مغضوبین پشت درهای بسته جشنواره‌های فیلم فجر
روزنامه هفت صبح، مرجان فاطمی | هرسال با اعلام اسامی فیلم‌های راه یافته به جشنواره فیلم فجر، تکلیف یک‌سری از فیلم‌ها مشخص می‌شود؛ فیلم‌هایی که از هیات انتخاب رای نیاورده‌اند یا به دلیل مشکل ممیزی، بدون اصلاحات نمی‌توانند مجوز حضور در جشنواره را بگیرند و خلاصه در جشنواره به رویشان بسته است.
البته این تمام ماجرا نیست. بعضی از فیلم‌هایی که هر سال امکان حضور در جشنواره را از دست می‌دهند، هیچ کدام از این دو مشکل را ندارند. فقط سر موعد مقرر آماده نشده‌اند و کارگردان‌ها برای اینکه فرصت بیشتری برای کار روی آنها داشته باشند تصمیم گرفته‌اند اثرشان را از جشنواره خارج کنند. خلاصه دلیل عدم حضورشان در جشنواره فیلم فجر هرچه باشد مهم این است که غایبند و به عنوان «غایبان جشنواره» در هر سال معرفی می‌شوند.
در این پرونده به شروع دهه نود برگشته‌ایم. سال به سال جشنواره‌ها را مرور کرده‌ایم و آمده‌ایم جلو تا در هر جشنواره، غایبان مهم را معرفی کنیم و درباره علت غیبت‌شان توضیحاتی بنویسیم. تعداد فیلم‌های جا مانده ازجشنواره هر دوره فجر در این دهه خیلی بیشتر از اینهاست. سعی کرده‌ایم تا حدی که امکان دارد مهم‌ترین‌ها را از قلم نیندازیم. در بخش دیگری از پرونده هم سراغ کارگردان‌هایی رفته‌ایم که یک جورهایی در حذف فیلم‌هایشان از جشنواره سابقه‌دار به حساب می‌آیند.
جشنواره سیام/ ۱۳۹۰
وضعیت کلی جشنواره: جشنواره سیام جزو جشنواره‌های درخشان دهه نود نبود. تا جایی که حتی سیمرغ بلورین بهترین فیلم به هیچ فیلمی نرسید و «ضدگلوله» و «روزهای زندگی» در بخش بهترین فیلم دیپلم افتخار گرفتند. بوسیدن روی ماه، خوابم میاد، ملکه و برف روی کاج‌ها جزو آثار به نسبت موفق این دوره از جشنواره بودند. در جشنواره سیام «زندگی خصوصی آقا و خانم میم»، «من مادر هستم» و «خانه پدری» از جمله فیلم‌های مهمی بودند که از حضور در رقابت باز ماندند.
زندگی خصوصی آقا و خانم میم/ روح‌الله حجازی: قرار بود فیلم «زندگی خصوصی آقا و خانم میم» به کارگردانی روح‌الله حجازی، یکی از فیلم‌های جشنواره سیام باشد اما اعلام شد «فیلم فاقد کیفیت است» و به همین دلیل در بخش خارج از رقابت به نمایش در آمد. راه نیافتن این اثر به بخش رقابت جشنواره فجر با جنجال و حرف و حدیث‌های زیادی همراه شد. وقتی فیلم در جشنواره به نمایش درآمد با استقبال زیادی روبه‌رو شد و انتقادها هم به حذف آن بیشتر بالا گرفت. چون اکثر مخاطبان فیلم معتقد بودند اصلا بحث بی‌کیفیتی مطرح نبوده است.
من مادر هستم/ فریدون جیرانی: این فیلم فریدون جیرانی از همان اول پرحاشیه بود. به خاطر محتوای حساسش به جشنواره سیام راه پیدا نکرد. سال ۹۱ اکران شد و استقبال از تماشای آن آنقدر بالا بود که رکورد بیشترین فروش روزنامه یک فیلم غیرکمدی که تا قبل از آن در اختیار «جدایی نادر از سیمین» بود را شکست اما در زمان اکران با حاشیه‌ها و اعتراض‌های بسیار زیادی روبه‌رو بود.
خانه پدری/ کیانوش عیاری: عیاری فیلم «خانه پدری» را سال ۱۳۸۹ ساخت و اولین بار برای حضور فیلمش در جشنواره سیام اقدام کرد. این فیلم آن سال توقیف شد و اجازه حضور در جشنواره فیلم فجر را پیدا نکرد. تا اینکه بار دیگر سال ۱۳۹۲ به جشنواره سی‌ودوم ارائه شد. مورد بازبینی قرار گرفت و این بار هم در بخش خارج از مسابقه به نمایش درآمد.
جشنواره سی‌ویکم/ ۱۳۹۱
وضعیت کلی جشنواره: به لحاظ عیار فیلم‌های حاضر در بخش رقابت، جشنواره سی‌ویکم را هم نمی‌توان جشنواره چندان قابل قبولی معرفی کرد. مهمترین فیلم‌های این دوره، «دربند»، «استرداد»، «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند»، «قاعده تصادف»، «کلاس هنرپیشگی» و «دهلیز» بودند. در این جشنواره جای فیلم‌هایی مثل «آینده شمعدون»، «رستاخیز»، «به خاطر پونه» و … خالی بود.
آینه شمعدون/ بهرام بهرامیان: بعد از حواشی فیلم «پریناز»، بهرام بهرامیان برای فیلم «آینه شمعدون» هم درگیر حاشیه شد. این فیلم قرار بود در جشنواره سی‌ویکم حضور داشته باشد اما در میانه فیلمبرداری به علت مغایرت فیلمنامه با فیلمنامه مصوب وزارت ارشاد از سوی معاونت نظارت ارزشیابی توقیف و ادامه کار به بازنویسی مجدد فیلمنامه موکول شد. بعد هم که اعلام شد برخی از بازیگران اصلی مثل محسن تنابنده و احمد مهران‌فر به خاطر حضور در سریال «پایتخت۲» از پروژه جدا شده‌اند اما با این حال برخی رسانه‌ها از ارائه نسخه نیم ساعته این فیلم به دفتر جشنواره فیلم فجر برای بررسی از سوی هیات انتخاب خبر دادند و نهایتا این فیلم به سرانجام نرسید.
رستاخیز/ احمدرضا درویش: فیلم «رستاخیز» سال ۱۳۹۱ آماده بود و با اینکه همه منتظر بودند آن را در جشنواره فجر ببینند اما درویش ترجیح داد یک سال صبر کند و فیلمش را در جشنواره فجر دولت دهم ارائه نکند. به همین دلیل هم فیلم اولین بار در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر رونمایی شد. که در ۱۱ بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین بود و در نهایت در ۸ بخش از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی برنده سیمرغ بلورین شد. رستاخیز در روز ۲۴ تیر ۱۳۹۴ با مجوز قانونی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اکران عمومی درآمد اما ساعاتی پس از آن در پی انتقاد برخی علمای دینی و اعتراض برخی از افراد مذهبی با محتوای آن از جمله به تصویر کشیدن ابوالفضل (ع) از پرده سینماها به پایین کشیده شد.
جشنواره سی‌ودوم/ ۱۳۹۲
وضعیت کلی جشنواره: اولین دوره از دولت یازدهم بود و حساسیت کمتری روی انتخاب‌ها وجود داشت. تا حدودی ترکیب فیلم‌های راه یافته به جشنواره قابل قبول‌تر به نظر می‌رسید. حتی فیلم «عصبانی نیستم» رضا درمیشیان هم که شاید اگر در سال‌های قبل به جشنواره رسیده بود به طور کامل از جشنواره حذف می‌شد، با ۱۷ دقیقه سانسور و حذف پایان فیلم به نمایش درآمد و فقط برای اختتامیه، نام نامزدهای فیلم از رقابت حذف شد. «رستاخیز»، «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران»، «چ»، «شیار ۱۴۳»، «قصه‌ها» و «طبقه حساس» جزو فیلم‌های مهم این دوره از جشنواره بودند. در این سال دو فیلم «خانه پدری» و «زندگی مشترک آقای محمودی و بانو» در بخش خارج از مسابقه به نمایش درآمدند.
زندگی مشترک آقای محمودی و بانو/ روح‌الله حجازی: بعد از فیلم «زندگی خصوصی آقا و خانم میم» روح‌الله حجازی که به بخش رقابت جشنواره سیام راه پیدا نکرد، فیلم بعدی حجازی «زندگی مشترک آقای محمودی و بانو» هم به چنین سرنوشتی دچار شد. پس از اعلام خروج نام این فیلم از فهرست آثار راه پیدا کرده به بخش رقابت جشنواره سی‌ودوم، مجددا اعتراض‌ها بالا گرفت اما نهایتا هیئت انتخاب جشنواره رای خودش را با قاطعیت اعلام کرد که تصمیمش براساس معیارهای کیفی بوده و به همین دلیل این فیلم به بخش رقابت راه پیدا نکرده است. البته برخی مسئولان جشنواره هم معتقد بودند شعار فیلم با آنچه قبلا فکر می‌کرده‌اد تطابقی نداشته و این مسئله باعث حذف شده.
آشغال‌های دوست داشتنی/ محسن امیریوسفی: امیریوسفی این فیلم را سال ۱۳۹۱ در رابطه با حال و هوای دوران انتخابات سال ۱۳۸۸ ساخت. فیلم در جشنواره سی‌ویکم پذیرفته نشد و این امید وجود داشت که سال ۱۳۹۲ در دولت جدید اجازه نمایش داشته باشد. اما در جشنواره سی‌ودوم فیلم فجر هم نتوانست پروانه نمایش برای فیلم فجر را دریافت کند. خلاصه فیلم تا سال ۱۳۹۷ در توقیف ماند و بالاخره مجوز اکران گرفت.
جشنواره سی‌وسوم/ ۱۳۹۳
وضعیت کلی جشنواره: ترکیب فیلم‌ها در جشنواره سی‌وسوم به نسبت قابل قبول بود و آثاری مثل «عصر یخبندان»، «رخ دیوانه»، «من دیه‌گو مارادونا هستم»، «کوچه بی‌نام»، «اعترافات ذهن خطرناک من» و «خداحافظی طولانی» جزو آثار موفق این جشنواره بودند. فیلم‌های «استراحت مطلق»، «نهنگ عنبر»، «دلم می‌خواد»، «مادر قلب اتمی» و … هم در جشنواره حضور نداشتند.
استراحت مطلق/ عبدالرضا کاهانی: بعد از حذف فیلم «استراحت مطلق» از جشنواره، خیلی‌ها گفتند که فیلم رای لازم را برای حضور در بخش مسابقه به دست آورده اما بنا به توصیه ای از سوی مسئولان و برای جلوگیری از ایجاد هرگونه حاشیه احتمالی از جشنواره کنار گذاشته شده است. ایرادات فیلم بیشتر حول و حوش کاراکتر بابک حمیدیان بود.عبدالرضا کاهانی آن زمان نشستی برگزارکرد و گفت که ایراد به مسئله ای فرامتن بر می‌گشت، این که حمیدیان در همان سال و در همان دوره از جشنواره فیلم «چ» حاتمی کیا را بازی کرده بود. مسئولان جشنواره گفته بودند به صلاح نیست که در کنار «چ»، «استراحت مطلق» که این بازیگر در آن نقش یک آدم بی‌عرضه و حشیشی را دارد، نمایش داده شود.
نهنگ عنبر/ سامان مقدم: «نهنگ عنبر» سامان مقدم می‌توانست یکی از گزینه‌های جذاب جشنواره سی‌وسوم باشد اما حضورش منوط به برخی اصلاحات بود. این فیلم با وجود پذیرفتن برخی اصلاحات بازهم مورد تأیید وزارت ارشاد قرار نگرفت و قرار شد با حذف برخی صحنه‌ها مجوز اکران بگیرد. نهایتا هم کارگردان تصمیم گرفت فیلمش را بدون حضور در جشنواره صرفا برای مردم اکران کند. فیلم با فروش نزدیک به هفت میلیارد تومان، بعد از فیلم محمد رسول‌الله، به دومین فیلم پرفروش سال ۹۴ تبدیل شد.
دلم می‌خواد: در جشنواره سی‌وسوم قرار شد اگر فیلم «دلم می‌خواد» به کارگردانی بهمن فرمان‌آرا توسط هیات انتخاب پذیرفته شود باز هم در بخش رقابت جشنواره نباشد. درواقع به درخواست خود بهمن فرمان‌آرا در بخش خارج از مسابقه نمایش داده شود.
