نمازی‌ها؛ نگاهی به پرونده یک خاندان پرماجرا
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | اسم‌هایی هستند که با یک جغرافیا و البته با تاریخ گره خورده‌اند. در استان فارس، یکی از این اسامی، «نمازی» است. نامی که مردم با بیمارستان معروف شیراز می‌شناسندش و البته با خاطره مردی که لوله کشی آب این شهر را انجام داد. آن اسم این روزها هم دوباره در تاریخ ما جایگاه دارد، در مطبوعات نوشته می‌شود. این بار به خاطر سیامک و باقر نمازی که دو زندانی دوتابعیتی ایرانی و آمریکایی در ایران هستند. رفتیم به دل تاریخ و سابقه این خانواده و این افراد را درآوردیم و قصه آدم‌‌هایی را نوشتیم که داستان زندگی‌شان مشترک نیست ولی یک وجه اشتراک دارند: نامشان نمازی است.
این هفته رسانه‌ها از احتمال آزادی سیامک و محمدباقر نمازی خبر دادند. این دو نفر که پدر و پسر هستند به ترتیب در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ بازداشت شده و به جرم همکاری با دولت خارجی متخاصم به ۱۰ سال حبس محکوم شدند. این روایتی است از این پرونده و البته خاندانی به نام نمازی، که خاندانی بسیار مشهور به خصوص در استان فارس هستند.
یک: در تاریخ دو میرزای شیرازی معروف داریم. اولی نامش «سید محمدحسن شیرازی» است که مشهور است به خاطر آن فتوای معروف علیه امتیاز توتون و تنباکو (۱۱۹۴ تا ۱۲۷۴ شمسی) و دومی «سید محمدتقی شیرازی» (۱۲۱۸ تا ۱۲۹۸) که مشهور است به صدور فتوای واجب بودن جهاد علیه انگلیسی‌ها در دوران جنگ جهانی اول. این دو مرجع در کنار یک مرجع دیگر، مثلث علمای ضد انگلیسی عراق در آن دوران را تشکیل دادند. آن نفر سوم، «فتح‌الله بن محمد نمازی غروی شیرازی اصفهانی» (۱۲۲۸ تا ۱۲۹۹) بود ملقب به شیخ الشریعه که رهبر انقلاب استقلال‌طلبانه عراق نام گرفته است. او بزرگ خاندان نمازی به حساب می‌آید.
دو: در همه منابع اما احترامی اینچنینی به این عالم قائل نیستند. مثلا سایت مشرق نیوز در یک مطلب درباره وی نوشته: «در صفحه ۱۰۶ کتاب حقوق‌بگیران انگلیس نام شریعت اصفهانی به عنوان یکی از ۱۰ مجتهدی آمده است که در نجف ماهانه ۵۰۰ روپیه از انگلیس دریافت می‌کرده است.»
سه: شیخ الشریعه اصفهانی، پسری داشت به نام محسن نمازی. او هم روحانی بود. در سال ۱۲۸۳ در نجف به دنیا آمد و بعد از اجتهاد در جوانی، در شهر نجف به کلکته هند رفت و مدیر بخش عربی و فارسی رادیو کلکته و مسئول کرسی مطالعات اسلامی دانشگاه کلکته شد و تا آخر عمر در این مسئولیت ماند. یعنی تا سال ۱۳۴۴ شمسی.
چهار: محمدباقر نمازی، پدری که این روزها در زندان است متولد ۱۲ آذر ۱۳۱۵ در نجف است. وقتی او به دنیا آمد، پدرش مشغول تحصیل در نجف بود و ۳۲سال سن داشت. با این حال، بعد از مهاجرت پدر به هندوستان محمد باقر نیز به همراه او رفت و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در یکی از مدارس انگلیسی و مسیحی کلکته گذراند. بعد از دیپلم، برای تحصیل دانشگاه در همان کلکته به دانشگاه اس. ای. زاویرز (S.E.Xaviers) رفت که باز هم متعلق به انگلیسی‌ها و مسیحی‌ها بود.
او بعد از اینکه مدرک لیسانس کارشناسی اقتصاد را گرفت، به سرزمین اجدادی‌اش یعنی ایران برگشت و مدتی در کیهان انگلیسی مشغول به کار شد. اما کمی بعد، در ۲۱ فروردین ۱۳۳۹، در سازمان برنامه و بودجه که تازه تاسیس شده بود استخدام شد و سازمان برنامه و بودجه هم وی را برای ادامۀ تحصیل بورسیه کرد و به آمریکا فرستاد. محمدباقر فوق‌لیسانس اقتصاد توسعه را از دانشگاه واندربیلت (Vanderbilt) در آمریکا گرفت.
پنج: پس از آن محمد باقر به ایران بازگشت و نخست به سمت ریاست دفتر بودجه وزارت بهداری آن زمان منصوب شد و آن قدر بالا رفت که در سال ۵۴ نشان درجه ۳ همایونی را دریافت کرد. او از سال ۵۳ تا سال ۵۷، چهار مسئولیت را با حکم مستقیم محمدرضا پهلوی عهده‌دار می‌شود:عضویت در هیات امنای دانشگاه سیستان و بلوچستان، معاون امور سازمان‌های محلی و عدم تمرکز وزارت کشور، استاندار خوزستان و معاونت امور محلی و عمران شهری وزارت کشور. نکته قابل توجه در مورد مدت زمان استانداری او در خوزستان این است که حادثه سینما رکس آبادان در دوران استانداری او بر خوزستان اتفاق افتاده است.
شش: انقلاب که می‌شود همسر محمد باقر، یعنی افتخار السادات طباطبایی زواره به همراه دو فرزند خود، سیامک و بابک، از ایران میرود و محمد باقر نیز از مرز سیستان و بلوچستان از کشور خارج می‌شود و به پاکستان میرود و سپس پیش خانواده خود به آمریکا میرود. او البته از سوی سازمان ملل دعوت به همکاری شده و نماینده صندوق کودکان ملل متحد در کشورهای سومالی، کنیا و مصر می‌شود.
هفت: از ابتدای دهه هفتاد، محمد باقر دوباره به ایران رفت و آمد می‌کند و در ایران و آمریکا نیز کارهایی ناظر به مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران انجام می‌دهد: مشارکت در تاسیس بنیادی به نام «همیاران غیر دولتی ایران»، مشارکت در راه‌اندازی شورای ملی ایرانیان آمریکا (نایاک) و مشارکت در تاسیس بنیادی به نام سیمرغ (البته بنیاد اخیر به صورت مستقیم منسوب است به پری نمازی که خواهرزاده سیامک نمازی است).
هشت: اما فعالیت اصلی سیامک و محمد باقر در سه دهه گذشته، از طریق شرکتی به نام «آتیه بهار» بوده است. هدف اصلی شرکت آتیه بهار، ارائه خدمات حقوقی و اقتصادی به شرکت‌های خارجی و فراهم آوردن زمینه حضور آن‌ها در ایران با توجه به ریسک تحریم است. نام این شرکت در پرونده کرسنت وجود دارد. پرونده‌ای که در آن ایران گاز میدان سلمان را به یک شرکت اماراتی می‌فروخت و اصولگرایان معتقد بودند در عقد این قرارداد ارزان فروشی صورت گرفته و رشوه‌ای رد و بدل شده است. ارتباط شرکت آتیه بهار با پرونده کرسنت، ظاهرا از طریق آقای بیژن خواجه‌پور است که همسر پری نمازی است.
۹ : یکی از آخرین فعالیت‌های آتیه بهار، در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰، همکاری با دولت وقت حسن روحانی در زمینه یک کنفرانس به نام کنفرانس «کارآفرینی ۲۰۱۵ آی بریج آلمان» بود. این کنفرانس در واقع دعوتی بود از استارتاپ‌ها و کارآفرینان ایرانی ولی حاکمیت در ایران از آن مفاهیمی مثل تشویق به خروج نخبگان یا تلاش برای نفوذ در حوزه تازه تاسیس کسب‌وکارهای اینترنتی و از این طریق تغییر ذائقه مردم را برداشت کرد. این مسائل در کنار سابقه محمد باقر نمازی و البته آن بنیادهای سه گانه، نیروهای امنیتی ایران را به این جمع‌بندی رساند که با یک خرابکاری امنیتی روبه‌رو هستند و از این رو به دستگیری سیامک نمازی اقدام کردند و یک‌سال بعد نیز محمد باقر نمازی را که ظاهرا برای دیدار فرزند خود به ایران آمده بود بازداشت کردند.
اصولگرایان در زمینه این پرونده مستندی به نام «شب نامه» ساختند و به طور گسترده آن را اکران کردند. در آن مستند حتی پای عادل فردوسی‌پور هم به میان آمد چرا که ظاهرا او پلتفرم پیامک‌های برنامه نود (۹۰) را از شرکتی به نام «آتیه داده بهار» می‌گرفت که یکی از شرکت‌های اقماری «آتیه بهار» بود. به هر حال هر دوی این افراد، در دادگاه محکوم شدند هر چند انتقاداتی به دولت وقت و شخص سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور وارد کردند که اگر واقعا این افراد، ضد امنیتی بودند، چرا در سطح دولت با آن‌ها همکاری کردند.
۱۰: اما ارتباط نمازی‌های مشهور شیراز با این خانواده در هاله‌ای از ابهام است. حتی مورخی مثل عبدالله شهبازی در مطلبی نوشته: «قرائن نشان می‌دهد که باقر نمازی باید از همان خانواده معروف نمازی شیراز باشد.» (از آقای حسین قاسمی، پژوهشگر تاریخی و فرماندار سابق شیراز نیز در این خصوص پرسیدم که ایشان نیز گفتند: «من به چنین نتیجه‌ای نرسیدم، احتمالا هم نسبتی ندارند و من چیزی در این خصوص ندیدم و نشنیدم.»)
آن خانواده معروف دو شخصیت مشهور دارند: محمد و مهدی نمازی. این دو پسر عموی هم هستند. محمد فرزند محمد حسن است و مهدی فرزند محمد حسین. محمد حسن و محمد حسین برادر هم هستند و هر دو فرزند شخصی به نام محمد علی تاجر نمازی شیرازی.
محمد حسن نمازی، یکی از تاجران سرشناس ایران بود که با هنگ‌کنگ ارتباط تجاری داشت. او از ایران و بصره، کالاهایی به خصوص تریاک را به بمبئی هند، هنگ‌کنگ و چین می‌برد و از آنجا نیز کالاهایی را به مقصد عراق و ایران می‌آورد. برخی او را فردی سالم نمی‌دانند.
ولی برخی دیگر معتقدند که همزمان با جنگ جهانی اول و آن قحطی بزرگ «محمدحسن نمازی با استفاده از کشتی‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی خود از بنادر چین و هنگ‌کنگ و برمه برنج، گندم و جو به بنادر جنوبی ایران وارد کرد و سهمی مهم در کاهش کمبودهای غذایی و کمک به مردم مناطق جنوبی کشور داشت. حتی بخشی از محموله‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی کشتی از سوی انگلیسی‌ها تصرف شد و محمدحسن نمازی مقداری از سرمایه‌اش را در این راه از دست داد.» او در سال ۱۳۰۵ و تقریبا همزمان با شروع سلطنت پهلوی به ایران برگشت و در سال ۱۳۱۰ هم در شیراز درگذشت.
شیرازی‌ها اما بیش از هر چیز فرزند او یعنی محمد را می‌شناسند. او هم از کودکی کنار پدر در زمینه تجارت فعال بود و مدتی هم به واسطه همین سابقه اقتصادی، وزیر مشاور در کابینه حسین علاء شد اما شهرتش در شیراز به آن خاطر است که ثروت خود و خانواده را در دو پروژه مهم در شیراز یعنی لوله‌کشی آب شهر (تاریخ پایان پروژه: ۱۳۲۹) و ساخت بیمارستان (تاریخ پایان پروژه: ۱۳۳۴) خرج کرد.
۱۱: با این حال در مورد نیت خیر محمد نمازی، یک روایت وجود ندارد. مثلا حسین قاسمی، فرماندار سابق شیراز و از چهره‌های اصولگرا در مطلبی مفصل به نقل از عبدالله خان قوامی، پسر ارشد نصیرالملک نوشته: «قانونی است در آمریکا که اگر کسی مالیات بدهکار باشد می‌تواند معادل آن در کشور دیگر کار خیریه کند. حاج محمد نمازی از این قانون استفاده کرد و بیمارستان و موقوفه آب شیراز را ساخت ولی مثلاً به جای یکصد تختخواب، هزار تا وارد کرد و کالاهایی را به بهانه خیریه وارد می‌کرد مازادش را در بازار می‌فروخت و از این طریق پول هنگفتی به جیب زد.
او آقای هوشمند را که رئیس ثبت بود کرد رئیس اداره آب و هوشمند معاون خودش، آقای پاکزاد، را کرد رئیس ثبت و با استفاده از این موقعیت اراضی وسیعی را در شیراز به‌نام نمازی ثبت کردند. قسمتی از زمین‌های بالای آسیاب سه تایی را ابتدا دولتی کردند و سپس به‌نام محمد نمازی.» (طبیعی است که هفت صبح این روایت را تایید نمی‌کند و صرفا آن را نقل کرده است)
۱۲: روایت مرگ محمد نمازی در ۲۶ فروردین ۱۳۵۱ هم عجیب است. این روایت را قاسمی به نقل از عباسقلی گلشاییان دوست نزدیک محمد نمازی نوشته است: «حاجی محمد نمازی چند ماه به واسطه ضربه‌ای که به سرش خورده بود (گفته می‌شد خانم فخر ایران، عیالش با کفش به سرش زده است و نزاع برسر سهام کارخانه نساجی بوده که به کارخانه فخر ایران مشهور است) مریض و در بیمارستان بود، ظاهرا خوب شد ولی به واسطه تزریق خون که گویا یرقانی بود مبتلا به یرقان شد و فوت کرد.»
۱۳: محمد نمازی دو فرزند داشت به نام حسن و سوزی (سوزان و شاید هم سوسن). دخترش همسر پیتر وستمکت سفیر بریتانیا در آمریکا بود. حسن نمازی هم یک تاجر بزرگ در آمریکا بود که شرکتی به نام «نمازی کاپیتال» داشت و یکی از حامیان حزب دموکرات و نزدیکان بیل کلینتون به شمار میرود و حتی از سوی رئیس جمهور آمریکا به عنوان سفیر ایالات متحده در آرژانتین به سنا پیشنهاد شد اما به دلیل شکایت شریک سابق نمازی، سهراب وهاب‌زاده این پیشنهاد پس گرفته شد.
۱۴: دیگر شخصیت مشهور در خاندان نمازی‌ها، مهدی نمازی است. تجارت او اغلب در حوزه صادرات کتیرا از ایران به اروپا و آمریکا و وارد کردن ماشین سواری بیوک بود و در صنعت نساجی هم سهامدار بود. او همچنین از دوره نهم تا چهاردهم به مدت شش دوره نماینده مردم شیراز در مجلس و از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۴ مجلس سنا بود. او در فرزند به نام شفیع و حسین داشت که جزو لیست۱۷۵ نفره‌ای بودند که در پاییز ۱۳۵۷ کارکنان بانک مرکزی اسامی آنان را به دلیل خروج ۱۳ میلیارد تومان ارز اعلام کردند. دراین لیست حسین نمازی، بازرگان، ۴۵۰ میلیون دلار و شفیع نمازی، بازرگان، ۵۰۰میلیون دلار، ارز از کشور خارج کرده‌اند. مهدی نمازی به دلیل بیماری پارکینسون در آذرماه ۱۳۵۸ فوت کرد.
۱۵: دو نمازی مشهور دیگر در ایران داریم. یکی حسین نمازی و دیگری امید نمازی. حسین نمازی، وزیر امور اقتصادی و دارایی در سال ۱۳۲۳ و در شیراز که عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی است و پنج دوره، از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۴ و ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰، وزیر اقتصاد بوده است. امید نمازی نیز متولد دسامبر سال ۱۹۶۵ در آمریکاست و از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ دستیار کی‌روش در تیم ملی فوتبال بوده است. البته حسین نمازی کارگردان نیز داریم که این روزها با فیلم «شادروان» شناخته شده است ولی وی متولد تویسرکان است و احتمالا با آن خاندان نمازی شیرازی بی‌ارتباط باشد.
در نوشتن این مطلب از مقالات خاندان اسرارآمیز نمازی درترازوی تاریخ، نوشته حسین قاسمی / نگاهی به زندگی خانواده کارآفرین نمازی، در سایت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران / سایت ویکی شیعه / خاندان نمازی؛ بزرگ خاندان نفوذ و جاسوسی را بهتر بشناسید در سایت تسنیم / سرگذشت عجیب خاندان نمازی در سایت شیرازه استفاده شده است.
