واردات ۵ تن شمش طلا چطور به کمک اقتصاد ایران می‌آید؟
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی| طی حداقل ۱۰ سال گذشته این اولین‌بار نیست که می‌شنویم دولت روی واردات شمش طلا یا حتی مصنوعات طلا مانور می‌دهد اما اینکه ظرف دو هفته ۵ تن شمش طلا وارد کشور شده باشد می‌تواند اتفاق ویژه‌ای باشد. این خبر را رئیس سازمان توسعه تجارت ایران که معاون وزیر صمت هم هست اعلام کرده. او گفته: «مکانیزم واردات شمش طلا با هدف بازگشت ارز به کشور تسهیل شده و پنج تن شمش طلا در ۲ هفته اخیر وارد کشور شده است.»
برای اینکه به بزرگی این عدد پی ببرید بد نیست بدانید که دیروز دقیقا گزارش گمرک کشور هم منتشر شد که می‌گفت از ابتدای امسال تا پایان مرداد ماه ۴ تن و ۱۰۴ کیلو شمش طلا وارد کشور شده یعنی اگر حرف‌های معاون وزیر صمت درست باشد مقدار شمش وارد شده طی دو هفته گذشته تقریبا ۲۰درصد بیشتر از کل شمش‌هایی بوده که از ابتدای امسال تا پایان مرداد ماه وارد شده است.
اولین‌بار که معلوم شد دولت در ایران روی واردات شمش طلا حساب ویژه‌ای باز کرده به ده سال پیش بر‌می‌گردد که پرونده‌ای در ترکیه باز شد که می‌گفت ایران از ترکیه به‌صورت عمده و کلان شمش طلا خریده و می‌خواسته این طلاها را به ایران وارد کند. همان‌موقع تحلیلگران اقتصادی برجسته‌ای مانند دیوید کهن آمریکایی نوشتند که ایران می‌خواهد با انبار کردن طلا در برابر تهدیدهای جهانی از خودش محافظت کند اما از داخل کشور نسبت به این ماجرا واکنش رسمی دیده نشد که این نظریه را تایید کند تا سال ۹۷ که اعلام شد مالیات بر ارزش افزوده از واردات شمش طلا برداشته شده است.
تشویق به واردات شمش طلا به همین‌جا ختم نشد بلکه ممنوعیت مصنوعات طلایی که از قبل از انقلاب ممنوع بود هم آزاد شد البته با شرایطی که سخت بود و فعالان بازار طلا می‌گفتند ارزشش را ندارد. بنابراین واردات مصنوعات طلا با استقبال فعالان بازار طلا مواجه نشد و جسته و گریخته خبر می‌رسید که بعضی از فعالان بازارهای دیگر برای دور زدن تحریم‌ها سعی می‌کنند که طلا بگیرند.
جالب اینکه کم‌کم این روش از سوی دولت هم به رسمیت شناخته شد و اواخر سال گذشته دولت اعلام کرد صادرکنندهها می‌توانند به اندازه تعهد ارز‌شان طلا وارد کنند و دولت طلاها را به قیمت از آنها می‌خرد. یعنی چه؟ یعنی صادر‌کننده‌ای که وظیفه دارد ارز صادراتی‌اش را در بازار مبادله‌ای برای فروش ارائه کند، می‌تواند به اندازه آن شمش طلا وارد کند و اگر خودش هم نتوانست آن را بفروشد دولت به قیمت همان ارز مبادله‌ای طلا را از او خواهد خرید و ریال تحویل خواهد داد.
بعضی از تحلیلگران می‌گفتند که با وجود تحریم‌های سنگین که گرفتن پول و وارد کردن آن به ایران را برای صادرکنندهها سخت می‌کند، بعید است که مثلا فعالان بازار پتروشیمی بتوانند مشتری پیدا کنند که به‌جای دلار به آنها طلا بدهد و بعد هم دردسرهای انتقال آن به ایران را به‌جان بخرند .
اما اینطور که وزارت صمت ادعا می‌کند شاید در ماه‌ها و به‌ویژه هفته‌های اخیر تغییری در این وضعیت ایجاد شده باشد اما این طلاها به چه کار دولت می‌آید؟ در واقع دولت چه استفاده‌ای از شمش طلا می‌کند که طی سال‌های اخیر تا این اندازه برای واردات آن به کشور تسهیلات قرار داده است؟ به این سوال از چند زاویه مختلف می‌توان جواب داد.
همه ذخیره می‌کنند، ما هم
بعضی از کارشناس‌ها ممکن است در جواب این سوال به تغییر نسبی که در رفتار کشورهای دیگر در زمینه ذخیره طلا رخ داده، اشاره کنند مثلا به گزارشی که اواخر پارسال در اکونومیست منتشر شد که می‌گفت: «طی سال 2022 بانک‌های مرکزی کشورهای دنیا، خرید طلا نسبت به سال‌های گذشته را به‌طور چشمگیری افزایش داده‌اند.»
طبق این گزارش، میزان طلای خریداری شده کشورها در سال 2022 میلادی حدود 670 تن بوده که حدود 400 تن آن به سه ماهه سوم اختصاص دارد. این میزان بالاترین رقم از زمان بروز بحران «سقوط شمش طلا لندن» در سال 1968 محسوب می‌شود. طبق این گزارش به‌ویژه در ماه مه 2022، ترکیه حدود 20 تن طلا به ذخایر طلای خود اضافه کرده و کشورهایی مثل هند و قطر هم به سرعت خرید این فلز گرانبها را افزایش داده‌اند.
حتی کشور قزاقستان نرخ رشد خرید طلا خود را در سال جاری دو‌برابر کرده است. البته به نظر می‌رسد این جواب بیشتر گیج‌کننده باشد و سوال بزرگ‌تری ایجاد کند، اینکه ایران و کشورهای دیگر چرا به ذخیره طلا رو آورده‌اند و آیا دلیل ایران تحریم‌زده می‌تواند با دلیل بقیه کشورها مشترک باشد؟
ابزار سیاست انقباضی
در جواب سوال‌های بالا می‌توان گفت که بخشی از دلیل ایران و بقیه کشورها در برهه زمانی کنونی یعنی بعد از بحران کرونا و جنگ اوکراین یکی است اما به دلایل ایران می‌توان تحریم و وضعیت تورمی را هم اضافه کرد. به این صورت که تمام کشورها اعم از ایران طی سال گذشته نیاز پیدا کرده‌اند که سیاست انقباض پولی داشته باشند حالا ایران به دلیلی و بقیه کشورها به دلایل دیگر، ضمن اینکه فورس ایران برای سیاست پولی انقباضی به سال‌های گذشته بر‌می‌گردد و محدود به چند سال اخیر نیست.
حالا طلا چطور می‌تواند به انقباض پولی کمک کند؟ به این صورت که دولت با بیشتر کردن عرضه طلا به بازار می‌تواند پول دست مردم را جمع کرده و نقدینگی را کنترل کند، هر وقت هم خواست با جمع کردن طلاهای بازار سیاست انبساط پولی در پیش بگیرد یعنی داشتن ذخایر طلای زیاد می‌تواند دست دولت را در اجرای سیاست پولی‌اش بازتر بگذارد.
از طرف دیگر دولت‌ها و البته ایران می‌توانند با کمک طلا با قطعیت بیشتری نسبت به چاپ پول اقدام کنند، البته سال‌ها‌ست که دیگر طلا و جواهر پشتوانه چاپ پول نیستند اما داشتن ذخایر بالای طلا می‌تواند بانک‌های مرکزی و دولت‌ها را در مورد این کار راحت‌تر وسوسه و ترغیب کند، به این صورت که پول چاپ شود و اگر بعدا منابع پیش‌بینی شده برای جبران این اقدام به دست نیامد، دولت می‌تواند طلاها را در بازار بریزد اما این سیاست از آنجا خطرناک است که به‌هر‌حال پایه پولی را بالا خواهد برد و تورم را به‌دنبال خواهد داشت چون آنچه که مجوز چاپ پول می‌دهد تولید است و هر وقت سرعت چاپ پول از تولید و خلق ثروت جلو بزند پایه پولی بالا رفته و تورم ایجاد خواهد شد.
حباب‌شکن
بعضی فواید داشتن ذخیره طلای زیاد اما اختصاصی ایران و کشورهایی مانند ترکیه اين است که درگیر تورم شدید شده‌اند و بازارهایشان اصطلاحا حبابی شده است. در این شرایط دولت می‌تواند با تزریق برنامه‌ریزی شده طلا به بازار حباب آن را کاهش داده یا حتی از بین ببرد. موافقان این شیوه از ترکاندن حباب طلا می‌گویند که با این کار هم قیمت طلا و سکه پایین خواهد آمد و هم از آنجا‌که این کالاها شاخص هستند می‌توانند روی بقیه بازارها هم تاثیر بگذارند و با دادن سیگنال کاهش حداقل انتظارات تورمی را از بین ببرند و حباب ناشی از عوامل روانی را در مورد بقیه کالاها مانند دلار و حتی مسکن و خودرو از بین ببرند.
مخالفان اما می‌گویند که این کار در دراز‌مدت تاثیری نخواهد گذاشت و از آنجا‌که حباب کنونی شکل گرفته دور سکه و طلا ناشی از کمبود نیست بالا بردن عرضه کمک چندانی نخواهد کرد و تا وقتی عوامل ایجاد تورم مانند چاپ پول و مشکلات ارزی، رکود تولید و… از بین نروند این سیاست شاید به شکل کوتاه‌مدت و مسکنی بتواند تاثیر داشته باشد اما در دراز‌مدت نمی‌تواند چنان که باید قیمت‌ها را پایین بیاورد.
با طلا معامله کنیم
در نهایت شمش‌های طلا می‌توانند یک فایده دیگر هم برای کشوری مانند ایران داشته باشند و با توجه به تاکید دولت بر واردات طلا از سوی فعالان اقتصادی به‌نظر می‌رسد که اصلی‌ترین دلیل برای تاکید روی طلا همین باشد: معامله با طلا به‌جای دلار. این یعنی دولت در نظر دارد که در برخی مواقع یا در زمانی‌که بحران مبادله جدی‌تر شد از طلا برای حساب و کتاب‌های مالی استفاده کند. این روش اگرچه روش مرسومی نیست و تبادل طلا هم مشکلات و تحریم‌هایی دارد اما به‌هر‌حال گزینه‌ای است که روی میز دولت است.
