درباره سهراب شهید ثالث؛ آرام، شبیه به زندگی واقعی

هفت صبح،  کیوان وارثی | سهراب شهید ثالث (۷ تیر ۱۳۲۳ تهران – ۱۰ تیر ۱۳۷۷ شیکاگو، ایلینوی)کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، مترجم و تدوین‌گر سینما بود. این کارگردان مطرح ایرانی به عنوان یکی از آغازگران موج نوی سینمای ایران شناخته می‌شود. او مدت کوتاهی عضوِ کانون سینماگران پیشرو بود و ریتم فیلم‌هایش اغلب کند و شبیه زندگی واقعی است. برخی از مهم‌ترین آثار او با نام‌های یک اتفاق ساده (۱۳۵۲)، طبیعت بی‌جان (۱۳۵۳) و در غربت (۱۳۵۴) برنده جوایز معتبر بین‌المللی شده‌اند. شهیدثالث بسیار دوستدار آثار آنتوان چخوف و لوئیس بونوئل بود.

سهراب شهید ثالث ۷ تیر ۱۳۲۳ در یک خانواده متوسط در تهران به دنیا آمد. او در سال ۱۳۴۲ ایران را به مقصد وین به منظور تحصیل در رشته سینما ترک کرد و در مدرسه کارگردانی و بازیگری پروفسور کراوس وین مشغول به تحصیل شد، اما تحصیلات او به علت تشخیص نشانه‌های بیماری سل در وی قطع شد. در میانه درمان او به پاریس رفت تا تحصیلات سینمایی خود را در مدرسه کنسرواتوار مستقل سینمای فرانسه ادامه دهد.

وی سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت و در وزارت فرهنگ و هنر مشغول به کار شد. او در این دوران چند فیلم مستند با موضوع رقص‌های محلی در میان اقوام مختلف ایران ساخت. شهید ثالث در دوران اقامتش در ایران دو فیلم یک اتفاق ساده (۱۳۵۲) و طبیعت بی‌جان (۱۳۵۳) را ساخت که هر دو به دلیل نگاه واقع‌گرایانه اجتماعی و سبک سینمایی نوآور و تجربه‌گرایانه برنده جوایز معتبر بین‌المللی شدند.

وی همچنین در اوایل دهه‌ پنجاه شمسی، چندین مستند کوتاه در مورد شرایط ناگوار طبقه کارگر در ایران ساخت که مضامین انتقادی پنهان در آنها به مذاق مسئولانِ وقت خوش نیامد و در نهایت مجبور به ترک کشور شد. او در ایران ساخت فیلم قرنطینه را کلید زده بود که بعد از تولید حدود نیمی از کار، فیلم توقیف شد و ساخت آن نیمه‌کاره ماند.

با اقامت در آلمان از سال ۱۳۵۳ وی شروع به ساخت فیلم‌های بلند داستانی و مستندهایی برای رسانه‌های آلمانی کرد که این فیلم‌ها برای وی شهرت بین‌المللی بیشتری به ارمغان آورد. شهید ثالث فیلم‌های «در غربت» (۱۳۵۴)، «زمان بلوغ» (۱۳۵۵)، «آخرین تابستان گرابه» (۱۳۵۹)، «یک زندگی، چخوف» (۱۳۶۰)، «اتوپیا» (۱۹۸۳میلادی) و … را در زمان اقامتش در آلمان ساخت.

اداره مهاجرت محل اقامت او در آلمان چند بار خواست او را از آلمان اخراج کند و در گذرنامه‌اش مهری زدند با متن «اجازه اقامت جایگزین اجازه کار نیست». شهیدثالث دلگیر شد و از آلمان به چکسلواکی نقل مکان کرد. وی چند سال پیش از مرگش به آمریکا رفت و در شیکاگو، ایلینوی اقامت کرد و از آن پس نتوانست فیلمی بسازد. او در ۱۰ تیرِ ۱۳۷۷ بر اثر خونریزی شدید به علت از کار افتادن کبد و عود کردن سرطان روده (به نقل از عمویش در کتاب یادنامه) در شیکاگو درگذشت.

در سال ۱۳۹۵ فیلم مستند پرتره‌ای با عنوان «سفر سهراب» درباره مقطعی از زندگی و کار سهراب شهیدثالث به کارگردانی امید عبدالهی ساخته شد و در این فیلم برای نخستین بار تصاویر ویدئویی و عکس‌های دیده نشده‌ای از سهراب شهیدثالث به نمایش درآمد. همچنین در سال ۱۳۹۶، مستند «ستاره دنباله‌دار» به کارگردانی محمود بهرازنیا درباره دوره زندگی و فیلم‌سازی شهیدثالث در آلمان ساخته شد.