب «موازنه» (جستارهایی در شکل‌شناسی و آسیب‌شناسی شعر نوین فارسی) اثر سعید محمدحسنی، روانپزشک، شاعر و منتقد ادبی است. این اثر که در سال 1401 از سوی نشر نگاه منتشر شد، حاصل پرسشی است که محمدرضا شفیعی‌کدکنی در ذهن سعید محمدحسنی پدید آورده است: «به‌راستی ما، شاعران سپیدنویس امروز، سرباز کدام زبان و تاریخ و فرهنگیم؟ و اگر کل اشکال نوین ادبیات ما، تابعی از ترجمه شعر و ادب اروپایی است، فارسی بودن و معاصریت در شعر نوین فارسی با چه شواهدی سنجیده می‌شود؟»
نوشتن جستارهای این کتاب از اردیبهشت ۱۳۹۹ آغاز شد و در مرداد ۱۴۰۰ انجام یافت. این کتاب یک پیش‌جستار، ۷ جستار و ۳ پیوستار دارد که می‌توان مجموع آنها را کوششی برای بازنگری، بررسی و آسیب‌شناسی سیر برخی تغییرات در شکل‌ها، نظام‌ها، فرم‌ها و فرماسیون‌های شعر نوین فارسی در سده گذشته دانست. نویسنده در این کتاب تمرکز خود را بر شعر معاصر از زمان نیما تا دوره پساکرونایی معطوف کرده و با نظر افکندن به نظریات یونگ و فروید، ایده «ناخودآگاه ادبی» را مطرح می‌کند.
ایده‌ای که طی آن طرح‌واره‌ها و خطاهای شناختی در جامعه شعر معاصر را با درجه‌بندی و سازماندهی مراتب درهم‌ریخته شعر و شاعری شرح داده و پس از نشان دادن جایگاه شعر در جامعه به این پرسش امروزین پاسخ می‌دهد که با این همه تشتت و اختلال در شعر امروز و با تمام صداهایی که ندای فراروی و عبور از بحران سر می‌دهند چه باید کرد؟ مفاهیمی همچون «وزنِ بی‌وزنی»، «انتظام اشکال»، «نظریه شعر نظامِ نظام‌ها»، «امکانات جمعی شعر مدرن فارسی»، «آسیب‌شناسی شکلی و بافتی شعر مدرن» و «زبان شعریت» می‌پردازد.
نقد نوین در حوزه شعر
پروین سلاجقه چهره‌ای نام‌آشنا در زمینه تألیف آثار ادبی به‌ویژه در رده سنی کودک و نوجوان است. او دکترای زبان و ادبیات فارسی دارد و سال‌ها در دانشگاه تدریس می‌کند. مقالات متعددی در بخش علمی-پژوهشی و تخصصی-مروری در حوزۀ نقد و بررسی ادبیات کودک و نشانه‌شناسی و زیبایی‌شناسی در آثار بزرگان ادب و شعر کهن و معاصر تاکنون به قلم او منتشر شده است. کتاب «نقد نوین در حوزه شعر» که در سال 1401 از سوی نشر مروارید منتشر شده، دربرگیرنده 11 مقاله درباره نقد شعر کهن و معاصر است.
در بخش «نقد شعر کهن» پنج مقاله با عنوان‌های «پدیدارشناسی «زمان» در شعر حافظ»، «تحلیل و بازخوانی فرمالیستی و ساختارگرایانه دو غزل از حافظ»، «حیرت و حیرانی و وهم در برابر آینه» (فراواقعیت در شعر بیدل دهلوی) و «اسطوره‌زدایی و اسطوره‌آفرینی در اندیشه شاعرانه با تکیه بر اشعار بیدل دهلوی و صائب تبریزی» دیده می‌شود. «نقد نشانه‌شناختی، ساختاری و تاویلی شعر «شاسوسا از سهراب سپهری»، «تحلیل کارکرد شاعرانه گزاره‌ها در شعر فروغ فرخ‌زاد»، «تحلیل زیبا‌شناختی بر فضاسازی دو شعر عاشقانه از احمد شاملو»
«نقد کهن‌الگویی دو منظومه فولکلوریک از احمد شاملو»، «تأملی در ساختار شعر آنا آخماتووا» و «تاملی در نقش (ایماژ، استعاره و نماد) در دلالت‌های شاعرانه زبان» عنوان شش مقاله‌ای هستند که در بخش «نقد شعر معاصر» گنجانده شده‌اند. سلاجقه در تدوین این مقاله‌ها تلاش کرده ضمن استفاده از رویکردهای متنوع نقد ادبی مدرن، از جمله نقد ساختارگرایانه، فرمالیستی، روانکاوانه، اسطوره‌شناختی، اجتماعی و زیبایی‌شناختی، خواننده را در فرآیند بازخوانی متن شرکت دهد.
سبکشناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها
«سبکشناسی» کتابی است نوشته دکتر محمود فتوحی که در سال 1400 از سوی انتشارات سخن به چاپ رسیده است. در دو دهه اخیر، نظریات ادبی، متون ادبی فارسی را زیربنای خوانش‌ها و تفسیرهای خود قرار داده‌اند. در این نگرش، متن، بهانه‌ای برای تولید دوباره ایده و بررسی مجدد مبانی نظریه‌ها می‌شود. متأسفانه در اینگونه قرائت‌ها، اصل و منشأ متن و نیز رابطه آن با تاریخ، سنت و بافت اجتماعی آن شناخته نمی‌شود.
نقد ادبی فارسی، شاید در ارائه خوانش‌های سلیقه‌ای، تفسیر آزاد و برداشت‌های شخصی موفق بوده است اما در شناخت خلاقیت، اصالت، سبک و شخصیت خلاق نویسنده شکست خورده و حتی به درجه‌بندی و ارزیابی آنها، راهی پیدا نمی‌کند. زمانی که مورخ ادبی نتواند در انبوه نقدها و نظرات، نتیجه‌ای قابل اعتماد درباره اصالت و نوآوری‌های خلاقانه نویسنده، تبارشناسی متن، تأثیر گرفتن و پذیرفتن روابط بینامتنی پیدا کند، به شکست خود پی می‌برد. در پژوهش‌ها و نقدهای موجود، معیار یا دستورالعملی وجود ندارد که براساس آن بتوان سبک‌های شخصی و کلی، انواع متون، انواع ادبی یا دوره‌های ادبی را از هم تشخیص داد.
کتاب «سبکشناسی» به دو بخش «سبکشناسی نظری» و «سبکشناسی عملی» و در مجموع 14 فصل تقسیم شده است. پنج فصل اول به ملاحظات نظری در مورد زبان و چیستی سبک، ماهیت سبک ادبی و مسائل مربوط به آن و ماهیت دانش سبکشناسی اختصاص دارد و رویکردهای سبکی و پیوند دانش سبکشناسی با دانش ادبی و زبانی را بررسی کرده است. بخش دوم در 9 فصل با هدف نشان دادن روش مطالعه عملی و تحلیل عینی سبکشناسی طراحی شده است. نویسنده در ابتدای هر فصل با هدف آشنایی خواننده با ایده کلی متن، اشاره کوتاهی به محتوای آن می‌کند و بحث‌ها در پایان هر فصل خلاصه می‌شود.
در ستایش شعر سکوت
«در ستایش شعر سکوت» (درآم‍دی بر نقد شعر معاصر و ح‍اش‍ی‍ه‌ای بر ش‍ع‍ره‍ای اوجی) یکی از ارزنده‌ترین نوشته‌های هوشنگ گلشیری در باب شعر و شاعری و نقد شعر است. هوشنگ گلشیری که جایگاهی بلامنازع در داستان‌نویسی معاصر فارسی دارد، خلاقیت فرهنگی خود را با سرودن شعر آغاز کرد. پس از انتشار چند شعر در نشریات معتبر ادبی دهه ۴۰، به داستان‌نویسی روی آورد و علاقه نخستین خود را به شعر با نقد شعر پی‌گرفت؛ نقدی که حکایت از تسلط کم‌نظیر او بر زبان شعر کلاسیک و معاصر فارسی و نقد و نظریه‌های ادبی جهان دارد.
گلشیری در شعر نیز مانند داستان به ساختار، تکنیک، زبان، فرم، کشف و خلق چشم‌اندازهای تازه نظر داشت و در دو مقاله مندرج در این کتاب، شعر منصور اوجی را تحلیل کرده و مبانی منظر و اسلوب خود را در نقد شعر به دست داده است. منصور اوجی از پرکارترین و ممتازترین شاعران ایران معاصر به شمار می‌رود. به پاس گرامی‌داشت سال‌ها فعالیت ادبی و انتشار بیش از 25 کتاب شعر، نشان درجه‌یک هنری در حوزه ادبیات به او اعطا شد.
گلشیری در این دو مقاله به نقد ادبی آثار اوجی پرداخته و تمام ابعاد فنی و محتوایی اشعار او را بررسی کرده است. نگاه هوشنگ گلشيری به شعر و مبانی، مفاهيم و اسلوب او در نقد شعر که بر تسلط کم‌نظير او بر زبان و شعر کلاسيک و معاصر فارسی و نقد و نظريه ادبی غرب متکی است، با نگاه رايج در ايران چند سال اخير که شعر را به بازی‌های زبانی تقليل می‌دهد تفاوت دارد و انتشار کتاب در ستايش شعر سکوت در اين فضا فرصتی مغتنم به شمار می‌رود. این اثر در سال 88 از سوی انتشارات نیلوفر منتشر شده است.
