قمر آریان و زهرا کیا ؛زنان فرهیخته زیر سایه مردان نامدار
ظهور علامه ها و مورخان و محققین ادبیات فارسی از اواخر دوره قاجار تا دهه پنجاه ،مملو است ازاسم های سنگین مردانه. ملک الشعرای بهار ، فروزانفر ، نفیسی ،جمالزاده ؛ محمد معین ، مینوی ،دکتر ناتل خانلری و دکتر زرین کوب . اما در لابلای این حجم از مردان فرهیخته ،زنان ادیب ومتواضعی هم جای خوش کرده اند. شما حتما پروین اعتصامی را می شناسید اما نام های مهم دیگری هم هستند که در سایه مانده اند.
زرین کوب و ناتل خانلری مطمئنا از بزرگ ترین ادیبان و مدرسان دوره پهلوی دوم هستند. زندگی هرکدامشان پراست ازداستان های حاشیه ای وجذاب.در مورد خانلری ماجرا با یکی دو پیچ دراماتیک همراه شده است. بخصوص آنکه او از مدعیان سرودن اولین شعرنوی فارسی است و بین او و طرفداران نیما همیشه در تصاحب این عنوان کشمکشی بی پایان در کار بوده است. از قرار ناتل با نیما یوشیج نسبت فامیلی هم داشته (واقعیت و افسانه در این مورد با هم آمیخته شده است )و ناتل خانلری در یک دوره ای تصمیم گرفت پرچم سنت را محکم تر در دست بفشارد و از قالب یک شاعر نوجوی مهاجم به یک استاد کلاسیک ادبیات تبدیل شود که تا مقام وزارت نیز پیش برود.(معاونت وزارت کشور در دوره علم و وزارت آموزش و پرورش در یک بازه زمانی کوتاه ) اما زرین کوب که دقیقا یک نسل پس از ناتل ظهور کرده وجه آکادمیک خود را بر همه چیز مقدم دانست و به تاریخ نگاری روی آورد و در مقام یک منتقد ادبی ،تاریخ ادبیات ایران را واکاوی کرد و گاه در ناسیونالیسم ریشه دار دوره پهلوی فرو غلتید و در حماسه سرایی از تاریخ ایران چشم بر بعضی حقایق بست که خودش داستان مجزایی دارد . هردودر یک فاصله زمانی دهساله در 76 سالگی درگذشتند و هردو در سال های پس از انقلاب در دوره هایی مورد غضب قرارگرفتند که در مورد ناتل خانلری به یک حبس صد روزه هم منتج شد و حتی بیم خطرات بزرگ تری هم برایش می رفت که با وساطت بزرگان از حبس نجات یافت.
اما آنچه مغفول مانده همسران فرهیخته این دو نفر است. زهرا کیا یکی از چند نوه مشهور شیخ فضل الله نوری بود و اولین زنی است که با مدرک دکترای ادبیات از دانشگاه تهران فارغ التحصیل می شود . او هم مثل همسرش ناتل خانلری ریشه مازندرانی داشت و اعقابش به شهر نور برمی گشتند و مثل ناتل ، به شدت تحت تاثیر ملک الشعرای بهار و ترکیب عجیب سنت و تجدد در اشعار او بود و مثل خانلری رساله پایان دکترایش را زیر نظر ملک الشعرا گذراند . او در اوج جوانی و کارآمدی بود که نسیم کنترل شده تجدد از سوی دستگاه رضاشاهی بر جامعه زنان ایرانی فرود آمد و زهرا کیا هم خواسته و ناخواسته به این موج پیوست. او در شهریور 20 یک زن 29 ساله و دانشجوی دکترای ادبیات بود.عکس مشهوری از استادان و دانشجویان دکترای دانشگاه تهران در اوایل دهه بیست در دست است که در آن 26 مرد کراواتی و یک خانم با کت و دامن در تصویر دیده می شوند. آن زن زهرا کیا یا همان زهرا خانلری کیاست. (جایگاه تاریخی فاطمه سیاح را نیز باید درنظرداشت . سیاح در سال 1310 اولین استاد زن در دانشگاه تهران است اما مدرکش را در خارج از کشور اخذ کرده بود. درباره فاطمه سیاح مفصل خواهم نوشت) زهرا کیا از همان دوره دکترا دل به ناتل خانلری باخت و با او ازدواج کرد و بزرگ ترین پشتیبان او شد. ازدواج آنها یک دختر و یک پسر رهاورد داشت که خب پسرشان ارمان در عنفوان جوانی فوت کرد. زهرا کیا تالیفات فراوانی در عرصه ادبیات و تاریخ ادبیات دارد . عجیب آنکه شش ماه پس از درگذشت همسرش در سال1369 ، دکتر زهرا کیا هم نقاب در خاک کشید.
دکتر ناتل خانلری و دکتر زهرا کیا
تصویر دکتر زرین کوب و دکتر قمر آریان
اما در سایه شهرت دکتر زرین کوب هم یک زن فرهیخته دیگر پنهان مانده است. دکتر قمر آریان. اگر زرین کوب اهل بروجرد بود قمر اریان از قوچان آمده بود و در دانشگاه با زرین کوب اشنا شد و یک عشق ادیبانه طولانی را با او پشت سر گذاشت. آنها پس از 9 سال اشنایی با هم ازدواج کردند . آریان و زرین‌کوب در سال ۱۳۳۲ با هم ازدواج کردند و تحصیلات خود را در مقطع دکتری نیز ادامه دادند. (زرین‌کوب نفر اول و آریان نفر دوم در کنکور دکترا بود) و پس از فارغ‌التحصیلی، سال‌های سفرشان آغاز شد. قمر آریان سال‌های بسیاری را همراه با همسرش در هند، چندین کشور اروپای و عربی و لبنان گذراند. و عجیب آنکه این ازدواج هیچ فرزندی به همراه نیاورد. به هردلیلی! آریان هم به تبع همسرش کم کم به شاخه تاریخ نگاری ادبی گرایش یافت . آریان پس از فوت همسرش در سال1378 همچنان به تالیف و تحقیق ادامه داد تا در نهایت 12سال بعد و در سن 90 سالگی چشم به دنیا فرو ببندد.
