سهم صفر از اقتصادی میلیارد دلاری
با وجود رشد بازار ۴۶۲ میلیارد دلاری انیمیشن جهانی، کشورمان سهمی از این بازار ندارد
هفت صبح| انیمیشن ایران، سومین جایزه اسکار کشورمان را دریافت کرد، ولی هنوز در میان آمارهایی که حاکی از ارزش بالای بازار جهانی انیمیشن هستند، ایران سهمی ندارد. در واقع به نظر می‌رسد بیشتر دلیل موفقیت انیمیشن ایران چه در جشنواره‌های بین‌المللی و چه در ارائه کیفیت بالای ساخت به انگیزه‌ها و پتانسیل‌های فردی هنرمندان ایرانی برمی‌گردد تا برنامه‌ریزی، تدوین استراتژی و حمایت‌های دولتی.آخرین گزارشِ Precedence Research، مرکز تحقیقاتی بازار جهانی، حاکی از آن است که ارزش بازار جهانی انیمیشن در سال ۲۰۲۵ بیش از ۴۶۲ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و بیشترین سهم این بازار متعلق به آمریکای شمالی و آسیای شرقی است.
ناگفته پیداست که خاورمیانه و آفریقا بعد از اروپا کمترین سهم (حدود ۱۳ درصد) را دارند. پس نمی‌توان انکار کرد که سهم کنونی ایران از این بازار پر سود، صفر است. شاید برای برخی‌ها ارجاع به ارقام میلیارد تومانی فروش گیشه‌ای چند انیمیشن سینمایی در داخل گواه داشتن نام بازار یا صنعت انیمیشن در ایران باشد، اما روی جدول محاسبات بین‌المللی نامی از ایران صاحب سهمی از این بازار وجود ندارد.
اشکان رهگذر، کارگردان و موسس استودیو هورخش که دو، سه سالی است برای حضور موثر در بازار بین‌المللی انیمیشن و بستن قراردادهای بین‌المللی در آلمان حضور مداوم دارد، در این‌باره می‌گوید: «ما در داخل ایران، بازار انیمیشن نداریم. اساسا برخی از مهم‌ترین تولیدکنندگان انیمیشن‌های سینمایی کشور به منابع غیرشفاف دولتی وصل هستند که فقط در اختیار عده محدودی است.
برخی از نهادهای دولتی هم سرمایه‌ای حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون در اختیار گروه‌های کوچک برای ساخت انیمیشن‌های کوتاه قرار می‌دهند که ربطی به بازار انیمیشن ندارد. مرکز صبا هم که تولیدکننده سریال‌های انیمیشنی تلویزیون است به صورت انحصاری با چند نهاد دولتی و استودیو خاص همکاری می‌کند.» توضیحات او خلاصه‌ای است از آنچه در بخش انیمیشن کشور می‌گذرد و نشان می‌دهد که خبری از بازار نیست.
بازار انیمیشن یعنی فضایی رقابتی و باز که در آن تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان از طریق عرضه و تقاضا به تعامل و تجارت می‌پردازند. فضایی که به نظر می‌رسد به گفته رهگذر، استودیوهای انیمیشن ایرانی در خارج از کشور به جستجوی آن هستند؛ «بقیه تولیدکنندگان و استودیوهای انیمیشن هم تلاش می‌کنند در بازار خارجی به شرکت‌های بین‌المللی سرویس ارائه کنند. چراکه با توجه به تفاوت نرخ ارز، خدمات استودیوهای انیمیشن ایرانی به مراتب از کشورهای چین و هند ارزان‌تر شده است.» او تأکید دارد که در داخل ایران هیچ بازار ارگانیک یا اکوسیستم طبیعی صنعت انیمیشن وجود ندارد.
این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۴ ارزش بازار جهانی انیمیشن به ۸۹۵.۷۱ میلیارد دلار برسد که نشان‌دهنده نرخ رشد سالانه ترکیبی ۷.۵درصد است و راحول پورینی، رئیس Crunchyroll، در مصاحبه‌ای با The Verge در فوریه ۲۰۲۴ اظهار داشت که تحقیقات آن‌ها نشان می‌دهد حدود ۸۰۰ میلیون نفر در خارج از چین و ژاپن به انیمه علاقه‌مند هستند و آن را تماشا می‌کنند.
صنعت انیمیشن یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد خلاق در سطح جهانی است. این صنعت، علاوه بر داشتن ظرفیت‌های بی‌پایان در عرصه فرهنگی، می‌تواند به عنوان یک منبع درآمدزای مهم در کشورهای مختلف شناخته شود. با این حال، در ایران، به‌رغم داشتن پتانسیل‌های عظیم در این حوزه، به نظر می‌رسد که مسئولان هیچ برنامه اجرایی جدی برای توسعه صنعت انیمیشن ندارند. این مسئله نه تنها باعث عقب‌ماندگی این صنعت در مقایسه با کشورهای پیشرفته می‌شود، بلکه به هدر رفتن منابع و استعدادهای موجود در این عرصه منجر شده است.
از سال ۱۴۰۲ که صحبت از بنیاد ملی انیمیشن با حکم وزیر ارشاد وقت رسمی شد، تاکنون اقدام جدی از سوی این نهاد جز پناه بردن به آمار و ارقام بزرگ صورت نگرفته است و فقط مدیران و اعضای مدیریتی این بنیاد دستخوش تغییر شده‌اند. رهگذر می‌گوید تعداد کشورهایی که توانایی ساخت انیمیشن سینمایی دارند به ۲۰ کشور هم نمی‌رسد، و ایران یکی از این کشورهاست. ما توانایی پیشرفت داریم به شرط آن‌که رانت‌های اکران، رانت دستیابی به بودجه‌های ساخت انیمیشن و تحریم‌ها را بتوانیم مهار کنیم. از همه مهم‌تر اینکه پتانسیل‌های این بازار توسط مسئولان وقت جدی گرفته شوند.
