طنز تنابنده و هیجان سیدی؛ در روز آخر ونیز چه گذشت؟
روزنامه هفت صبح، نگین باقری | دو شب پیش نماینده‌های سینمای ایران با دست‌های پر از سالن جشنواره ونیز بیرون آمدند. مجری مراسم برای بخش افق‌ها ابتدا نام محسن تنابنده را پشت میکروفن خواند که برنده جایزه بهترین بازیگر مرد شده بود و بعد از آن هم نام هومن سیدی برای گرفتن جایزه بهترین کارگردان خوانده شد. اینطور بود که «جنگ جهانی سوم» از بین چهار نماینده ایرانی در جشنواره ونیز بیشترین جوایز را برد و این ماجرا با چند حاشیه جالب همراه بود.
شنبه شب بعد از اینکه نام محسن تنابنده برای گرفتن جایزه خوانده شد، به همراه محمد اطبایی (مدیر کمپانی پخش «مستقل‌های ایرانی») به عنوان مترجم پشت میکروفن حاضر شد. تنابنده مثل همان تصویر غالبی که از او در ذهن داریم، ابتدا با یک فیگور جدی ولی به طنز به ایتالیایی عصر به‌خیر گفت و بعد مثل کسی که دنبال متن سخنرانی‌اش می‌گردد، دست به جیب‌های شلوار و کتش کشید و باز خندید.
درست همان تنابنده‌ای که همه از تلویزیون می‌شناسند. بعد هم به شوخی گفت:«انقدر خوشحالم که می‌توانم پیاده تا تهران بروم.» بعد از این، او در تقدیم کردن جایزه‌اش گفت که تقدیمی‌های آن را به دو بخش تقسیم کرده: بخشی از آن به همسرش که هنگام فیلمبرداری باردار و مشغول نگهداری از بچه کوچکم بود. بخشی دیگر هم به تمام کارگران میهنم که مرا یاد پرسوناژ قصه «جنگ جهانی سوم» می اندازند.
بعد از او نوبت سیدی بود که این بار برخلاف روزهای گذشته، در روز اختتامیه از استایل اسپورت با عینک‌های عجیب خود خارج شده و با کت و شلوار رسمی و پاپیون خیلی رسمی ظاهر شد. اول وقتی پشت میکروفن ایستاد، بعد از کمی مکث، با صدای لرزان از تیم خود تشکر و جایزه را به مردم ایران تقدیم کرد. یک تشکر ساده، کوتاه و بدون حاشیه به زبان انگلیسی.
در این مراسم فیلم «خرس نیست» از جعفر پناهی جایزه ویژه هیات داوران بخش مسابقه اصلی را به خود اختصاص داد. از بخش اصلی این لیلا حاتمی بود که جایزه کیت بلانشت به عنوان بازیگر نقش اول زن را اهدا کرد. از قضا یکی از عکس‌های جالب این شب را تنابنده با کیت بلانشت گرفت. لیلا حاتمی یکی از ستاره‌های روز اختتامیه بود. با آن ترکیب یاسی بنفش، کمربند مرواریدی و همراهی پسرش روی فرش حاضر شده بود و جایزه زنان سینمایی نویس را هم از این مراسم به خانه برد.
معمولا در حواشی جشنواره‌ها مسابقات دیگری هم برگزار می‌شوند که برای این مسابقه، نام لیلا حاتمی به همراه آدری دیوان روزنامه نگار نویسنده فیلمنامه نویس و کارگردان لبنانی الاصل ملیکا آیان هنرمند و خواننده ایتالیایی دریا ترگوبووا بازیگر و تهیه کننده اوکراینی و کیارا اوگولینی روزنامه نگار سینمایی به عنوان برندگان اعلام شد. بعد از اختتامیه هم نشست خبری برای برندگان بخش افق‌ها برگزار شد. آنها از سالن خارج شدند، این بار با تندیس شیرهای خود عکاسی کردند و بعد پشت میز عریض با خبرنگاران حرف زدند.
آدم‌های معمولی که آنارشیست می‌شوند از زبان تنابنده
هومن سیدی این بار هم فرصت این را داشت که سخنرانی جذاب‌تری به عنوان برنده اصلی بخش افق‌ها داشته باشد اما احتمالا دلایل مختلفی داشت که این بار هم سخن را کوتاه کرد. او در این نشست خبری بیشتر شبیه توریستی صحبت می‌کرد که از ونیز لذت برده و از زیبایی‌ها و مهمان نوازی‌های این شهر ایتالیایی به وجد آمده. تنها جمله‌ای که درباره خود جشنواره به زبان آورد این بود که دوست داشته قبل از مرگ این مراسم را از نزدیک ببیند.
بعد از او نوبت تنابنده شد که با یک فاصله صندلی، کنار سیدی نشسته بود. او گفت که از اضطراب زیادش دیشب با قرص خواب‌آور خوابیده. سخنرانی او بیشتر به مضمون فیلم و جزئیات کاراکتر اصلی او مربوط می‌شد. این بازیگر سینما درباره پرسوناژ «شکیب» نکاتی را به خبرنگاران اطلاع داد و مردم خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس را به شکیب تشبیه کرد. درحرف‌هایش هم با زبان طعنه برخی از کشورهای عرب را از این تشبیه مستثنا کرد!
او اینطور گفت: « شکیب مانند همین کشورهایی است که خارجی‌ها دوست دارند دوستانه و غیر دوستانه از آنها استفاده کنند ولی آدم‌های داخل کشور نمی‌توانند از امکاناتشان استفاده کنند و ثروت به خوبی در مملکتشان نمی‌چرخد. پرسوناژ ما دنبال یک پولی برای زندگی روزمره است اما شرایط او را به یک شخصیت آنارشیستی تبدیل می کند. او برای من شبیه یکی از شخصیت‌های نمایشنامه برتولت برشت در نمایشنامه «آدم آدم است» بود. در این اثر شخصیتی وجود دارد که می‌رود ماهی بگیرد و خیلی اتفاقی وارد جنگ جهانی شده و بعد قهرمان جنگ می‌شود. این تغییر در شکیب برای من خیلی آشنا بود. من این آدم‌های معمولی که به آنارشیست تبدیل می‌شدند زیاد می‌دیدم و همین من را جذب کرد.»
حاشیه‌های شنیدنی دیگر ونیز
امسال سه فیلم با مجوز وزارت ارشاد و یک فیلم غیر رسمی در جشنواره، به عنوان نماینده‌های ایران معرفی شده بودند. موضوع دو اثر این نماینده‌ها مهاجرت بود. در «خرس نیست» موضوع حول مهاجرت به فرانسه می‌گذرد و در اثر «بی رویا» آرین وزیر دفتری، داستان اصلی در پس زمینه تصمیم یک زوج جوان به مهاجرت اتفاق می‌افتد.
شاید جالب‌ترین نکته درباره جایزه هیات ویژه داوران را باید گزارش خبرگزاری دولت (ایرنا) از این اتفاق بدانیم که با زبانی تند و طعنه آمیز این جشنواره را به لابی گسترده با رسانه‌ها متهم کرده بود.
یک نکته جالب دیگر در جشنواره امسال وجود داشت. بنا بر سنت، بسیاری از منتقدان تصور می‌کردند که جایزه ویژه داوران در بخش افق‌ها به اثر اوکراینی (به نام لوکزامبورگ لوکزامبورگ) تعلق می‌گیرد اما جولین مور، رئیس هیات داوران، نام جعفر پناهی را پشت میکروفن خواند. جالب اینکه همین دو سال پیش یکی از فیلمسازان روسی (آندری کونچالوفسکی) که دوستی قدیمی با ولادیمیر پوتین دارد جایزه ویژه داوران را برده بود ولی امسال نه تنها هنرمندان روسی (همسو با دولت روسیه) از شرکت در این مراسم منع شده بودند بلکه یکی از تم‌های سیاسی این مراسم، مخالفت با سیاست‌های روسیه بود.
در این مدت روی فرش قرمز ستارگانی مانند کیت بلانشت، پنه لوپه کروز و چهره‌های جدیدی همچون تیموتی شالامی و هری استایلز حضور داشتند. بعد از دو سال این اولین باری بود که محدودیت‌های فاصله گذاری اجتماعی و اجباری بودن ماسک برداشته شده بود. همچنین حصاری که طرفداران را از عوامل فیلم‌ها دور می‌کرد برداشته شده بود و سینماگران از جمله لیلا حاتمی توانستند با طرفداران خود عکس بگیرند.
جایزه‌ای که امسال با فیلم «جنگ جهانی سوم» به سینمای ایران رسید، سال ۲۰۲۰ هم برای فیلم «دشت خاموش» به احمد بهرامی داده شده بود. سینمای ایران با بخش افق‌های ونیز هیچ وقت غریبه نبوده. به غیر از «دشت خاموش» همین جایزه که در اختتامیه به تنابنده رسید، سال ۲۰۱۷ برای فیلم «بدون تاریخ بدون امضا» به نوید محمدزاده داده شده بود.
بنابراین، این دومین حضور محمدزاده در این جشنواره بوده که امسال برای فیلم «شب داخلی دیوار» به جشنواره آمد. یک روز پیش از اختتامیه این اثر به نمایش درآمد و نوید محمدزاده، فرشته حسینی، وحید جلیلوند و دایانا حبیبی روی فرش قرمز حاضر شدند. زمان عکاسی از نوید و دایانا آهنگ «خاموش باش» همایون شجریان پخش می‌شد.
