بازخوانی ۱۰نقش ماندگار تلویزیونی و سینمایی امین تارخ
روزنامه هفت صبح، احمد رنجبر | آخر هفته پیش که خبر آمد امین تارخ بهبودی نسبی پس از عمل قلب به‌دست آورده است، خیال‌مان راحت شد. روز اول هفته اما ناباورانه به تیترهایی نگاه کردیم که حکایت از سفر ابدی این بازیگر داشت. به‌واسطه حرفه‌مان، زیاد با عوامل سینما و تلویزیون سر و کار داریم. بدون هر‌گونه تعارف و اغراق، تارخ از جمله کسانی است که «وقار» داشت؛ محترم بود و نمی‌خواست باحاشیه و هیاهو سر زبان‌ها باشد.
او از همان روزهایی که روی صحنه رفت، نشان داد برای «ماندگاری» به سمت بازیگری آمده. سال‌ها بعد این دغدغه را در قالب تاسیس کارگاه بازیگری به شکلی دیگر عینیت بخشید تا سینمای ایران شاهد نسل تازه‌ای از بازیگران باشد. برای مرور کارنامه تارخ، یک صفحه روزنامه کفایت نمی‌کند؛ این 10 فیلم و سریال، انتخاب ماست وگرنه مگر می‌توان «سارا»، «رئیس»، «پرنده کوچک خوشبختی»، «پائیزان»، «آپارتمان»، «شیخ مفید» و… را از یاد برد؟ کارنامه تارخ هم مثل دیگران خالی از آثار ناموفق نیست اما وجه پربار این کارنامه چهل و اندی ساله سنگین‌تر است.
او در یکی از آخرین مصاحبه‌های خود اینطور گفت: «اصراری برای تند تند کار کردن ندارم. اما اگر فیلمنامه‌های خوب برای سریال تلویزیونی یا فیلم سینمایی وجود داشته باشد که عوامل کار تشخیص بدهند اگر من بازی کنم اتفاق درستی است، حتماً آن نقش را می‌پذیرم. یعنی قطعاً باید اول فیلمنامه بازیگر را ترغیب و تشویق کند تا کار را بپذیرد. اگر بنا باشد همین‌طور پشت‌سر هم کار قبول کند، محض اینکه فقط معیشت خود را سروسامان دهد، طبیعتاً بعد از مدتی یک سر سوزن آبرو و اعتباری که دارد به بازی گرفته می‌شود.» روحش شاد.
سردار / مرگ یزگرد | 1360 / کارگردان: بهرام بیضایی
فضای کلی: فیلم روایتی سمبلیک از ماجرای کشته شدن یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی است. او در یک آسیاب به قتل می‌رسد اما با حضور ماموران، ماجرا شکل معمایی به خود می‌گیرد و اطرافیان آسیاب‌بان سعی در پنهان کردن موضوع دارند.
عملکرد بازیگر: امین تارخ در جدی‌ترین نقش‌آفرینی مقابل دوربین، گامی بلند برداشت. او نقش سرداری را بازی کرد که به عنوان نماینده نظام اداری و حکومتی مسئول یافتن حقیقت است. آنچه از تاریخ در «مرگ یزدگرد» به ذهن مانده، شمایل اوست که در قامت یک سردار قوی‌پیکر، با تحکم صحبت می‌کند و همزمان قدرت و ابهت خود را به رخ می‌کشد. ویژگی دیگر نقش، دیالوگ‌هایی است که بازیگران از جمله تارخ بیان می‌کنند. بیضایی به اقتضای داستان، جمله‌هایی طولانی و «سخت» نوشت که چالش دیگر بازیگران محسوب می‌شود.
جایگاه در کارنامه: در تیتراژ اول فیلم، ابتدا نام سوسن تسلیمی و مهدی هاشمی حک می‌شود و اینگونه نوبت به تارخ می‌رسد: با شرکت یاسمن آرامی و امین تارخ. آن زمان که فیلم اکران معدودی داشت، چه کسی گمان می‌کرد بازیگر نقش سردار، آینده‌ای درخشان در سینما و تلویزیون ایران داشته باشد؟ تارخ بهره کافی را از «مرد یزگرد» برد و در نقطه آغاز فعالیت حرفهای، با عملکرد درخشان خود توانست گامی محکم، استوار و بلند بردارد.
شیخ حسن جوری / سربداران| 1363 / کارگردان: محمدعلی نجفی
فضای کلی: این سریال ماجرای قیام گروه سربداران در خراسان به رهبری شیخ حسن جوری علیه استیلای ایلخانان مغول را روایت می‌کند.
عملکرد بازیگر: شیخ حسن جوری نماد مقابله با ظلم و جور است. او اما بیش از آنکه دست به شمشیر ببرد، با کلام خود روی دیگران اثر می‌گذارد. برای انتقال این مفهوم به بازیگری نیاز بود تا بتواند با سیمای مهربان و لحن آرام خود، مختصات شخصیت را منتقل کند. این مسئولیت بر‌عهده تارخ گذاشته می‌شود و او از این آزمون با سربلندی بیرون می‌آید. تارخ ابتدا برای بازی در نقش «محمدبیک» مورد توجه بوده اما نظر کارگردان با دیدن او تغییر می‌کند. نجفی ماجرا را اینگونه شرح داده: «در جلسه‌ای با این بازیگر در حال گفت‌وگو بودیم که یکدفعه از بیرون صدایی آمد و امین تارخ به سمت صدا برگشت. حالت و نگاهی که به یک‌باره در چهره‌اش دیدم، نظرم را تغییر داد و به مرحوم رهگذر گفتم او را برای نقش شیخ حسن می‌خواهم.»
جایگاه در کارنامه: «سربداران» نخستین مواجهه جدی مخاطبان گسترده با امین تارخ بود و این سریال شهرتش را به ارمغان آورد. در تیتراژ ابتدا نام او و سوسن تسلیمی کنار هم حک شده است و پس از آن نوبت به بازیگری مطرح و توانمند یعنی علی نصیریان می‌رسد. این اتفاق گویای تاثیر حضور تارخ در سریال است.
ابوعلی سینا / بوعلی سینا| 1364 / کارگردان: کیهان رهگذار
فضای کلی: این سریال با محوریت زندگی ابن‌سینا ساخته شده است و زندگی پزشک و دانشمند معروف ایرانی و ارتباط او با دربار سامانیان و سپس آل‌بویه را روایت می‌کند. کارگردان، ماجراهایی از شیوه‌های درمانی ابوعلی سینا و هوشمندی او در معاینه بیماران را به تصویر کشید.
عملکرد بازیگر: حالا تارخ به‌رغم اینکه در ابتدای راه است، تجربیات ارزشمندی از حضور مقابل دوربین با خود دارد. زنده‌یاد کیهان رهگذر که در سریال «سربداران» به عنوان نویسنده حضور داشت، او را بهترین گزینه برای ایفای نقش ابوعلی سینا می‌دانست. آشنایی این دو به سال‌های دورتر بازمی‌گشت؛ به سالی که رهگذر بازی تارخ در نمایش «اتللو» را دیده بود و از او در سریال «شهر من شیراز» استفاده کرد. کارگردان، بازیگری می‌خواست که چهره و کلامش بر دل بنشیند و بتواند شرایط خاص دانشمند ایرانی را به‌خوبی منتقل کند. دانشمندی که اسیر دسیسه‌هاست و همزمان در پی کشف رازهای پزشکی می‌گردد و در کنار آن از درمان بیماران دریغ نمی‌کند. تارخ چه هنرمندانه توانست حس و حال شخصیت را مقابل دوربین به نمایش بگذارد.
جایگاه در کارنامه: سریال «بوعلی سینا» بر محبوبیت تارخ افزود. او جمله‌ای معروف از این تجربه دارد: «در آغاز راه بودیم، همه جوان و پرانرژی و می‌خواستیم هر روز بهتر از روز قبل، کارهای بهتر و باکیفیت‌تری بسازیم. گمان می‌کردیم قرار است به جاهای فوق‌العاده‌ای برسیم!»
دانیال / سرب| 1367 / کارگردان: مسعود کیمیایی
فضای کلی: داستان فيلم سرب در تهران دهه 30 روايت مي‌شود. زوج یهودی عزم سرزمین موعود دارند اما مرام عموی‌شان که مخالف صهیونیسم است، سدی پیش‌رویشان شده. این فیلم ادای دین مسعود کیمیایی به یهودیان صلح‌طلب است و خواست حساب آنها از قوم جنگ‌طلب و غاصب را جدا کند.
عملکرد بازیگر: امین تارخ و فریماه فرجامی نقش زن و شوهری را بازی می‌کنند که برای رسیدن به سرزمین موعود با چالش مواجه شده‌اند. تارخ در فیلم مهیج و پر مفهوم مسعود کیمیایی در نقش جوانی ظاهر می‌شود که از یک‌سو باید دل همسر را به‌دست آورد و از سوی دیگر حقایق را پنهان می‌کند. بازیگر برای رسیدن به منظور فقط به دیالوگ بسنده نمی‌کند بلکه شرایط کاراکتر را با بازی خوب خود مقابل مخاطب قرار می‌دهد.
جایگاه در کارنامه: پیش از «سرب» تارخ در فیلم‌های «چمدان»، «پرنده کوچک خوشبختی» و «پاییزان» بازی کرده بود و عملکردش در دو مورد آخر بیشتر از اولی مورد تحسین قرار گرفت. او در فیلم مسعود کیمیایی خوش درخشید و تحسینی همپای دیگر بازیگران فیلم را به خود دید. خود تارخ گفته است:«نقش‌هایم را در سریال‌های اغما و معصومیت از دست رفته خیلی دوست دارم و از بین کارهای سینمایی‌ام سرب، مرگ یزدگرد و مادر را می‌پسندم، چون تجربه‌های دلپذیری بودند.»
جلال‌الدین / مادر| ۱۳۶۸ / کارگردان: علی حاتمی
فضای کلی: زنده‌یاد علی حاتمی با ساخت فیلم «مادر» می‌خواست ادای دین کند. او می‌گفت همه دنیا فیلمی در این‌باره دارند ولی سینمای ایران نه. او داستان مادری را محور روایت قرار داد که بچه‌هایش را دور هم جمع می‌کند تا در روزهای منتهی به مرگ، کنارش باشند و حرفهای او را بشنوند.
عملکرد بازیگر: امین تارخ در فیلم مادر نقش جلال‌الدین را بازی کرد. مردی که موقعیت اجتماعی خوبی دارد؛ شاعر پیشه است و هوای بقیه از جمله برادر معلول خود را دارد. تارخ شخصیت یک برادر مهربان و در عین حال نگران را با همه ریزه‌کاری‌ها به نمایش گذاشت. او به نوعی سمبل امید در خانواده است و باید حواسش می‌بود این مفهوم را بی‌کم و کاست مقابل دوربین به نمایش بگذارد.
جایگاه در کارنامه: خاص و عام فیلم «مادر» را تحسین کرده‌اند و به همین نسبت، بازیگرانش را. خود تارخ مشغول بازی در فیلم «جست‌وجوگر» بود که علی حاتمی با او تماس می‌گیرد و از دغدغه‌اش می‌گوید. تارخ تعریف می‌کند:«علی حاتمی «مادر» را روز‌به‌روز می‌نوشت و فیلمبرداری می‌کردیم. یعنی از قبل هیچ سناریوی نوشته شده‌ای وجود نداشت اما سناریوی نوشته کامل در ذهن علی حاتمی موجود بود.» این فیلم وجهی دیگر از توانایی تارخ را قاب گرفته است.
طاهر / دلشدگان| 1370 / کارگردان: علی حاتمی
فضای کلی: فیلم برداشتی آزاد و شخصی از سه داستان واقعی در زمان قاجار است که در آن گروهی از نوازندگان سازهای ایرانی برای پر کردن صفحه موسیقی به خارج از کشور سفر می‌کنند.
عملکرد بازیگر: «هیچ‌کس به‌جز امین تارخ نمی‌توانست شیدایی «جلال‌الدین»، جوانی پدر در فیلم مادر و شوریدگی و دلباختگی «طاهر» خواننده گروه موسیقی فیلم دلشدگان را ایفا کند. پیش از آغاز نگارش فیلمنامه این دو اثر؛ تمامی خصوصیت‌های شخصیت‌ها را که از صفات بارز در هنر بازیگری امین تارخ بود را انتخاب کردم و این دو کاراکتر را برای او به رشته تحریر درآوردم.» این روایت زنده‌یاد حاتمی است که نشان از اهمیت عملکرد تارخ در «دلشدگان» دارد. ویژگی دیگر فیلم، آوازها و تصانیفی است که محمدرضا شجریان خواند و تارخ بر آنها لب زد. هرچند این اتفاق به مذاق زنده‌یاد شجریان خوش نیامد اما تنها تجربه سینمایی او به نام تارخ خورده است.
جایگاه در کارنامه: فیلم «دلشدگان» تولید سخت و عجیبی داشت. مجموعه عوامل دست‌به‌دست هم دادند تا آمال علی حاتمی به بار ننشیند. با این حال فیلم پر است از لحظه‌های ناب که با صدای استاد شجریان تبدیل به خاطره دسته‌جمعی علاقه‌مندان شده. تارخ در تبلور ویژگی‌های شخصیت چیزی کم نگذاشت و نقشی ماندگار بر کارنامه‌اش افزود. با این حال «دلشدگان» می‌توانست اثری ویژه‌تر شود.
حاج رضا / سفر سبز | 1381 / کارگردان : محمد‌حسین لطیفی
فضای کلی: داستان سریال «سفر سبز» درباره مرد جوانی است که در کودکی توسط خانواده‌ای آلمانی به فرزندخواندگی پذیرفته و نزد آنان بزرگ شده است. او از آلمان به زادگاهش ایران بازمی‌گردد تا خانواده واقعی خود را پیدا کند.
عملکرد بازیگر: حاج رضا با بازی امین تاریخ یکی از شخصیت‌های اصلی سریال است که سرنوشت او با ماجرای شخصیت اصلی سریال گره می‌خورد. حاج رضا مردی پاکدست است که سعی می‌کند با شیوه کردار خود، دیگران را علاقه‌مند به دین کند. او لبخند به لب دارد اما وقتی صحبت از حق و عدل است، رگ گردن برجسته می‌کند و فریاد می‌کشد. به‌تازگی محمد‌حسین لطیفی مصاحبه‌ای انجام داد و از روزهایی گفته که تارخ به‌رغم انجام عمل قلب باز، با انرژی مقابل دوربین حاضر می‌شده. او از یک سکانس سخت برای بیان تعهد این بازیگر مثال زده: « انرژی و غیرت امین تارخ، مثال‌زدنی است. در حالی که سرما برایش سم بود، به‌عنوان یک بازیگر نعره می‌زد و در شرایطی که باران در صورتش می‌خورد و می‌گفتم امین، خودش می‌گفت نه نه! یک‌بار دیگر می‌گیریم.»
جایگاه در کارنامه: آنچه بازی تارخ در «سفر سبز» را جاودانه کرده، استفاده بهینه از حالات چشم، لحن گفتار و شیوه رفتار است. او این سریال را در اوج پختگی بازی کرد؛ سریالی که به‌رغم بازپخش فراوان همچنان بیننده دارد.
شوذب / معصومیت از دست رفته| 1382 / کارگردان : داوود میرباقری
فضای کلی: داستان سریال، به سده نخست هجری برمی‌گردد و با محوریت شخصیتی به نام شوذب شکل می‌گیرد. شوذب از یاران امام علی(ع) است که اکنون خزانه‌دار کوفه و امویان شده است.
عملکرد بازیگر: امین تارخ پس از سال‌ها بار دیگر در اثری تاریخی بازی می‌کند. این بار نقش شوذب به او رسید که میان حق و باطل باید یکی را انتخاب کند. داوود میرباقری برای روایت داستان، یک مثلث عشقی ترسیم کرد؛ شوذب ابتدا عاشق ماریا (فریبا کوثری) می‌شود و در میانه زندگی تحت تاثیر زنی اغواگر به نام حمیرا (سارا خوئینی‌ها) قرار می‌گیرد. چه تضاد عجیبی است؛ شوذب که روزگاری دغدغه دین داشت، حالا به خدمت امویان درآمده و از سویی بر وسوسه عشق نتوانسته غالب شود. این تضاد را چه کسی باورپذیرتر و ملموس‌تر از امین تارخ می‌توانست به نمایش بگذارد. او همه ابزار از لحن کلام تا میمیک صورت را به کار گرفت و خالق یک کاراکتر متفاوت شد.
جایگاه در کارنامه: «معصومیت از دست رفته» جزو آثار شاخص داوود میرباقری است که البته مثل سریال‌های دیگر، آنطور که باید قدر ندیده. علاوه بر قصه متفاوت، جذاب و پر نکته، بازی بازیگران برگ برنده سریال است. «معصومیت از دست رفته» عرصه‌ای بود تا امین تارخ توانایی و تبحر خود در بازیگری را بار دیگر اثبات کند.
طاها پژوهان / اغما| 1386 / کارگردان : سیروس مقدم
فضای کلی: دكتر پژوهان به دلیل جراحی‌های موفقیت‌آمیزش روی رزمندگان در جبهه‌ها به پنجه‌طلایی مشهور است. او اکنون به دلیل بیماری حاد همسرش مولود (شیرین بینا) بر‌سر دو راهی قرار دارد. از طرفی عرف پزشکی مانع جراحی همسرش توسط اوست ولی مولود اصرار دارد که فقط توسط پژوهان جراحی شود. از سویی تنها فرزند آنها پری (نفیسه روشن) مخالف این عمل جراحی توسط پدر است.
عملکرد بازیگر: سيروس مقدم در سريال «اغما» مسئله محك ايمان را طرح مي‌كند. دكتر پژوهان با آن درجه از معرفت اسير فريب شيطان مي‌شود و بیم آن می‌رود هر آنچه اندوخته را از دست بدهد. این مفهوم باید در بازی بازیگر منتقل شود و تارخ استادانه از پس ماموریت بر می‌آید. چالش ایمان به عنوان یک امر درونی، به‌طور ملموس در عملکرد بازیگر تبلور دارد و بیننده به‌راحتی می‌تواند با او همذات‌پنداری کند.
جایگاه در کارنامه: شخصيت دكتر پژوهان يكي از بهترين نقش‌آفريني‌هاي امين تارخ است. اين بازيگر به شيوه‌اي استادانه ريزه‌كاري‌هاي شخصيت را به تصوير كشيد. همه احساس شخصيت را مي‌شد در نگاه و صورت امين تارخ ديد؛ چه زماني كه گرفتار استیصال است و آن زمان كه فريب شيطان را خورده. تارخ در همه حالات، بازي چشمگیري دارد. سریال به‌رغم بازپخش فراوان همچنان دیدنی است و هر بار می‌توان به تسلط تارخ بر جزئیات پی برد.
حاج رضا / آقازاده| 1399 / کارگردان : بهرنگ توفیقی
فضای کلی: سریال خانگی «آقازاده» روایتی است از فساد اصحاب قدرت و در راس آنها نیما بحری و تلاش یک مأمور به نام حامد برای افشا کردن آنها.
عملکرد بازیگر: امین تارخ در این سریال نقش حاج رضا را بازی می‌کند. او پدر حامد (سینا مهراد) است که در گوشه‌ای به زندگی خود سرگرم شده. حاج رضا روزگاری مرد میدان بود اما حالا ماموریت را به فرزند واگذار کرده. با این حال وقتی عرصه تنگ می‌شود، آستین بالا می‌زند. تارخ در «آقازاده» شمایل مرد دلسوز خانواده را به تصویر کشیده که حتی در برابر فاش شدن راز عروس خود، با متانت برخورد می‌کند. در عین حال مقابل یاران دیروز که حالا به فکر زر و قدرت هستند، می‌ایستد و رگ گردن متورم می‌کند. تارخ آنقدر تجربه دارد که بداند چطور میان احساسات متفاوت شخصیت مرز قائل شود. او از یک طرف ستون خانواده است و صدایش از یک حد مشخص بالا نمی‌رود و از طرف دیگر بر‌سر دوستان فاسد فریاد می‌کشد.
جایگاه در کارنامه: سریال «آقازاده» جزو آثار پرمخاطب است و به همین خاطر فرصتی بود تا بازیگران آن از جمله امین تارخ توی چشم بیایند. او پیش‌تر در فیلم «رئیس» و سریال «سفر سبز» نقش شخصیتی به نام رضا را بازی کرده بود و این بار تجربه موفق دیگری در کارنامه‌اش به ثبت رسید.
