نخست‌وزیری از مستعمرات؛ از ریشی سوناک چه می‌دانیم؟
روزنامه هفت صبح| اولین نخست‌وزیر آسیایی‌تبار و غیر‌سفیدپوست تاریخ بریتانیا. از ریشی سوناک حرف می‌زنیم که دیروز رهبر حزب محافظه‌کار و در نتیجه پنجاه و هفتمین نخست‌وزیر بریتانیا و پنجمین نخست‌وزیر محافظه‌کار طی شش سال شد. آن‌هم در حالی‌که همین هفت هفته پیش، رقابت رهبری حزب محافظه‌کار را به لیز تراس باخته بود. حالا او هست و شرایط اقتصادی بریتانیا بعد از برگزیت، همه‌گیری کرونا و حمله روسیه به اوکراین که نشانه‌اش را در بالاترین نرخ تورم در چهل سال گذشته می‌توان دید البته هم‌زمان با رسوایی‌های پی‌درپی سیاستمداران که نشانه آن را باید در کوتاه‌ترین دوره نخست وزیری در تاریخ بریتانیا جست‌وجو کرد. اما ریشی سوناک چطور به اینجا رسید و کیست؟
یک: یک تاریخچه مختصر: «دیوید کامرون» در سال ۲۰۱۶ استعفا داد زیرا دیگر نمی‌خواست پس از رفراندوم برگزیت، سکاندار کشتی سیاست باشد. «ترزا می» سه سال بعد در پی شکست مذاکرات برگزیت کناره‌گیری کرد و بعد از او «بوریس جانسون» آمد که پس از فراز و نشیب‌ها، سقوط کرد. دولت «لیز تراس» هم مستعجل بود و تنها ۴۵ روز دوام داشت.
دو: چه کسانی کاندیدا بودند؟ «بوریس جانسون»، نخست وزیر سابق، «پنی موردانت»، وزیر دفاع بریتانیا در دولت «ترزا می». البته برخی می‌گفتند شاید «بن والاس»، وزیر دفاع فعلی هم کاندیدا شود که نشد.
سه: چرا بوریس جانسون برنگشت؟ نخست‌وزیر پیشین بریتانیا در توضیح این تصمیم، به لزوم متحد بودن حزب در پارلمان اشاره کرد و گفت در غیر این‌صورت امکان دولتمداری موثر وجود نخواهد داشت. یک احتمال نیز در نظر گرفته شده و آن این‌که جانسون دامنه و عوارض مخالفت‌ها را محاسبه کرده باشد و به فکر این باشد که در آینده (مثلا پس از انتخابات 2024) به دور رقابت‌ها بازگردد.
در روزهای گذشته که بحث بازگشت جانسون به صدارت مطرح بود، منتقدان او در‌باره یک فاجعه تمام‌عیار اخطار داده بودند. چند نماینده حتی گفته بودند که در صورت بازگشت جانسون از حزب بیرون می‌روند. ویلیام هیگ، رهبر سابق حزب محافظه‌کار، از جمله گفته بود که جانسون حزب را در یک مارپیچ مرگ گرفتار خواهد کرد. حتی دومینیک راب، معاون سابق جانسون هم از ریشی سوناک حمایت کرده و گفته با وجود احترام و علاقه به جانسون نمی‌توان به عقب برگشت.
یک نکته اصلی منتقدان جانسون، پرونده جنجالی پارتی‌گیت است که همچنان باز مانده و جلسات تحقیق کمیته پارلمانی دوباره برای بررسی راست و دروغ اظهارات او جریان دارد. هرگونه بازگشت جانسون به عرصه سیاست، به‌معنای داغ شدن اخبار این رسوایی است. این یعنی درگیر شدن رئیس دولت در یک بحران حاد؛ بحرانی که به کشور مربوط نمی‌شود بلکه معطوف به یک شخص است.
طبق گزارش رسانه‌های بریتانیایی، جانسون و سوناک شامگاه شنبه ۲۲ اکتبر با یکدیگر دیدار کردهاند. گمانه‌زنی شده که این دو برای جلوگیری از انشعاب در حزب محافظه‌کار و حفظ یکپارچگی آن، با هم توافق کردهاند. روزنامه محافظه‌کار ساندی تلگراف نوشته بود محتمل است که سوناک نقشی در کابینه آینده به جانسون پیشنهاد داده باشد. با این حال برخی هم از عدم توافق میان دو چهره صحبت کردند.
چهار: چرا پنی موردانت کاندیدا نشد؟ نامزدی رسمی برای نخست وزیری بریتانیا، مستلزم کسب حمایت حداقل ۱۰۰ عضو حزب محافظه‌کار است و این امر باید تا ساعت ۳ بعد‌از‌ظهر دوشنبه ۲۴ اکتبر انجام می‌گرفت ولی در آخرین نظرسنجی او فقط حمایت 25 عضو را داشت. به این ترتیب او لحظاتی قبل از پایان مهلت تعیین‌شده برای جلب حمایت نمایندگان حزب محافظه‌کار در رقابت رهبری حزب، اعلام کرد که به‌نفع آقای سوناک کنار می‌رود.
پنج: نخست وزیر جدید کیست؟ ریشی سوناک سال ۱۹۸۰ در شهر ساوتهمپتون در جنوب بریتانیا متولد شد. پدرش پزشک عمومی و مادرش داروخانه‌دار بود. آن‌ها هر دو هندی‌تبار ولی متولد شرق آفریقا هستند و در دهه ۱۹۶۰ از کنیا و تانزانیا به بریتانیا مهاجرت کرده بودند. او که در یکی از معروف‌ترین مدرسه‌های خصوصی بریتانیا به‌نام کالج وینچستر تحصیل کرده، لیسانس «فلسفه، سیاست و اقتصاد» از دانشگاه آکسفورد دارد و پس از آن از دانشگاه استنفورد آمریکا فوق‌لیسانس ام‌بی‌ای گرفت.
او در استنفورد با همسرش آکشاتا مورتی آشنا شد که دختر نارانایا مورتی، میلیاردر هندی و از مؤسسان شرکت اینفوسیس، یکی از غول‌های دنیای فناوری اطلاعات است. سوناک پس از دانشگاه حدود سه سال در بانک گلدمن‌ساکس کار کرد و بعدا جزو مدیران دو صندوق سرمایه‌گذاری بود. او سال ۲۰۱۵ از حوزه انتخابیه ریچموند (یورکشایر)، وارد پارلمان شد. ریشی سوناک جزو نسل جدیدی از نمایندگان حزب محافظه‌کار است که با تلاش‌های دیوید کامرون، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا، چهره این حزب را تغییر داده‌اند؛
نسلی که شمار اقلیت‌های نژادی، زنان و افراد طبقه کارگر در آن به‌مراتب بیشتر از نسل‌های قبلی است. او بر‌خلاف اکثر هم‌نسلانش در مجلس، در همه‌پرسی سال ۲۰۱۶ طرفدار خروج از اتحادیه اروپا بود و گفته بود معتقد است برگزیت بریتانیا را «آزادتر، عادلانه‌تر و مرفه‌تر» می‌کند. سه سال پس از ورود به مجلس، برای اولین‌بار سمت دولتی گرفت. در تابستان ۲۰۱۹، با روی کار آمدن بوریس جانسون، به قائم‌مقام وزیر دارایی ارتقا پیدا کرد و وارد کابینه شد. تنها چند ماه بعد، با کناره‌گیری ساجد جاوید از مقام وزیر دارایی، سوناک جانشین او شد.
شش: دلیل محبوبیت سوناک چه بود؟ همه‌گیری کرونا خیلی سریع ریشی سوناک را به یکی از مشهورترین سیاستمداران بریتانیا تبدیل کرد. با شروع شهربندان و قرنطینه، قول داد که «هر چه لازم باشد» برای کمک به مردم و کسب‌وکارها انجام دهد. در طول دوران محدودیت‌های کرونا، وزارت دارایی زیر نظر سوناک صدها میلیارد پوند کمک نقدی مستقیم به مردم و کسب‌وکارها پرداخت و محبوبیت شخص وزیر دارایی سر به فلک کشید.
هفت: دلیل افت محبوبیت سوناک چه بود؟ با افزایش قیمت حامل‌های انرژی در اواخر ۲۰۲۱ و اوایل ۲۰۲۲ -روندی که با حمله روسیه به اوکراین سرعت بیشتری هم گرفت- قیمت‌ها، مخصوصا نرخ برق، گاز، بنزین و گازوئیل، در بریتانیا رو به افزایش گذاشت و «خرج زندگی» ورد زبان‌ها شد. ولی تدابیری که سوناک مارس ۲۰۲۲ در «بیانیه بهاری» (که چیزی شبیه یک لایحه بودجه مختصر است) برای کمک به معیشت در نظر گرفته بود، به نظر اکثر مردم ناکافی بود و ناگهان محبوبیت آقای وزیر سیر نزولی گرفت.
هم‌زمان مشخص شد که همسر او سال‌هاست که از نظر مالیاتی «غیرمقیم» است و روی میلیون‌ها پوند سودی که از سهامش در شرکت پدرش دریافت می‌کند، در بریتانیا مالیات نمی‌دهد. چند روز بعد، پلیس لندن سوناک را بابت نقض محدودیت‌های کرونا با شرکت در یکی از مهمانی‌های غیرقانونی در دفتر نخست‌وزیر مجرم شناخت و جریمه‌اش کرد.
مدتی بعد معلوم شد آقای سوناک تا اکتبر ۲۰۲۱ همچنان گرین‌کارت آمریکا داشته است؛ کارتی که صاحبش باید قصد اقامت دائم در آمریکا را داشته باشد.در ماه مه امسال، هفته‌نامه ساندی‌تایمز ثروت سوناک و همسرش را ۷۳۰ میلیون پوند (حدود ۹۰۰ میلیون دلار) تخمین زد که آن‌ها را جزو ۲۵۰ فرد ثروتمند بریتانیا قرار می‌دهد.
به این ترتیب در بازه کوتاهی، تصویر سوناک در افکار عمومی از خزانه‌دار دست‌ودلباز اوایل همه‌گیری به «مرفهی بی‌درد» تبدیل شد که قصد ماندن در بریتانیا ندارد، خانواده‌اش از هر مفر قانونی برای مالیات ندادن در بریتانیا استفاده می‌کند و به جایش او مالیات‌های مردم عادی را بالا می‌برد.
