مقاومت یا تسلیم در برابر سلیقه بلاگرپسند
استفاده از چهره‌های مشهور و بلاگرها در سالن‌ها، مسیر اجرای نمایش‌های مستقل را پیچیده کرده و فشار اقتصادی را افزایش داده است
هفت صبح| نمایش «سنگ بست» پس از موفقیت در جشنواره‌های استانی و ملی، این روزها میزبان تماشاگران تهرانی در سالن چهارسوی مجموعه تئاتر شهر است. این درام اجتماعی که روایتگر مبارزه جان‌فرسای زنی به نام آهو برای آزادی همسر زندانی‌اش در دهه چهل شمسی است، نگاهی به اعتقاد و توسل به ماورا در اوج بی‌پناهی دارد. به همین بهانه با محمدمهدی خاتمی، کارگردان این اثر که بازیگرانی چون تکتم اخجوانی، پرویز گوهری‌راد، علیرضا وکلیلی، مجتبی فلاحی و علیرضا مهران را در گروه خود دارد، به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا از فراز و فرودهای اجرا در پایتخت و وضعیت این روزهای تئاتر بگوید.
از مشهد تا چهارسو دغدغه‌ای که به تهران رسید
«نمایشنامه سنگ بست را سال ۹۳ نوشتم و همان سال با گروه خرداد در مشهد روی صحنه بردیم که در جشنواره فجر هم با استقبال و اتفاقات خوبی مواجه شد. اما همیشه مترصد این بودم که این نمایشنامه را در تهران کار کنم.» این جملات را محمدمهدی خاتمی در شروع گفت‌وگو بیان می‌کند و انگیزه‌اش برای اجرای پایتخت را، به‌خصوص پس از کسب افتخاراتی چون برگزیده در جشنواره رضوی و برنده تندیس بازیگری مرد از جشنواره فجر، تبیین می‌کند.
او ادامه می‌دهد: «خوشبختانه فرصتی پیش آمد و سالن چهارسو در اختیار ما قرار گرفت. در واقع دنبال این بودم که این کار را در یک سالن حرفه‌ای با یک کَست خوب اجرا کنم که خوشبختانه محقق شد و ماحصلش همین چیزی است که الان روی صحنه است.»
تقابل اعتقاد و ایدئولوژی پناه بردن به امام هشتم (ع)
نمایش «سنگ بست» در بستر درام اجتماعی روایت می‌شود، اما رگه‌های اعتقادی آن پرسشی را در ذهن ایجاد می‌کند: آیا با یک نمایش ایدئولوژیک یا مذهبی روبه‌رو هستیم؟
خاتمی در پاسخ به این سوال، با تاکید بر تمایز قائل شدن میان مفاهیم، موضعی صریح دارد: «من این نمایش را نمایش اعتقادی می‌دانم، نه مذهبی. یک درام اجتماعی است که در آن رگه‌های اعتقادی وجود دارد و این اعتقاد، باوری است که آدم‌ها به ماورا دارند. وقتی در شرایط سخت قرار می‌گیرند و ناامید می‌شوند، متوسل به ماورا می‌شوند.»
او با اشاره به محوریت این باور در نمایش می‌افزاید: «در نمایش سنگ بست، این اعتقاد و باور در مورد امام هشتم (ع) است و اینکه آدم‌ها در موقعیت‌هایی که از همه‌جا ناامید و بی‌پناه می‌شوند، پناه می‌برند. این کلیت قصه است و باز هم تأکید می‌کنم که سنگ بست را نه مذهبی می‌دانم و نه نمایش اعتقادیِ صرف، بلکه اعتقاد در بستر درام اجتماعی اتفاق می‌افتد.»
وفاداری به متن و دغدغه‌های به‌روز
نکته قابل توجه دیگر، وفاداری کارگردان به متن اولیه است. خاتمی با وجود نگارش متن در سال ۹۳، معتقد است که ساختار و قصه اصلی همچنان با مخاطب امروز ارتباط برقرار می‌کند. «فیدبکی که من از تماشاگرم توی سالن گرفتم، نشان می‌دهد که این اتفاق افتاده. من به متن دست نزدم؛ همان متنی که سال ۹۳ نوشته شده، اجرا می‌شود، چون احساس نکردم باید به‌روز شود. قصه نمایش در دهه ۴۰ اتفاق می‌افتد و نیازی نیست قصه را آپدیت کنم. فقط شیوه اجرا را تغییر دادم و سعی کردم اجرا مدرن و در یک فضای مینیمال باشد.»
هفت‌خوان رستم برای سالن دولتی و دغدغه گیشه
ورود به سالن‌های دولتی همچون تئاتر شهر برای کارگردانان، همچنان یک چالش بزرگ است. خاتمی این مسیر را «سخت» توصیف می‌کند و با اشاره به تجربه شخصی‌اش می‌گوید: «سال گذشته فراخوان تئاتر شهر، تا آنجا که شنیدم، چیزی حدود هزار و خرده‌ای متقاضی داشت که بررسی شدند. متقاضیان زیادی هستند و باید مسیر سختی را طی کرد تا از لحاظ کیفی و اعتباری بتوانی فضایی برای اجرا پیدا کنی.»
در مقابل، سالن‌های خصوصی هم به‌واسطه بودجه بالا و ضمانت‌های سفت و محکم، دسترسی را برای بسیاری از گروه‌های تئاتری مستقل و فاقد ساختار رسمی، مشکل می‌سازند؛ تا جایی که «عموماً گروه‌هایی که می‌روند، خیلی راضی برنمی‌گردند.»
خاتمی در بخش دیگری از صحبت‌هایش، نگاهی منتقدانه به وضعیت اقتصادی و ذائقه تماشاگران دارد و صراحتاً می‌گوید: «چرخ تئاتر نمی‌چرخد. متأسفانه ذائقه تماشاگر خیلی تغییر کرده و شما دو راه دارید: یا باید خودت را به ذائقه تماشاگر برسانی، یا اینکه مقاومت کنی و آن چیزی را که فکر می‌کنی درست است، روی صحنه ببری. راه دوم تبعاتش این است که برای پرداخت قسط‌های بازیگران هم دچار مشکل می‌شوی»
او دلیل تغییر ذائقه را سمت و سوی تماشاگر به سمت «سرگرمی محض» می‌داند: «استفاده از چهره‌های مشهور یا بلاگرها که تئاتری هم نیستند، تنور تماشاخانه‌ها را داغ می‌کند و تماشاگر عادت می‌کند که برای دیدن این افراد یا قصه‌هایی که شاید ساختار درام در آن رعایت نمی‌شود، به تئاتر برود. این دیگر ابزاری برای اندیشه کردن نیست؛ یک جور سرگرمی است. شما یا باید پای اندیشه خودت بمانی و مقاومت کنی، یا به وضع موجود تن بدهی.»
اجرای نمایش «سنگ بست» تا ۲۵ مهرماه ادامه خواهد داشت، هرچند که از ۱۲ تا ۱۹ مهرماه به دلیل برگزاری جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی متوقف خواهد شد.
